روز نو :دولت حسن روحانی تمام شده و محمدجواد ظریف دیگر وزیر امورخارجه نیست، اما همچنان سایه حوادث هشت سال وزارت و همچنین حواشی برجام بر او سنگینی می‌کند. ظریف به تازگی در اتاقی در کلاب‌هاوس درباره برجام صحبت کرده که واکنش‌های زیادی، بخصوص در بین منتقدانش داشته است.

سی‌ام تیر ماه سال 1394 ظریف برای توضیح درباره برجام در صحن علنی مجلس شورای اسلامی حاضر شد. در آن زمان که علی لاریجانی رئیس مجلس بود، خطاب به ظریف سوالات و نقاط ابهام نمایندگان را مطرح کرد و گفت: «نماینده آمریکا گفته است برای اطمینان از برگشت‌ناپذیری قرار است 5 سال به این ده سال نظارت شورای امنیت به برنامه هسته‌ای ایران اضافه کنیم. این حتما خلاف برجام و متن توافق است. توضیح شما در این باره چیست؟» ظریف در پاسخ گفت: «ما به شدت به این حرف‌ها اعتراض کردیم. این حرف‌ها ارزشی ندارد. متن قطعنامه کاملا دقیق است و در آن تصریح شده در پایان ده سال نظارت شورای امنیت بر برنامه هسته‌ای ایران پایان خواهد یافت.» به گزارش خبرآنلاین در ادامه لاریجانی از ظریف پرسید در بند 18 برجام گفته می‌شود یو.ان در مقابل تکالیف ایران تحریم‌ها را تعلیق می‌کند، در اینباره توضیح دهید. که ظریف در پاسخ تاکید کرد: «در هیچ جای برجام واژه تعلیق نیامده و هر کس تعلیق ترجمه کرده اشتباه کرده است. کلمه تعلیق در هیچ جای برجام وجود ندارد. دیروز لغو انجام شد و تاریخ آنها هم مشخص است.» ظریف در ادامه در مورد محدودیت‌های ایجاد شده مربوط به موشک‌های بالستیک در قطعنامه نیز گفت: «اولا این بحث نقض برجام نیست ثانیا بند ضمیمه قطعنامه به شکل غیر الزام‌آور مطرح شده است. سوم ‌این‌که کلمه طراحی شدن برای قابلیت حمل سلاح هسته‌ای اولین بار است که به متن قطعنامه شورای امنیت اضافه می‌شود. و این با تلاش زیاد اضافه شده است. بند 9 قطعنامه 1929 را بخوانید تا ببینید چه تغییر مهمی در اینجا ایجاد شده است.»

حالا بعد از سال‌ها ظریف در جریان گفت‌وگوی خود در یک اتاق کلاب‌هاوس در خصوص سوالی در مورد کلمه «ساسپند» به معنی تعلیق گفت: «من در مجلس گفتم کلمه ساسپنشن نیست و این اشتباه از من بود. علتش هم این بود که ما دستورالعمل داده بودیم به همه دوستانی که داشتند ضمائم برجام رو مذاکره می‌کردند که از برخی عبارات استفاده نشود. در لحظات آخر یک ضمیمه برجام داشت مذاکره می‌شد. نماینده اروپا گفته بود ما تحریم‌های ایران را برمی‌داریم، لغو می‌کنیم یا همان لیفت می‌کنیم، اما تصمیمات اتحادیه اروپا که شامل چیزای دیگه‌ای هم است نمی‌توانیم لیفت کنیم تا زمانی که کل تحریم‌ها برداشته بشود یعنی مثلا تحریم‌های نظامی، تحریم‌های دیگه‌ای که بر اساس قطعنامه شورای امنیت که تا 5 سال یا 8 سال بعد هم بود لذا ما اینارو ساسپند می‌کنیم و بعداً لیفت می‌کنیم. اینجا بود که به آمریکا هم ربطی نداشت 4 بار یا 3 بار در ضمیمه کلمه ساسپند در ضمیمه آمده بود و مذاکره‌کننده ما به من اطلاع نداده بود. برخی به خاطر همین یک ذره به ما می‌گویند ظریف برجام را نخوانده است و این ظلم بزرگی بود به کشور و هم ظلم بزرگی بود به واقعیت و حقیقت و حتما دروغ گفتند.» بعد از این بود که رسانه‌های وابسته به اصول‌گرایان شروع به تبلیغ دوباره علیه محمدجواد ظریف کردند. آنان با تیترهای مختلف نوشتند که بالاخره ظریف به اشتباه خود اعتراف کردند. این رسانه‌ها معتقد هستند که ظریف به خاطر نخواندن دقیق متن برجام از محتوای متن بی‌اطلاع بوده است به همین خاطر انتقاداتی که نمایندگان به آن وارد می‌کردند، درست است.

رضا نصری، حقوقدان بین‌الملل اما نظر دیگری دارد. او در یک رشته توئیت نوشت: «فضاسازی، تیترهای درشت و حملات غیرمنصفانه علیه دکتر ظریف - و تحریف اظهارات او در روز روشن - پدیده جدیدی نیست. طبیعتاً، طراحان و کارگزاران این حملات سیستماتیک هم دنبال بحث علمی و شفاف‌سازی نیستند. اما برای کسانی که صادقانه دچار شبهه شده‌اند این توضیحات را ضروری می‌دانم. در واقع، Regulation نافذترین حامل یا قوی‌ترین وسیله‌ایست که تصمیمات (Decision) نهادهای بالادستی اتحادیه اروپا را حمل و در وسیع‌ترین سطح به تحقق می‌رساند. یعنی یک «تصمیم سیاسی» در سطح نهاد بالادستی گرفته می‌شود و به واسطه Regulation عملاً به کشورهای عضو ابلاغ می‌شود.»

این تحلیل‌گر افزوده: «حال، در ضمیمه ۵ پیوست به برجام - که به جزئیات اجرای توافق توسط اتحادیه اروپا می‌پردازد - چهار بار این عبارت ذکر شده که مفاد «تصمیم» [شماره فلان] شورای اتحادیه اروپایی «تعلیق» (Suspend) و مفاد Regulation مربوط به آن (یعنی قانون حاملِ آن تصمیم) لغو (Terminate) می‌شود.حال، بعضی دوستان بدون توجه به مفهوم این اصطلاحات فنی و بعضاً بدون در نظر گرفتن مکانیسم‌ها و انواع قانونگذاری در نظام حقوقی اتحادیه اروپا - به جای ‌این‌که واژه‌ها را در بستر خود فهم و تفسیر کنند، یا به مباحث علمی روی بیاورند - بی‌تناسب بر روی عبارت Suspend مانور می‌دهند و کل ماجرا را به اتهامات سخیف و بی‌جا - از جمله این اتهام که ظریف متن را نخوانده، تخفیف می‌دهند. حقیقت این است که اگر مذاکره‌کننده این قسمت از ضمیمه ۵ برجام حساسیت خاصی روی این عبارت نداشته، یا اگر دکتر ظریف در جلسه مجلس حتی وجود آن را به‌خاطر نیاورده - صرفاً به این دلیل است که در چنین بستری اصولاً وجود این عبارت آنقدر حائز اهمیت نبوده و نیست؛ و هر فرد مطلع دیگری هم که اندک شناختی نسبت به ظرافت‌های حقوق اتحادیه اروپا - از جمله ترمینولوژی و سازوکارهای قانونگذاری آن - داشته باشد نیز احتمالاً مانند دکتر ظریف، یعنی با میزان حساسیتی متناسب با موضوع، برخورد می‌کرد.» با این حال مخالفان سرسخت ظریف دوباره فعال شده‌‌اند. از جمله سیدمحمود نبویان در مصاحبه‌ای با فارس گفته: «آقای ظریف در فایل صوتی اخیر خود ادعا می‌کند که تعلیق در برجام نیامده و من برجام را خوانده‌ام یعنی ایشان فقط ۱۸صفحه را خوانده و از ۹۲صفحه دیگر که اساسی‌ترین مسائل برجام در آن بوده، بی‌خبر بوده‌‌اند. به قول خودشان دادیم دست مذاکره‌کنندگان که این ضمیمه‌ها را بررسی کنند و آنها روزهای آخر واژه تعلیق را آوردند، یعنی واژه تعلیق در ضمائم بوده که مهم‌ترین بخش برجام است و آقای ظریف آن را نخوانده است و کسانی که ادعا می‌کنند که آقای ظریف برجام را نخوانده بر خلاف آنچه آقای ظریف می‌گوید دروغ نمی‌گویند. آقای ظریف! کاش برجام را یک دور می‌خواندید و بعد به مجلس می‌آمدید و توضیح می‌دادید. ولی ‌این‌که ادعا می‌‌کنید برجام را خواندم و نوشتم، یعنی از بخش عمده آن بی‌اطلاع بودید و فقط ۱۸صفحه که کلیات بوده را خواندید که هیچ جزئیاتی ندارد.»

البته بحث درباره واژه تعلیق تازه نیست و قبلا ظریف در این باره هم در مصاحبه‌ای با انتخاب در این باره توضیح داده بود. در همان زمان هم احمدتوکلی از نمایندگان مجلس نهم در گفت وگویی شخصی با ظریف در جریان حواشی این واژه بود. تیرماه سال گذشته هم یکی از کارشناسان برجام در گفت وگویی با ایرنا در این باره این گونه توضیح داد:«‌این‌که بعد از ارائه این گزارش(سخنان ظریف در مجلس نهم)، یکی از نمایندگان به دکتر ظریف مراجعه کرده و کلمه «تعلیق» را که برخلاف ادعای توکلی تنها دو بار در ضمیمه پنجم برجام استفاده شده است، نشان می‌دهد، ظریف برای ایشان توضیح داد که در متن اصلی برجام کلمه تعلیق مورد استفاده قرار نگرفته است. همان موقع دکتر عراقچی که ظریف را در مجلس همراهی می‌کرد اضافه کرد که این کلمه به خاطر یک ملاحظه تکنیکی اتحادیه اروپا در آخرین لحظات مذاکره در دو مورد آن هم نه در متن و ضمائم اصلی بلکه در جزئیات فنی برنامه زمان‌بندی در ضمیمه پنجم برجام اضافه شده است. در مورد نظام تحریم‌های اتحادیه اروپایی این گونه است که تصمیم (Decision) شورای اتحادیه اروپایی به واسطه آئین‌نامه اجرایی (Regulation) مربوط به آن تصمیم، اجرایی می‌شود. لذا در ضمیمه ۵ برجام این طور تصریح شده است که «اتحادیه اروپایی مفاد آیین‌نامه اجرایی شماره ۲۶۷ را لغو و مفاد متناظر در تصمیم شماره ۴۱۳ شورای اتحادیه اروپایی را تعلیق خواهد کرد». شایان ذکر است اجرای تحریم‌های اقتصادی و مالی هسته‌ای با مصوبه شماره ۱۸۶۱ مورخ ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ اتحادیه خاتمه (terminate) یافته است.» با این حال به نظر می‌رسد حاشیه‌های برجام تمامی ندارد و احتمالا همچنان شاهد حملات مخالفان به ظریف درباره برجام باشیم.