انتقاد ناظران سیاسی از گفت‌وگوی باواسطه در وین
مذاکره در کانال روسی
روزنو :میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات برجامی نیز در توییتی نوشت: «ما با همتایان انگلیسی، آلمانی و فرانسوی دیدار کردیم تا نتایج به‌دست‌آمده در بخش ابتدایی دور هشتم مذاکرات وین بر سر برجام را بررسی کنیم.
روزنو :هشتمین دور گفت‌وگوهای ایران و ۱+۴ ظهر روز پنجشنبه به‌وقت وین به مدت سه روز متوقف شد. در این دور از مذاکرات احیای برجام که از روز دوشنبه هفته جاری در سطح معاونان سیاسی وزیران امور خارجه ایران و ۱+۴ در وین آغازشده بود، طرفین در سطح کارشناسی و سیاسی درباره دو موضوع مهمِ لغو تحریم‌ها و تضمین و راستی آزمایی اجرای تعهدات طرف آمریکایی، گفت‌وگو کردند. در همین حال با توجه به هم‌زمانی مذاکرات با آغاز سال نو میلادی، گفت‌وگوها به مدت سه روز تا روز دوشنبه هفته آینده متوقف شد و هیات‌ها به پایتخت‌هایشان بازگشتند. این در شرایطی است که طرفین مذاکرات از فضای مثبت موجود در این دور از مذاکرات استقبال کرده و نسبت به دستیابی به نتیجه در آینده اظهار خوش‌بینی کرده‌اند. در همین حال، بسیاری از ناظران سیاسی بر این باورند که گفت‌وگوی مستقیم بین تهران و واشنگتن می‌تواند روند دستیابی به نتایج را سریع‌تر کرده و با کاهش تأثیرگذاری عوامل بیرونی، از طولانی‌تر شدن مذاکرات جلوگیری کند.
به نظر می‌رسد مذاکرات دور هشتم تا حدودی با دور هفتم متفاوت بوده و پیشرفت‌هایی حاصل‌شده و امیدواری‌هایی به وجود آمده است. اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات اعلام کرده است که چین و روسیه، ایران را راضی کرده‌اند تا از مواضع حداکثری‌اش دست بکشد و مذاکرات را روی همان پیش‌نویس ژوئن که دولت قبلیِ ایران مذاکره کرده ادامه دهد. بر این اساس، امیدواری‌هایی شکل‌گرفته که ممکن است مذاکرات در همان تاریخ و ضرب‌الا‌جلی که اروپا و آمریکا اعلام کرده‌اند و نزدیک به فوریه است به نتیجه‌ای قابل‌توجه منتهی شود.
در همین حال، علی باقری رئیس هیات مذاکره‌کننده ایرانی در جمع خبرنگاران ایرانی حاضر در وین، مذاکرات چند روز گذشته را مثبت، ارزیابی کرد. باقری گفت: «در چند عرصه گفت‌وگوها و تعاملات در این چند روز ادامه داشت، از جمله چند جلسه درباره راستی آزمایی هم با آقای مورا و هم طرف اروپایی و هم به‌طور مشترک با آن‌ها برگزار شد.» او اظهار کرد: «همچنین درباره لغو تحریم‌ها هم مکاتباتی بین طرف‌ها صورت گرفت و پیشرفت‌های نسبتاً خوبی در این چند روز انجام گرفت.» او ابراز امیدواری کرد که بعد از تعطیلات سال نو میلادی و با بازگشت همکاران غربی‌اش به وین، لغو تحریم‌ها به‌صورت جدی‌تری پیگیری شود. مذاکره‌کننده ارشد ایران در این نشست همچنین با اشاره به پیشرفت‌های صورت گرفته در دور پیشین، بر لزوم رفع تحریم‌ها و ارائه تضمین‌های عینی و کافی از سوی طرف مقابل و راستی آزمایی این اقدامات تأکید و تصریح کرد که هیات ایرانی مانند دور قبل برای تعامل جدی و پیشبرد گفت‌وگوها آمادگی کامل دارد.
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات برجامی نیز در توییتی نوشت: «ما با همتایان انگلیسی، آلمانی و فرانسوی دیدار کردیم تا نتایج به‌دست‌آمده در بخش ابتدایی دور هشتم مذاکرات وین بر سر برجام را بررسی کنیم. تمامی آن‌ها با خشنودی از روند مثبت و جو اداری مذاکرات جاری یاد کردند.» این در حالی است که روسای هیات‌های مذاکره‌کننده روسیه و آمریکا به‌طور جداگانه و برای دو بار در مورد روند مذاکرات با ایران، با یکدیگر دیدار کردند.
در همین حال خبرگزاری ایسنا به نقل از برخی منابع نزدیک به هیات مذاکره‌کننده ایران گزارش داد که گفت‌وگوها پیرامون هر چهار محور در حال پیشرفت بوده و طرف‌ها توانسته‌اند گفت‌وگوها را در مسیر درست قرار دهند. این منابع همچنین بر جدیت ایران در دریافت تضمین‌های لازم برای اطمینان از لغو تحریم‌ها تأکید کرده و گفته‌اند که هیات ایرانی نظرات و ایده‌های اولیه خود در خصوص تضمین‌های لازم را ارائه کرده است.
دراین‌بین، لزوم گفت‌وگوی مستقیم بین ایران و آمریکا نیز مورد ارزیابی بیشتری از سوی کارشناسان قرارگرفته است. این در شرایطی است که برخی انتقادها حکایت از آن دارد که ایران به‌جای مذاکره مستقیم با آمریکا، روسیه را به‌عنوان نماینده خود برای گفت‌وگوی مستقیم با واشنگتن معرفی کرده است. در همین زمینه برخی کاربران در فضای توییتر با انتشار تصاویری از گفت‌وگوی مستقیم دو وزیر خارجه سابق ایران و آمریکا در مذاکرات هسته‌ای و مقایسه آن با رایزنی نمایندگان روسیه و آمریکا در غیاب ایران، عدم حضور ایران در گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا را سپردن تصمیم‌گیری به کشور دیگری مثل روسیه دانسته‌اند. از سوی دیگر، بازنشر عکس منتشرشده وزیر خارجه روسیه که پیشتر در سفارت این کشور گرفته‌شده و اشاره به حضور سران آمریکا، انگلستان و روسیه و نفوذ این کشورها در دخالت بر تصمیم‌سازی‌های سیاست خارجی ایران داشته است نیز بار دیگر بخش وسیعی از خبرهای فضای مجازی را تشکیل داده که خود اشاره‌ای مستقیم به میزان دخالت و تأثیرگذاری روسیه بر مناسبات حوزه سیاست خارجی ایران داشته است.
عبدالرضا فرجی‌راد تحلیل‌گر ارشد سیاست خارجی در گفت‌وگو با ایلنا، در این زمینه می‌گوید: «اگر ما بتوانیم در این مدت کوتاه بهتر و مستقیم‌تر با آمریکایی‌ها صحبت کنیم منافع کمتری را از دست خواهیم داد و اروپا و لابی‌های عربی و اسرائیلی کمتر می‌توانند مزاحمت ایجاد کنند. خود آمریکایی‌ها هم این را می‌خواهند و در واقع می‌خواهند هرچه سریع‌تر از این غائله خلاص شوند، زیرا فشارهای داخلی و بیرونی روی آن‌هاست. لابی‌های بیرونی مانند اسرائیل و عرب‌ها به آن‌ها فشار می‌آورد و مسئله هسته‌ای ایران تبدیل به مانعی برای پیشرفت استراتژی جهانی ایالات‌متحده آمریکا شده است و آمریکا هم به‌هیچ‌وجه آمادگی درگیری و جنگ را ندارد.»
او ادامه داد: «اگر مذاکرات مستقیم انجام‌شده بود الان به‌مراتب جلوتر بودیم؛ البته همین موفقیتی هم که در یکی، دو مرحله آخر در مذاکرات به‌دست‌آمده است به خاطر یک نوع از مذاکرات کتبی‌ای است که باواسطه بین ایران و آمریکا و خارج از چارچوب ۱+۴ در وین، انجام‌شده است؛ یعنی ما یک پله به سمت جلو حرکت کرده‌ایم. گاهی اوقات آمریکایی‌ها مکاتباتی را انجام دادند و از طرف ایرانی جواب گرفتند که این خودش مثبت ارزیابی می‌شود و دیدیم که یکسری مشکلات سریع‌تر حل شد و فکر هم نمی‌کردیم تا این حد سریع حل شود، بنابراین اگر همین‌طور قدم‌به‌قدم جلو بروند و بتوانند به مرحله‌ای برسند که گفت‌وگوهای مستقیم داشته باشند، مسائل مهمی رفع خواهد شد.»
فرجی راد در ارزیابی روند پیشرفت مذاکرات وین برای احیای برجام نیز گفت: «هم اروپایی‌ها اشاره دارند و هم روس‌ها و هم چینی‌ها و هم آمریکایی‌ها می‌گویند که مذاکرات دور هشتم تا حدودی مثبت بوده اما واقعیت این است که ۱۰ تا ۲۰درصدِ آخر فشردگی خاصی دارد و نکات حساس آن‌هم در این بخش‌هاست.» او اضافه کرد: «فکر نمی‌کنم ظرف یکی دو هفته دیگر این مسائل حل‌وفصل شود و ممکن است حداقل یک تا دو ماه طول بکشد و اگر مذاکرات روی غلتکِ اساسی بیفتد و پیشرفت‌هایی هم داشته باشد، طبیعتاً یک مقدار از فشارهای سیاسی هم کاهش پیدا می‌کند.»
این تحلیل‌گر ارشد سیاست خارجی تأکید کرد: «فکر نکنید در این مذاکرات همه‌چیز روان حل‌وفصل می‌شود، حتی ایران و آمریکا یک مقدار جلوتر بروند و بهتر کار کنند، معمولاً ما این موانع را شاهد خواهیم بود و سنگ‌اندازی‌هایی که همین‌ها تأخیرانی را هم به وجود می‌آورد. چنانکه در هفته قبل در روزهای آخر فرانسوی‌ها باعث شدند که مذاکرات با مشکل روبه‌رو شده و زودتر از موعد تمام شود؛ این‌ها مسائل موجود در دیپلماسی است و ما باید زرنگی‌هایی داشته باشیم تا این‌ها را رفع و حل‌وفصل کرده و بده و بستان کنیم.»
دیوید شولتز استاد علوم سیاسی دانشگاه هاملین نیز در مورد مذاکرات برجامی گفت: «بایدن مایل است به برجام به‌عنوان بهترین راه در ذهنش برای مهار برنامه‌های هسته‌ای ایران بازگردد. بایدن به تلاش برای احیای برجام کاملاً متعهد است. حمایت از برجام راهی است که بایدن بتواند برای مقابله با بی‌ثباتی در خاورمیانه به کار گیرد.» او در ادامه در مورد راه‌حل برای موضوع هسته‌ای ایران گفت: «دیپلماسی و در نهایت رسیدن به توافق به‌عنوان راهی در مقابل جنگ ترجیح داده می‌شود. احیای برجام راهی است که ایران را به عرصه روابط بین‌الملل بازمی‌گرداند و فعال‌تر می‌کند.»
شولتز در ادامه گفت: «آمریکا تأکید کرده است که خواهان استفاده از گزینه دیپلماسی در مورد ایران است. من توصیه می‌کنم کماکان به استفاده از گزینه دیپلماسی بپردازند چراکه تنها راه‌حل برای موضوع هسته‌ای ایران، دیپلماسی است البته از طرفی هم آمریکا خواهان ایجاد جنگ دیگری در منطقه نیست.» او در ادامه موانع موجود در مذاکرات وین را بی‌اعتمادی دانست و گفت: «اکنون بی‌اعتمادی زیادی بین این دو کشور وجود دارد. باید تلاش کرد اعتماد بین ایران و آمریکا شکل بگیرد و در صورت ایجاد اعتماد بین دو کشور همان‌طور که قبلاً هم گفتم، می‌توانیم شاهد گشایش در مذاکرات باشیم.» شولتز اضافه کرد: «البته من کماکان تلاش‌های اسرائیل برای ایجاد مانع در مسیر احیای برجام را مانع جدی برای احیای توافق می‌دانم چراکه اسرائیل متحد جدی آمریکا است و می‌تواند مانعی برای احیای برجام باشد.»
در همین حال، جک کین ژنرال آمریکایی در مصاحبه‌ای با فاکس‌نیوز،گفت: «دولت آمریکا نسبت به دولت ایران برای توافق مشتاق‌تر است و این مشکل اصلی است در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ نیز که توافق به دست آمد، همین مشکل وجود داشت.» او مدعی شد: «اکنون ایرانی‌ها اورانیوم با 60درصد غنی‌سازی می‌کنند و ذخایر آن‌ها 10 تا یازده برابر بندهای توافق است.» این ژنرال آمریکایی تأکید کرد: «ایرانی‌ها می‌خواهند که کل تحریم‌ها لغو شود و این چیزی است که از طرف آن‌ها روی میز است. این به معنی فرصت ازدست‌رفته برای آمریکا است.» او گفت: «صادقانه بگویم که ما کارتی قوی در برابر ایران در مذاکرات برجامی نداریم.»
به‌هرروی، در دور هشتم مذاکرات که از روز دوشنبه 6 دی‌ماه با شرکت هیات‌های ایران، گروه کشورهای ۱+۴، نماینده اتحادیه اروپا و نیز حضور آمریکا به‌طور غیرمستقیم آغازشده است، طرفین بر سرِ محتوایِ پیش‌نویس مشترک به‌دست‌آمده در دور هفتم در سطح کارشناسی و سیاسی گفت‌وگو کردند که بر اساس توافق انجام‌گرفته، موضوع لغو تحریم‌ها و چگونگی اجرای آن با رعایت حساسیت‌ها و نگرانی‌های ایران، در اولویت بحث قرار گرفت. بااین‌حال هم‌زمان، موضوعات مربوط به اقدامات هسته‌ای متقابل ایران، چگونگی دریافت تضمین اجرای شدن تعهدات طرف آمریکایی و اروپایی و نیز راستی آزمایی از لغو تحریم‌ها در سطح کارشناسی و سیاسی موردبررسی قرار گرفت.در این چند روز از مذاکرات در دور هشتم، طرف‌ها به شناسایی و اولویت‌بندی مهم‌ترین موارد اختلافی و ورود به جزییات پرداخته و مشخص کردند که حل اختلاف اساسی، بسیار ضروری است. ایران اعلام کرده است که آمریکا و سه کشور اروپایی همان‌طور که مدعی بازگشت صادقانه به توافق هستند، باید اراده لازم در این امر را به‌کارگیرند و در کوتاه‌ترین زمان مذاکرات را به نتیجه برسانند.
