روزنو :سیاست یک بام و چند هوای روسیه در برابر ایران، از دیرباز با گمانه‌زنی‌های بسیاری در بین ناظران سیاسی و حتی مردم ایران روبه‌رو بوده و انبوهی از تردیدها و عدم اعتماد به این قدرت شرقی را در خود نهفته داشته است‌. در این میان اما آنچه به این شک و گمان‌ها، رنگی از واقعیت می‌بخشد؛ می‌تواند اظهارات و موضع‌گیری‌های شخصی چون محمدجواد ظریف به عنوان دیپلماتی رده‌ بالا در دستگاه دیپلماسی ایران باشد. او بارها و به صراحت از کارشکنی‌های مقام‌های روسی در تعاملات سیاسی مستقیم و غیرمستقیم خود با ایران سخن گفته است؛ کارشکنی‌هایی که در بزنگاه‌های سیاسی و حتی در لحظات پایانی انتظار در برابر رای و رویکردی دوستانه از سوی مسکو، رویه‌ای متضاد به خود گرفته و با قرار گرفتن روسیه در میدان حریف، پرده از بازی شعبده‌آمیز سرزمین تزار برداشته است.

از این منظر شاید بتوان گفت که پرده‌برداری محمدجواد ظریف از این نقاب، سابقه‌ای تاریخی از رفتار‌های متناقض روسیه را با خود به همراه داشته و تنها محدود به چندین مورد خاص نمی‌شود. از سوی دیگر، شاید به همین دلیل است که روسیه نیز، ظریف را همواره به دیده مانعی بزرگ در برابر اهداف خود تلقی کرده است؛ مانعی که از سال‌ها پیش و حتی از زمان حیاتِ انحاد جماهیر شوروی، وجود داشته است؛ یعنی همان زمانی که حتی نماینده‌ای از کا. گ. ب، به ایران می‌آیند تا با رایزنی با مقام‌های سیاسی ایران، زمینه را برای برای برکناری محمدجواد ظریف و تیم مذاکره کننده او در زمان جنگ ایران و عراق، فراهم کنند.در همین زمینه، در بخشی از کتاب آقای سفیر، نوشته محمدمهدی راجی که شامل 40 ساعت مصاحبه‌های او با محمدجواد ظریف، سفیر پیشین ایران در سازمان ملل متحد و وزیر امور خارجه دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران است، به تاریخچه‌ای از کارشکنی‌های شوروی در زیر سوال بردن ظریف و تیم مذاکره کننده او اشاره شده است. محمدجواد ظریف در بخشی از این مصاحبه، حتی به سفر گروهی از سازمان کا. گ. ب، یا همان سرویس اطلاعاتی و امنیتی اتحاد جماهیر شوروی سابق به ایران و در جهت تلاش برای برکناری او و تیم مذاکره کننده ایرانی، خبر داده است.او در بخشی از این مصاحبه می‌گوید: « سال 68، از کا. گ. ب شوروی، هیأتی را به ایران اعزام کرده بودند. به طرف مذاکره‌شان می‌گویند که نمایندگی نیویورک به شما خیانت کرده است، زیرا ما به نماینده شما گفته بودیم که در مقابل قطعنامه دوم، مقاومت می‌کنیم ولی آنها این نامه را نوشتند. در واقع، کا. گ. ب، هیأتی رسمی به ایران فرستاد و در یک ملاقات رسمی، مطلبی را که 180درجه خلاف واقع بود مطرح کردند.» ظریف ادامه داده است: «این کار، برای تضعیف تیمی که واقعا کارآمد بود، اتفاق افتاد؛ تیمی که توانست قطعنامه مطابق با فصل هفت را یک سال، متوقف کند. آنچه که باعث شد ما قطعنامه 598 را بپذیریم، کار سیاسی نبود. کار سیاسی برای ما دستاویزی را فراهم کرد تا زمانی که از نظر نظامی،‌ نیاز ما اسباب پذیرش قطعنامه 598 شد. شوروی می‌خواست این تیم را از بین ببرد. بنابراین سه هفته بعد به ایران آمدند تا این دروغ بزرگ را مطرح کنند. ما برای اثبات این موضوع، مطالب فراوانی نوشتیم.» ظریف، پیامد ملاقات این گروه روسی را ایجاد فشار زیاد بر محمدجواد لاریجانی و محمدجعفر محلاتی (سفیر وقت ایران در سازمان ملل) و از دست دادن کار آنها دانست. این اظهارات ظریف، البته تنها موضع‌گیری‌های او نسبت به کارشکنی‌های روسیه در برابر دیپلماسی بین‌الملل ایران نبوده است. او چندی پیش هم در یک مصاحبه با سعید لیلاز، به برخی دیگر از رویکرهای متناقض روسیه در برابر ایران و این بار در جریان مذاکرات برجام، اشاره کرده بود. ظریف در آن مصاحبه،‌به صراحت اعلام کرد: «وقتی برجام امضا شد روسیه در هفته آخر برجام حداکثر تلاش خود را کرد که برجام به نتیجه نرسد و همان‌طور که می‌بینید در آن عکس معروف نیز وزیر خارجه روسیه، حضور ندارد.»ظریف همچنین در این مصاحبه گفت: «روس‌ها فکر نمی‌کردند که برجام به نتیجه برسد. آنها در این ارتباط یک اقدامی کردند. ما در زمان مذاکرات برجام گفتیم که موضوع غنی‌سازی نطنز را برای بوشهر می‌خواهیم و آمریکایی‌ها این موضوع را پذیرفتند که غنی‌سازی متناسب با نیازهای ما صورت بگیرد و ما ‌غنی‌سازی را برای بوشهر مطرح کردیم. در این موقع روسیه اولین ضربه را به مذاکرات برجام زد و آن این بود که گفت ما مادام‌العمر سوخت بوشهر را می‌دهیم. ما در مذاکره گفتیم روس‌ها لطف می‌کنند که این موضوع را برای بوشهر مادام‌العمر می‌دهند ولی ما نمی‌خواهیم همیشه متکی به خارج باشیم. روسیه آمد و ضربه دوم را به ما زد و گفت ما هیچ وقت اجازه نمی‌دهیم که شما از سوخت خودتان برای بوشهر استفاده کنید و این روند ادامه داشت.»

محمدجواد ظریف، همچنین در این مصاحبه با تاکید بر رویکرد نهایی روسیه، مبنی بر تلاش در جهت به نتیجه نرسیدن توافق برجام ادامه داده است: «روس‌ها وقتی دیدند که ما داریم به توافق می‌رسیم و از تمام موانع گذشته‌ایم شروع کردند به ایجاد مانع. در سه ماه اول مذاکرات این کار را انجام دادند تا مانع شوند که ما بتوانیم ‌غنی‌سازی را بگیریم. البته هدفشان این نبود که ما ‌غنی‌سازی را نگیریم. هدفشان این بود که توافق نشود. در سه ماه آخر مذاکرات نیز وقتی دیدند در حال حصول به توافق هستیم تمام قدرت به میدان آمدند تا روز و شب آخر.» پس از انتشار این فایل صوتی ظریف و سخنان ظریف در مورد روسیه، واکنش طرف روسی به این اظهارات، بسیار پر دامنه بود. اگر چه سیستم حکومتی روس‌ها با توجه به نزدیک شدن پایان دولت روحانی در آن زمان و بازنشسته شدن محمدجواد ظریف از صحنه سیاست خارجی ایران، رفتاری محافظه‌کارانه برگزیدند و از پاسخ صریح و مستقیم، چشم‌پوشی کردند، اما ناظران سیاسی در این کشور، به نمایندگی از دولت، این امر را برعهده گرفته و بیشتر، با بی‌اهمیت جلوه دادن این اظهارات، آن را برآیندی از وجود اختلافات داخلی در ایران، دانستند. به عنوان نمونه، یوگنی ساتانوفسکی، سیاستمدار و کارشناس مسائل خاورمیانه، در گفت‌وگو با وبسایت روسی اکچوآل نیوز و در واکنش به این اظهارات ظریف اشاره کرد:«نباید افشای مصاحبه ظریف را جدی گرفت چرا که اصولا هدف از این مصاحبه انتشار آن نبوده است. افشای مکالمات خصوصی و مصاحبه‌هایی از این دست به هیچ وجه بر روابط خوب تهران- مسکو تاثیری نخواهند گذاشت و نمونه‌هایی مانند این، تنها بیانگر اختلافات داخلی در ایران هستند.»

همچنین او تاکید کرد: «روسیه و دیگر امضاکنندگان برجام در سال ۲۰۱۵ میلادی از اجرای سناریوی نظامی علیه ایران که در آن زمان به طور جدی مطرح شده بود جلوگیری کردند. مسکو مانعی در مسیر انعقاد توافق هسته‌ای نبوده و نخواهد بود چرا که همانند سایر کشور‌ها از گسترش تسلیحات هسته‌ای در جهان نگران است. اگر قرار باشد روابط روسیه و ایران در آینده تغییر قابل پیش‌بینی‌ای داشته باشد، تنها به سبب دلایل ژئوپولیتیک تغییر خواهد کرد و نه افشای یک مصاحبه حتی اگر آن مصاحبه از سوی مقامی ارشد صورت گرفته باشد.»
از سوی دیگر، روزنامه روسی کومرسانت به نقل از الکساندر ماریاسوف، سفیر پیشین روسیه در تهران می‌نویسد که اظهارات فاش شده ظریف بازتاب‌دهنده اختلافات سیاسی داخلی در ایران است. این تحلیل‌گر ادامه می‌دهد: «غرب در تلاش است تا درباره اختلافات میان روسیه و ایران در مورد وضعیت سوریه اغراق کند و این شائبه را ایجاد می‌کند که ممکن است دامنه اختلاف میان تهران و مسکو بالا گیرد. این در حالی است که ایران و روسیه کماکان در اقدامات خود به همکاری و هماهنگی با یکدیگر ادامه می‌دهند.»

این روزنامه همچنین به نقل از یولیا سفاشنیکووا، مشاور مرکز مطالعات امنیت بین‌المللی پی. آی. آر سنتر، می‌نویسد:«نزدیک شدن ایران و آمریکا به نفع روسیه نیست، اما مسکو همیشه می‌داند که این نزدیکی یک‌شبه رخ نخواهد داد، روسیه منافع خاص خود را در توسعه همکاری با ایران دارد و منافع خاص خود را در توافق هسته‌ای دنبال می‌کند و خواستار توسعه روابط با ایران است؛ حال در زمینه موضوع منع گسترش تسلیحات هسته‌ای گرفته یا موضوعات دیگر.» او ادامه می‌دهد:«تیم روحانی می‌خواهد میراثی از خود برجای گذارد، حال با انتشار این مصاحبه این تصور ایجاد می‌شود که موانع ایجاد شده بر سر راه کار دولت روحانی از سوی قدرت‌های خارجی و عوامل همراه‌شان در داخل ایران بوده‌اند. این بسیار طبیعی است که مسکو بر اساس منافع خود در مورد برجام رفتار کرده باشد. موضع ایران نیز همواره یکسان نبوده است. ایران تعهدات برجامی خود را نقض کرده بود در حالی که روسیه خود از تهیه‌کنندگان معاده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای و عضو دائم شورای امنیت است. موضوع مهم آن است که افشای مصاحبه ظریف بار دیگر عمق اختلافات در ایران درباره توافق هسته‌ای بین چهره‌ها و نهاد‌های مختلف قدرت در آن کشور را نشان داد.» در همین حال، نیکیتا سماگین، کارشناس امور بین‌الملل در شورای روسیه که مدتی در ایران بوده است، در مقاله‌ای در سایت روسی Gazeta.ru با عنوان شرکای اجباری، ظریف را به اقدام غیردوستانه در قبال روسیه متهم می‌کند و معتقد است این که ظریف می‌گوید روسیه هدف‌اش کارشکنی در مسیر مذاکرات هسته‌ای بود صرفا یک اتهام است. یولیا یوزیک، خبرنگار روس که پیش‌تر به اتهام جاسوسی برای اسرائیل در ایران بازداشت شده بود و یک هفته پس از آن آزاد شد نیز در مقاله مفصلی در بخش روسی سایت شبکه خبری راشا تودی می‌نویسد: «گفته می‌شود افشای این مصاحبه علیه شخص ظریف بوده چرا که هیچ‌کس چنین سخنان صریحی را از یک وزیر خارجه ایده‌آل، نشنیده است. با این وجود، من دقیقا عکس این موضوع را فکر می‌کنم. اوضاع در مذاکرات هسته‌ای در وین و اوضاع داخلی در ایران چنان بحرانی است که سر دادنِ فریاد ناامیدی، آخرین تلاش عملگرایان ایران در برابر تلاش تندرو‌هایی است که علیه هرگونه دستیابی به توافق هسته‌ای اقدام می‌کنند. این فریاد خسته شدن عملگرایان است.»او ادامه داد:«در تمام طول مدت هشت سالی که ظریف وزیر امور خارجه ایران بود نقش یک مقام عالی اجرایی همیشه خندان را بازی می‌کرد که با خونسردی تمام دستورات صادر شده از بالا را اجرا می‌کرد. البته مقام‌های عالی نظام سیاسی ایران از استعداد استثنایی ظریف و ارتباطات بی‌نظیری که توسط او ایجاد شده و در‌های کشور را باز می‌کند قدردانی می‌کنند، اما در مقابل معتقد بوده‌اند که ژنرال سلیمانی کلید‌های طلایی در‌های مسکو، دمشق، بغداد، کاراکاس، کابل و اسلام‌آباد را در دست داشت. ظریف، اما از یک تناقض رنج می‌برد. او در تمام اقدامات نهاد‌های خاص خود نیز مسئول بود. اگر روزنامه‌نگاری خارجی بازداشت می‌شد، این ظریف بود که ملزم بود در کنفرانس‌های مطبوعاتی خارج از کشور درباره وی صحبت کند. ظریف در این مدت بسیار سکوت کرده بود. انتشار مصاحبه نشان داد او از سکوت کردن خسته شده است.»