شکل‌گیری موج احتکار دلار در ترکیه l تشدید نگرانی سرمایه‌گذاران خارجی
روزنو :هنگامی‌که بانک مرکزی نرخ بهره را کاهش می‌دهد، پول معمولاً برای استقراض ارزان‌تر می‌شود و بنابراین نسبت به سایر ارزها ارزش کمتری پیدا می‌کند.
رور نو :لیر در ماه نوامبر نزدیک به سی درصد از ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داد و برخی مشاغل در ترکیه که به کالاهای وارداتی وابسته هستند با هزینه‌های بالاتری روبه‌رو شدند.
ترکیه بار دیگر در گیرودار بحران ارزی است. لیر در سال جاری بیش از چهل درصد از ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده و بدترین عملکرد را در بین تمام ارزهای بازارهای نوظهور به ثبت رسانده است؛ تنها در ماه نوامبر، لیر تقریباً سی درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داد.
کاهش سریع نرخ ارز در ترکیه در نتیجه مداخله بانک مرکزی ترکیه به وقوع پیوست و موجی از احتکار دلار را در این کشور به همراه داشت و حتی عده‌ای به خیابان‌ها آمدند تا علیه رفتار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در اقتصاد اعتراض کنند و در این بین اردوغان به‌نوبه‌خود مشکلات لیر را به گردن خارجی‌ها و حامیان آنها در ترکیه می‌اندازد.
چرا لیر سقوط کرد؟
مشکلات اخیر لیر پس از آن آغاز شد که بانک مرکزی ترکیه در 18 نوامبر نرخ بهره را یک درصد کاهش داد، سومین کاهش از ماه سپتامبر. همچنین اعلام کرد که در دسامبر دوباره نرخ بهره را کاهش خواهد داد.
رابطه بین نرخ بهره و ارزش پول چیست؟
هنگامی‌که بانک مرکزی نرخ بهره را کاهش می‌دهد، پول معمولاً برای استقراض ارزان‌تر می‌شود و بنابراین نسبت به سایر ارزها ارزش کمتری پیدا می‌کند.
کاهش نرخ بهره زمانی‌که تورم پایین است محرک رشد اقتصادی است. به‌طور کلی، نرخ‌های پایین، کسب‌وکارها را برای گسترش تولید و استخدام کارگران جدید تشویق و همچنین مصرف‌کنندگان را تشویق می‌کند تا برای خرید بیشتر وام بگیرند.
همچنین نرخ‌های پایین‌تر نیز صادرات یک کشور را نسبتاً ارزان‌تر و در نتیجه رقابتی‌تر در مقایسه با کالاهای سایر کشورها می‌کند.
چرا زمانی‌که ترکیه نرخ بهره را در نوامبر کاهش داد، ارزش لیر کاهش یافت؟
درحال‌حاضر اقتصادهای سراسر جهان به دلیل تنگناهای زنجیره تأمین و کمبود مواد خام، تحت فشار قیمت‌ها قرار گرفته‌اند و ترکیه نیز از این قاعده مستثنی نیست.
تورم در ترکیه چقدر بالا است؟
در ماه اکتبر، تورم سالانه قیمت مصرف‌کننده در ترکیه نزدیک به بیست درصد بود که چهار برابر بالاتر از نرخ هدف پنج درصد است. پس از اینکه بانک مرکزی از سپتامبر هزینه‌های استقراض را چهار درصد کاهش داد، نرخ بهره معیار کشور درحال‌حاضر به پانزده درصد رسید و هنگامی‌که نرخ‌ها در زمانی‌که تورم بالا است کاهش پیدا می‌کنند، قطعاً تورم بیشتری در انتظار اقتصاد است.
آیا سایر اقتصادهای نوظهور از ترکیه پیروی می‌کنند و نرخ بهره را در واکنش به تورم کاهش می‌دهند؟
در واقع، کاملاً برعکس؛ کره جنوبی، روسیه، برزیل، مکزیک و مجارستان همگی نرخ بهره را افزایش داده‌اند تا سعی کنند تورم را مهار کنند و در این بین اردوغان معتقد است که کاهش نرخ‌ها با تورم مبارزه می‌کند، رشد اقتصادی و صادرات را تقویت می‌کند و شغل ایجاد می‌نماید.
اقتصاد ترکیه در حال رشد است؟
اقتصاد ترکیه در سه ماهه سوم نسبت به سال قبل 7.4 درصد رشد کرد و در این بین صادرات این کشور رشد چشمگیری در این مدت داشته است؛ در این بین اما درحالی‌که رشد اقتصادی سالم نشان می‌دهد که استانداردهای زندگی باید برای ترک‌ها بهبود یابد، متأسفانه به دلیل افزایش تورم این اتفاق نیفتاده است.
کسب‌وکارهای ترکیه‌ای که به کالاهای وارداتی وابسته هستند با هزینه‌های بالاتری مواجه شده‌اند؛ زیرا لیر قدرت خرید بسیار کمتری دارد و از آنجایی که شرکت‌ها این هزینه‌های بالاتر را به مصرف‌کنندگان منتقل می‌کنند، خانوارهای ترکیه‌ای، به‌ویژه خانواده‌های کم‌درآمد، با قیمت‌های بالاتر برای کالاها ازجمله کالاهای ضروری مانند غذا و انرژی دست و پنجه نرم می‌کنند.
ازطرف‌دیگر اقتصاد ترکیه بسیار وابسته به تأمین مالی خارجی است؛ به این معنی که شرکت‌هایی که بدهی‌های خود را به دلار دریافت کرده‌اند، با از دست دادن ارزش لیر در برابر دلار آمریکا، با هزینه‌های بازپرداخت بیشتری مواجه هستند.
اقتصاد ترکیه حداقل به رشد خود ادامه خواهد داد؟
برخی از تحلیل‌گران معتقدند که اقتصاد ترکیه در سه ماهه چهارم سال 2021 به دلیل مشکلات لیر کوچک خواهد شد و درحالی‌که اتخاذ سیاست‌های پولی درست برعهده رئیس بانک مرکزی است کارشناسان اردوغان را مقصر می‌دانند؛ زیرا اردوغان طی دو سال گذشته سه رئیس بانک مرکزی را برکنار کرده است.
آخرین رئیس بانک مرکزی ترکیه که برکنار شد، ناجی اقبال بود که در ماه مارس پس از تنها چهار ماه حضور در این نقش، شغل خود را از دست داد. اما اقبال در مدت کوتاهی که در رأس کار بود، بر یک‌سری افزایش نرخ بهره نظارت داشت که به تقویت لیر کمک کرد.
گفتنی است زمانی‌که به نظر می‌رسد بانک‌های مرکزی استقلال خود را از دست داده‌اند، سرمایه‌گذاران سرمایه‌های خود را از بازارهای مالی خارج می‌کنند؛ زیرا آنها نگران هستند که اهداف سیاسی، سیاست نرخ بهره یک کشور را تعیین کنند تا مبانی اقتصادی را.
اردوغان در تازه‌ترین صحبت‌های خود مشکلات لیر را نتیجه خرابکاری خارجی‌ها در اقتصاد ترکیه و همچنین حامیان آنها در داخل این کشور عنوان کرده است که این صحبت‌ها در بازارهای ارز، باعث سقوط آزاد لیر شد که برای مدت کوتاهی به پایین‌ترین سطح تاریخ 13.45 در برابر دلار رسید.
تشدید نگرانی‌ها در ترکیه
تشدید نگرانی‌ها ناشی از تغییر مجدد وزیران در روز پنجشنبه بود؛ لطفی الوان، وزیر خزانه‌داری و دارایی ترکیه، استعفا کرد و نورالدین نباتی، معاون او و یکی از نزدیک‌ترین افراد به برات آلبایراک، داماد اردوغان و وزیر اسبق دارایی، به جای او نشست.
الوان مدت‌ها است که از موضوع دخالت‌های خودسرانه اردوغان در امور بانک مرکزی و کاهش نرخ بهره ناراضی است. او پیش از این در آخرین سخنرانی خود از تورم موجود در ترکیه انتقاد کرده بود؛ برخی رسانه‌ها امروز با اشاره به جایگزینی نباتی، نزدیک‌ترین دوست آلبایراک، به جای الوان، این موضوع را «بازگشت سایه‌وار داماد» به وزارت خانه دارایی توصیف کردند.
اردوغان از مواضع خود کوتاه می‌آید؟
با برنامه‌ریزی انتخابات برای سال 2023، اردوغان متعهد شده است که برای کاهش هزینه‌های استقراض تلاش بیشتری کند. تاکنون، او هیچ نشانه‌ای از معکوس کردن تفکر «غیرمتعارف» خود در مورد نرخ‌های بهره یا تحمل بیشتر بانک‌های مرکزی که با نظرات او مخالف هستند، نشان نداده است.
