روزنو :ارزان بودن انرژی در ایران باعث شده تا مصرف آن نسبت به کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته بیشتر شود. این موضوع سال‌هاست که بحث درباره آن بوده و هست. متأسفانه نه‌تنها مدیریت مصرف انرژی بهینه و به‌روز نشده، بلکه درگذر زمان‌بر حجم مصرف انرژی و پمپاژ آلاینده‌ها در آسمان و زمین کشور افزوده است. مهندس سید حسین میر افضلی کارشناس انرژی که پیش از این مدیرعامل شرکت پتروشیمی خراسان و پتروشیمی جم بوده است این موضوع را بررسی کرده و طی نوشتاری آن را در اختیار ستاره صبح قرار داده که در ادامه می‌خوانید.

سالانه بین 100 الی 110 میلیارد دلار یارانه انرژی در ایران پرداخت می‌شود که حدود 70 درصد این یارانه‌ها مربوط به گاز و برق هست. چنانچه مصرف بی‌رویه گاز و برق در کشور کنترل نشود علاوه بر یارانه سنگین ذکرشده سالانه بیش از سه میلیارد دلار خسارت مستقیم ناشی از قطع گاز و برق به صنایع، تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان وارد می‌شود. قطع گاز واحدهای بزرگ صنعتی ازجمله شرکت‌های پتروشیمی، فولاد، مس و سایر صنایع در زمستان بیش از 1.5 میلیارد دلار عدم النفع و خسارت به این شرکت‌ها وارد خواهد کرد. قطع برق در ماه‌های گرم سال نیز خسارت‌های سنگینی به واحدهای صنعتی و صنفی وارد می‌نماید که خسارت آن بالغ بر 2 میلیارد دلار خواهد شد.

هدر رفت انرژی

حدود ۸۰ درصد گاز مصرفی در ساختمان‌ها به هدر می‌رود و این میزان ۵ برابر کشورهای سردسیر اروپایی و آمریکایی است (با فرض صفر بودن هرگونه هرز روی و هدر رفت انرژی)، برای رساندن دمای هر مترمکعب فضای خانه از صفر درجه به 20 درجه به حدود هفت کیلوکالری انرژی گرمایی نیاز است (طبق فرمول Q=mc&t)؛ لذا برای رساندن دمای یک واحد 100 متری از صفر درجه به 20 درجه نیاز به 700 کیلوکالری هست.

میزان انرژی حرارتی هر مترمکعب گاز طبیعی 10000 کیلوکالری است، حتی با لحاظ 500 درصد هرز روی انرژی، برای رساندن دمای واحد 100 متری از صفر درجه به 20 درجه نیاز به حدود 15 مترمکعب گاز است.

دولت عملاً سالانه 110 میلیارد دلار یارانه انرژی به ملت پرداخت می‌کند و این یارانه انرژی جز فشار و هزینه و از دست دادن فرصت‌ها و مصیبت‌های مختلف و حتی نارضایتی اجتماعی ناشی از قطع موردی گاز و برق هیچ نتیجه و ثمره مثبتی به دنبال ندارد.

به حدود 25 میلیون خانوار ایرانی 110 میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت می‌شود که با لحاظ دلار 28 هزار تومان معادل حدود 3 هزار میلیارد تومان خواهد شد؛ سهم هر خانواده ایرانی از این یارانه 120 میلیون تومان در سال هست که دولت عملاً در حال پرداخت آن است اما با وجود اختصاص این مبلغ بسیار سنگین مردم اثر آن را در زندگی خود چندان احساس نمی‌کنند دلیل آن هم مشخص است چون سازوکار مدیریت مصرف انرژی به‌گونه‌ای است که مردم اگر مصرف کنند از سهم کمتری در یارانه انرژی برخوردار خواهند شد.

مدیریت مصرف برق و گاز

اولا هیچ دولتی در جهان به همه سطوح جامعه یارانه یکسان پرداخت نمی‌کند دولت‌های توانمند در جهان در حد توان خود از اقشار کم‌درآمد و قشر بیکار تا زمان یافتن کار مناسب حمایت می‌کنند. این عادلانه نیست که کسی با درآمد ماهیانه 30 یا 50 میلیون تومان همان میزان یارانه دریافت کند که فرد با درآمد 3 میلیون تومان، دریافت می‌کند این شیوه غیرمنصفانه منجر به هدر رفتن منابع ملی ناشی از مصرف بی‌رویه انرژی شده است چراکه برای هیچ‌یک از اقشار جامعه انگیزه جدی برای مصرف بهینه برق و گاز ایجاد نشده است.

راهکار

1- برای مصرف گاز و برق یک معیار پایه به عنوان الگوی مناسب مصرف تعریف شود مثلاً برای گاز متناسب با تمام اقلیم‌ها به‌طور میانگین 250 مترمکعب در ماه و برای برق 150 کیلووات ساعت در نظر گرفته شود.
2- کسانی که بیشتر از الگوی فوق گاز و برق مصرف کنند مایه تفاوت را به صورت پلکانی و درصدی از قیمت جهانی پرداخت نمایند و محاسبات برای دو پله پردرآمد جامعه بر اساس قیمت‌های جهانی برق و گاز انجام شود.
3- قانونی با چارچوب زیر در مجلس مصوب شود:
الف- افرادی که کمتر از الگوی تعیین‌شده مصرف کنند بر اساس هر میزان صرفه‌جویی، میزان صرفه‌جویی در قیمت‌های جهانی ضرب و ماحصل به‌حساب سرپرست خانواده واریز شود.
ب- درآمدهای دولت حاصل از اجرای طرح مدیریت مصرف گاز و برق در امور زیر به کار گرفته خواهد شد:
- پرداخت بودجه حمایتی به مردان بالغ بیکار تا زمان یافتن شغل مناسب از طریق یکی زیرمجموعه‌های وزارت کار تعاون و رفاه اجتماعی
- افزایش حمایت از اقشار تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد و سایر سازمان‌ها و انجمن‌های حمایتی
- حمایت از مردم جهت اجرای اصلاحات در ساختمان به منظور جلوگیری از هدر رفت انرژی و جایگزینی و اصلاح وسایل گرمایشی و سرمایشی
- سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های اساسی کشور ازجمله شبکه ریلی، مترو، شبکه فاضلاب شهری و زیرساخت‌های تأمین و توزیع انرژی
ج-مدت زمان اجرای این طرح 5 سال است و طی این مدت سه دهک پردرآمد از شمول حمایتی خارج خواهند شد. بعد از 5 سال نیز این طرح با اصلاحات لازم در خصوص نحوه هزینه کرد درآمد ناشی از صرفه‌جویی‌های حاصله تمدید خواهد شد.
با تعیین زمان‌برای قانون افراد پرمصرف و پردرآمد دریافت یارانه را حق مسلم خود تصور نخواهند نمود و واقف می‌گردند که بعد از 5 سال، کل مصرف بالاتر از الگوی مصرف به قیمت‌های جهانی برای آنها محاسبه خواهد شد. البته می‌بایست این قطعیت نیز برای دهک‌های کم‌درآمد ایجاد شود که در صورت مصرف کمتر از الگوی تعیین‌شده همیشه از یارانه صرفه‌جویی شده بر اساس قیمت‌های جهانی برخوردار خواهند بود.

برآورد میزان درآمد حاصل از اجرای طرح

با اجرای این طرح همه اقشار جامعه خصوصاً اقشار متوسط و کم‌درآمد به سمت کاهش مصرف انرژی سوق داده می‌شوند و مصرف گاز خانه‌ها به 100 تا 150 مترمکعب در ماه خواهد رسید و عموم مردم می‌توانند هرماه پول حاصل از 100 تا 150 مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف گاز را به قیمت‌های جهانی دریافت نمایند که ارزش آن صرفاً برای گاز به حدود یک‌میلیون تومان در ماه می‌رسد. کسانی که میزان مصرف برق آنها از الگوی تعیین‌شده کمتر باشد نیز می‌توانند به میزان صرفه‌جویی، درآمد حاصل از صرفه‌جویی خود را به قیمت جهانی هر کیلووات ساعت برق که در حال حاضر حدود 10 سنت هست، را دریافت نمایند.

مزایا

تصویب و اجرای طرح ذکرشده منجر به کاهش مصرف گاز به حدود نصف و کاهش حداقل 50 درصدی در مصرف برق و کسب درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم بسیاری برای ملت، دولت و نظام خواهد شد همچنین منجر به کاهش انتشار کربن در هوا می‌شود چنانچه با اجرای طرح ذکرشده مصرف گاز کشور به نصف کاهش یابد به مفهوم جلوگیری از انتشار سالانه حدود 120 میلیون تن کربن در هوای کشور هست برای درک اهمیت موضوع لازم است بدانیم که کل خودروهای سبک و سنگین کشور سالانه حدود 75 میلیون تن کربن در هوا منتشر می‌کنند.

برآورد میزان درآمد حاصل از اجرای این طرح برای دولت:

• با اجرای طرح تشریح شده، مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری به میزان حداقل 50 درصد کاسته خواهد شد و این موضوع خصوصاً در ماه‌های سرد سال که حدود 80 درصد گاز تولیدی در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود بسیار بااهمیت است. با اجرای این طرح سالانه حداقل 50 میلیارد مترمکعب گاز در مصارف خانگی صرفه‌جویی می‌شود که با صادرات آن حدود 12 میلیارد دلار درآمد نصیب دولت خواهد گردید.
• - نیروگاه‌ها در ماه‌های سرد مجبور به استفاده از مازوت و گازوئیل نمی‌شوند و این مهم منجر به ایجاد قابلیت صادرات حدود دو میلیارد دلار گازوئیل و مازوت می‌گردد.
  - نیروگاه‌ها قادر به صادرات برق می‌شوند و قابلیت کسب سالانه 10 میلیارد دلار حاصل از صادرات برق برای نیروگاه‌های کشور فراهم خواهد شد.
• 
  - کاهش انتشار کربن و عدم تحمیل هزینه انتشار کربنی به کشور طی سال‌های آینده
  - با واقعی شدن قیمت گاز برای مشترکین پرمصرف و افزایش درآمد نیروگاه‌های گازی و همچنین افزایش قیمت گاز تحویلی به نیروگاه‌ها، طرح‌های توجیه اقتصادی تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی اقتصادی خواهند شد و با این تغییر، مصرف گاز نیروگاه‌های گازی حدود 70 درصد کاهش خواهد یافت حدود 80 درصد نیروگاه‌های ایران گازی هستند و سالانه حدود 75 میلیارد مترمکعب در این نیروگاه‌ها سوزانده می‌شود با تبدیل این نیروگاه‌ها به سیکل ترکیبی حدود 25 میلیارد مترمکعب از مصرف گاز این نیروگاه‌ها کاسته می‌شود که ارزش آن با قیمت‌های جهانی حدود 5 میلیارد دلار هست. همچنین این اقدام منجر به جلوگیری از انتشار 25 میلیون تن کربن در هوای کشور می‌گردد.