روزنو :«تا تقی به توقی می خورد می‌گویند جمع کنید بروید؟ آقای رئیسی از طرفی شما آن‌ها را دعوت می‌کنید که برگردند و از طرفی ما را ازاینجا بیرون می‌کنند.» این سخنان اخیر سحر زکریا بازیگر تلویزیون در مصاحبه به رویکرد دوگانه درباره مهاجرت ایرانی‌ها اشاره دارد. دو سال پیش در همین دی‌ماه، یک کارشناس مجری متعلق به جریان موسوم به ارزشی در شبکه افق گفته بود هرکسی که به ایدئولوژی حاکم اعتقاد ندارد جمع کند و از کشور برود؛ اما حالا مقامات و مسئولان مختلفی از هر سه قوه مجریه، مقننه و قضاییه به دنبال بازگرداندن ایرانیان مقیم کشورهای خارجی‌اند. وزارت خارجه از راه‌اندازی سامانه‌ای برای تعیین وضعیت قضایی ایرانی‌های خارج خبر داده و مسئولان به فکر استفاده از سرمایه‌های ایرانیان در خارج از کشورند. این در حالی است که موج مهاجرت نسبت به گذشته سهمگین‌تر شده است.

دعوت رئیسی برای بازگشت ایرانیان خارج از کشور

ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم اخیراً در جلسه شورای عالی امور ایرانیان خارج کشور، بر ضرورت تسهیل تردد ایرانیان خارج از کشور به داخل تأکید کرد و گفت که هیچ‌کس به کشور ممنوع‌الورود نیست و همه ایرانیان می‌توانند به داخل کشور تردد کنند و برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در این زمینه به نحوی باشد که ایرانیان بدون مانع و به‌راحتی بتوانند به وطن خود تردد کنند. او افزود: بر اساس قانون مدنی ایران که تابعیت را ریشه در خون و خاک می‌داند، نسل‌های دوم و سوم ایرانیان خارج از کشور نیز ایرانی تلقی می‌شوند، هرچند تابعیت کشور دیگری را نیز داشته باشند. این اظهارات رئیس دولت سیزدهم در حالی است که برخی معتقدند با بازگشت دو تابعیتی‌ها به کشور، آن‌ها دچار مشکلات قضایی و امنیتی می‌شوند. برای نمونه چند سال پیش وزارت خارجه انگلیس به دو تابعیتی‌ها هشدار داد که به ایران سفر نکنند. رسانه‌های غربی نیز در خبری مشابه اعلام کردند که دولت آمریکا بار دیگر به شهروندان دو تابعیتی ایرانی – آمریکایی در مورد خطر سفر به ایران هشدار داد.

سامانه استعلام وضعیت قضایی ایرانیان خارج از کشور

وزیر امور خارجه و رئیس قوه قضاییه از راه‌اندازی سامانه‌ای برای تعیین تکلیف وضعیت قضایی ایرانیان مقیم کشورهای دیگر خبر می‌دهند. حسین امیر عبدالهیان، وزیر خارجه دولت رئیسی گفته ایرانیان متقاضی بازگشت به کشور می‌توانند در سامانه «میخک» ثبت‌نام و وضعیت خود را استعلام کنند تا برای ورود و خروج دچار مشکل نشوند. به گفته او، وزارت خارجه پس از استعلام از قوه قضاییه و دستگاه‌های ذی‌ربط امنیتی به آن‌ها پاسخ می‌دهد که می‌توانند بدون هیچ مشکلی به ایران وارد یا خارج شوند و البته در تمام مدت اقامتشان در ایران باید مقررات را رعایت کنند. به گفته وزیر امور خارجه، تدوین قانون حمایت از ایرانیان خارج از کشور با همکاری مجلس ازجمله دستورات رئیس‌جمهور است که در دستور کار دولت و مجلس قرار دارد. امیر عبدالهیان همچنین ا‌ز توجه جدی دولت و حمایت قانونی از ایرانیان خارج از کشور خبر داد و گفت: شورای عالی ایرانیان با همکاری مجلس و دولت برای همیشه این مشکل را رفع کند. حمایت قانونی موردتوجه ما است که درباره آن مصوبه خواهیم داشت، البته با توجه به قانون اساسی، وضعیت جدید قانونی را برای ایرانیان مقیم خارج از کشور متصور نیستیم، زیرا وقتی فرد ایرانی دو تابعیتی جرمی را مرتکب می‌شود در ایران باید طبق قوانین داخلی محاکمه و تعیین تکلیف شود.

حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای رئیس قوه قضاییه نیز می‌گوید: در خارج از کشور ایرانیان زیادی هستند که به وطن خود تعلق‌خاطر داشته و تمایل دارند به وطن خود بازگشته و در اینجا سرمایه‌گذاری کنند یا مراودات خود را با زادگاهشان افزایش دهند؛ این امر بسیار سودمند و فاقد ضرر است و حتی آن دسته از افرادی که در خارج از کشور هستند و احیاناً دارای مشکلاتی نیز هستند، اعتقاد ما این است که مشکلاتشان به لحاظ سیاسی، حقوقی و قضایی غیرقابل‌حل نیست.

لزوم استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور

بسیاری از نمایندگان مجلس نیز از ایرانیان خارج از کشور دعوت کرده‌اند که به کشورشان رفت‌وآمد کنند؛ اما چرایی شکل‌گیری موج دعوت از این دسته ایرانیان در سخنان بسیاری از این دسته مقامات و مسئولان پیداست. کلیدواژه «سرمایه‌گذاری ایرانیان خارج از کشور» در داخل چیزی است که در سخنان معاون اقتصادی رئیس‌جمهور، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس و افراد دیگر تکرار می‌شود. محسن رضایی، معاون اقتصادی ابراهیم رئیسی در سخنانی گفته: از ایرانیان خارج از کشور می‌خواهیم سرمایه‌های فکری و مالی‌شان را وارد کشور کنند. فضا در داخل کشور به‌سرعت در حال تغییر است و همه زیرساخت‌های لازم برای جهش اقتصادی در ایران فراهم خواهد شد. از همه دعوت می‌کنیم با انگیزه و با شوق وارد وطن خود شوند. محمدباقر قالیباف رئیس مجلس یازدهم نیز اخیراً بر به‌کارگیری از سرمایه‌های ایرانیان خارج از کشور تأکید کرده و گفته: ارتباط با ایرانیان خارج از کشور نباید تشریفاتی و رسانه‌ای باشد و این سؤال را مطرح کرد که «آیا در میان این تجار ایرانی خارج از کشور 10 تاجر وجود ندارد که بتوان از توان آن‌ها کمک گرفت؟» او همچنین می‌گوید: باید موانع را از سر راه آن‌ها برداریم و از ظرفیت آن‌ها استفاده کنیم. یک هاب لجستیکی و مالی می‌تواند موانع را برطرف کند و اگر غیرازاین باشد، این از بی‌عرضگی ما است که نتوانستیم از این ظرفیت استفاده کنیم و فردا هیچ پاسخی در مقابل خدا نداریم.

ایرانیان مقیم آمریکا بیش از سه هزار میلیارد دلار ثروت دارند

علیرضا سلیمی عضو هیات رئیسه مجلس و رئیس فراکسیون ایرانیان خارج از کشور نیز با انتقاد از غفلت نسبت به ظرفیت عظیم هم‌وطنان خارج کشور گفته: فقط ایرانیان مقیم آمریکا بیش از سه هزار میلیارد دلار و ایرانیان مقیم آلمان هم حدود ۸۰۰میلیارد دلار ثروت دارند؛ آن‌وقت ما در برجام دنبال ۱۰میلیارد دلار بودیم. این اظهارات در حالی است که دقیقاً دو سال پیش در همین دی‌ماه، یک کارشناس مجری در تلویزیون در شبکه افق گفته بود: اگر کسی [به ایدئولوژی حاکم] اعتقاد ندارد جمع کند و از ایران برود. برود آنجایی که آن رفاه و آن مدل زندگی وجود دارد! این اظهارات تا همین امروز واکنش‌های زیادی در پی داشت. برخی آن را با سخنان محمدرضا پهلوی مقایسه کردند و معتقد بودند این سخنان بدیل سخنان شاه سابق است که می‌گفت هرکس دلش ما با نیست پاسپورت بگیرد و از ایران برود.

چند روز پیش نیز یکی از کاربران پس از برگشت خوردن محموله سیب‌زمینی‌های ایران با زبان طنزی اظهارات ابوطالبی را بازگو کرد و نوشت: «هر کسی سیب‌زمینی در حد استاندارد عراق و هند میخواد جمع کنه از ایران بره. بره همونجا که اون رفاه و اون سیب‌زمینی‌های خوب هستن» طی هفته‌های گذشته نیز سید کاظم موسوی در اظهاراتی جنجال‌برانگیز درباره ممنوعیت واردات آلات موسیقی به کشور گفته بود: هرکه دنبال آلات موسیقی و خواهان واردات آن است، از ایران برود. سحر زکریا بازیگر تلویزیون نیز در مصاحبه‌ای با سایت دیده‌بان ایران به این رویکرد دوگانه واکنش نشان داد و گفت: «تا تقی به توقی می خورد می‌گویند جمع کنید بروید؟ اینجا مملکت من است. این چه جریانی است که هر اتفاقی می‌افتد به ما می‌گویید جمع کنید بروید؟ مگر اینجا را به نام شما سند زده‌اند؟ اگر هم برویم به ما می‌گویند وطن‌فروش. حق ندارید به من بگویید که بمانم یا بروم. اینجا خانه من و خاک من است. هر موقع دلم بخواهد می‌روم و هر موقع بخواهم می‌مانم. آقای رئیسی از طرفی شما آن‌ها را دعوت می‌کنید که برگردند و از طرفی ما را ازاینجا بیرون می‌کنند.»

ایرانیان خارج از کشور پیشکش، شهروندان داخلی را فراری ندهید

اما مسئولان در حالی ایرانیان خارج از کشور را به بازگشت به کشور دعوت می‌کنند که آمارها حاکی از موج سهمگین مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور دارد. آمارهای سازمان ملل حاکی است که جمعیت مهاجران ایرانی به خارج در سال ۲۰۱۹ حدود یک‌میلیون و ۳۰۰هزار نفر بود که نسبت به سال ۲۰۰۰ حدود ۴۰۰هزار نفر افزایش نشان می‌دهد و نسبت به سال ۱۹۹۵ دو برابر شده است. همدلی پیش‌ازاین در گزارش‌های مختلفی به مهاجرت اقشار گوناگون جامعه پرداخته است. خروج و پناهنده شدن سرمایه‌های ورزشی ایران از آخرین این گزارش‌هاست. شقایق باپیری، ستاره هندبال و پر ‌سابقه‌ترین بازیکن تیم ملی ایران، آخرین ورزشکاری است که در نخستین راه‌یابی تیم ملی هندبال زنان ایران به مسابقات جهانی، اردوی تیم ملی را در مسابقات جهانی اسپانیا ترک کرد و دو روز بعد از پناهنده شدن خود خبر داد. همچنین آمارها می‌گوید سال گذشته سه هزار پزشک کشور را ترک کرده‌اند که این آمار برای تابستان امسال هزار نفر است. بر اساس گزارش دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان مقیم خارج، ۷۶درصد از کل ایرانیان خارج از کشور مقیم اروپا و قاره آمریکا هستند. در چنین شرایطی سؤال آنجاست که بهتر نیست مسئولان قبل از دعوت ایرانیان خارج از کشور به بازگشت، فکری به حال جلوگیری از مهاجرت سرمایه‌های انسانی کنند که روزبه‌روز به شمارشان افزوده می‌شود؟ به‌هرحال برای مهاجرت دو دلیل عمده دافعه مبدأ و جاذبه کشورهای مقصد ذکرشده است. مطالعات نیز حاکی از آن است که با ضعیف شدن اقتصاد کشور، گرایش به مهاجرت در کشور افزایش پیدا می‌کند که این موضوع نشان‌دهنده آن است که دافعه از مبدأ بیشتر از جاذبه کشورهای مقصد در مهاجرت ایرانیان نقش‌آفرین است.