ارزیابی غلامحسین کرباسچی از مناظره نامزدهای ریاست جمهوری
طراحی صدا و سیما پاس گل به پوپولیسم بود
مناظره اول نامزدهای ریاست جمهوری صدای انتقاد خیلی‌ها را در آورد، کسانی که معتقدند کیفیت این مناظره طوری نبود که به خروجی مناسبی برای شناخت بهتر مردم از نامزدها منجر شود و مسائل اصلی اقتصاد در آن مغفول ماند. غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران یکی از این منتقدان است. او در گفت‌وگو با «ایران» می‌گوید صدا و سیما برای طراحی این مناظره‌ها درگیر ظواهر شد و از محتوا غفلت کرد. او طراحی بد مناظره را عامل اصلی افت کیفیت آن دانسته و می‌گوید اگر به جای نامزدهای ریاست جمهوری، بهترین اساتید دانشگاه هم در این مناظره شرکت داشتند باز هم خروجی خاصی از آن بیرون نمی‌آمد.
روزنو :
شما از منتقدان کیفیت مناظره اول نامزدهای ریاست جمهوری بودید. این کیفیت نازل را محصول چه چیزی می‌دانید و به نظرتان ریشه آن کجاست؟
در اینکه مناظره اول نامزدها خیلی ضعیف و غیرسازنده بود، شکی نیست. اما من اصل ضعف را متوجه مدیریت صدا و سیما در این موضوع می‌دانم. درست است که مباحث پایه‌ای و نظرات بخشی از این نامزدها ایراد اساسی دارد اما مناظره طوری طراحی شده بود که همان نقطه قوت‌هایی هم که کم و بیش در نامزدها وجود دارد فرصت بروز پیدا نکرد. در واقع فضایی که صدا و سیما فراهم کرده بود، طوری بود که لاجرم به سمت زد و خورد و دعوا و متلک پراکنی برود. در آن ظرفی که صداو سیما فراهم کرد اصلاً نمی‌شد بحث کارشناسی و فنی ریخت.
برخی از حامیان این نوع مناظره می‌گویند نامزدها به اندازه کافی وقت برای بروز برنامه‌ها و بیان نظرات کارشناسی خود داشتند اما خودشان استفاده نکردند.
نه من این بحث را اصلاً قبول ندارم. اینکه هفت تا سؤال بیاورند و از هر کسی فقط یکی را بپرسند و بعد مثلاً بگویند در ۴ دقیقه درباره تمام نظرات نامزدهای دیگر نقد کنید، مگر به بحث کارشناسی منجر می‌شود! ما انواع و اقسام مشکلات و مسائل اقتصادی داریم؛ از آب و محیط زیست گرفته تا مسأله بانک‌ها و فسادها و موضوعات مرتبط به سیاست خارجی مثل FATF. خب در این سه چهار دقیقه وقت‌های پراکنده‌ای که به ٧ نفر می‌دهند کجا مجال بررسی فنی این مسائل وجود خواهد داشت؟ بعد هم این نامزدها با حجم وسیعی از جبهه‌گیری سیاسی وارد فضا شده‌اند و می‌خواهند آن را هم مطرح کنند. خب معلوم است که در این مجال اندک و البته توزیع بسیار بد زمان، ناخودآگاه نامزدها به سمت تهییج افکار عمومی و متلک پراکنی و حمله به هم می‌روند. مثلاً می‌گویند در سه دقیقه درباره نظام بانکی حرف بزن. خب طرف تا سلام و علیک کند و مقدمه بگوید وقتش تمام است. از آن طرف رقیبش هم ٣-۴ دقیقه فرصت دارد که کل مباحث دیگران را نقد کند. هر جای دنیا با هر تعداد کارشناس هم چنین مناظره‌ای با این ساختاری که صدا و سیما تهیه کرده انجام شود، نتیجه کلی‌گویی است نه بحث‌های فنی و کارشناسی.
فکر می‌کنید چه عاملی باعث شده تا صدا و سیما این گونه و با این ترتیب مناظرات را برگزار کند؟
من فکر می‌کنم دو تا مشکل هست. اول نحوه طراحی مناظره و نگاه صدا و سیما. من فکر می‌کنم عزیزان صدا و سیما همان طور که به برنامه‌های «کودک شو» و «خندوانه» نگاه می‌کنند، نگاه‌شان به مناظره هم همین است. نمی‌دانم این را چه کسی طراحی کرده که سؤالات را قرعه‌کشی کنند و بعد نامزد ریاست جمهوری مجبور باشد درباره مهم‌ترین مسائل کشور در ٣ دقیقه حرف بزند و جمع‌بندی کند. فرق این با مسابقه هفته و برنامه‌های سرگرمی تلویزیون چیست؟ صدا و سیما برای این مناظره بیشتر به دنبال زرق و برق و نمایش دادن ماشین‌های تشریفات و فرش قرمز و دکور برنامه بود تا کیفیت مناظره. خب مگر کاری داشت دو تا استاد دانشگاه می‌آوردند؟ کاری داشت از چهار تا استاد تبلیغات و مدیر اجرایی کشور برای طراحی سؤالات و طرح موضوعات اصلی در مناظره کمک می‌گرفتند؟ اما مسأله دیگر هم این است که اساساً انتخابات ما خیلی دیر شروع می‌شود. یک نامزد تا یک ماه قبل از روز انتخابات اصلاً نمی‌داند در صحنه خواهد بود یا نه و اجازه قانونی کار تبلیغاتی و معرفی خودش را ندارد و بعدش هم مشخص است که در این بازه زمانی فشرده همه می‌خواهند با ایجاد شور و هیجان رأی جمع کنند. این فرصت یک ماهه معلوم است که فرصت مناسبی برای ارائه و معرفی دیدگاه‌ها و ایجاد شناخت عمومی از نامزدها نیست.
خود نامزدها و نوع برخوردشان در این مناظره و نوع نگاه‌شان به مسائل چقدر در این ضعف دخیل بود؟
به هر حال این مسأله جای رد کردن ندارد. بعضی از شعارها را امروز می‌بینیم که واقعاً چقدر خالی از مبناست. خب مشخص است که در چنین ترکیبی از نامزدها و با این نوع نگاهی که برخی از آنها به مسائل دارند و میزان تخصصی که برخوردار هستند، میل به حمله و ایجاد هیجان برای پوشاندن ضعف‌ها زیاد باشد. اما من باز هم مشکل اصلی را متوجه طراحی صدا و سیما می‌دانم که مجال نقد و حلاجی کردن اینها را فراهم نکرد. کیفیت نامزدها طبعاً ربطی به صدا و سیما ندارد اما حداقل فراهم کردن بستری که عیار هر کدام از نامزدها به درستی برای مردم مشخص شود در اختیار صدا و سیما بود که در این کار ضعف جدی از خودش نشان داد.
دلیل این نوع طراحی ضعیف را چه می‌دانید؟ به عبارتی فکر می‌کنید این ناشی از خطای صدا و سیما است و بیش از این توان طراحی بهتری نداشته یا اینکه نخواسته به دلایلی چنین کند و زمینه نقد برخی دیدگاه‌ها فراهم شود؟
صدا و سیما که گرایش سیاسی دارد و خیلی هم مشهود است. خیلی هم دوست ندارند عیار واقعی برخی افراد مشخص شود. این موضع‌گیری‌ها البته در بدنه صدا و سیما نیست بلکه در سطح مدیران است. اینها قطعاً نگاه سیاسی به مسأله دارند که در همین زمان‌های اضافه‌ای هم که به یک نامزد دادند و علی‌رغم درخواست دولت و همین طور نامزد دیگر به آنها اختصاص داده نشده، معلوم است. این موضوع یک طرف است اما بخش دیگر سوء مدیریت است. مگر صدا و سیما فقط در همین مناظره‌ها سطحی و نازل عمل می‌کند؟ برنامه‌های دیگرش هم بی کیفیت هستند. الان می‌گویند ۴٠ تا کانال تلویزیون و ٨٠ تا کانال رادیو داریم. کل نظام هم روی برنامه‌های فرهنگی و مذهبی تأکید دارد و کارگزار اصلی‌اش در این زمینه صدا و سیما است. شما ببینید چقدر این برنامه‌ها عمق دارد؟
چنین نهادی وقتی مناظره تلویزیونی هم می‌سازد، قطعاً نمی‌تواند آن را با کیفیت بسازد و طراحی کند. ببینید صدا و سیما در این سال‌ها چقدر از ظرفیت نخبگان کشور استفاده کرده؟ چقدر اساتید و صاحبنظران در برنامه‌های صدا و سیما جا دارند؟
یعنی حرف شما این است که نوعی سطحی‌نگری در صدا و سیما وجود دارد که اینجا هم خود را نشان داده؟
بله دقیقاً. الان تلویزیون تبدیل شده به مجموعه‌ای از برنامه‌های رو به تنازل از نظر کیفی. شایسته‌سالاری هم در ساختار آن کمرنگ شده و به نظر می‌رسد افراد متخصص کنار گذاشته شده یا در حاشیه‌اند. نمونه واضح آن برنامه «90» است. برنامه‌های انتخاباتی برای صدا و سیما حکم مناسک را دارد که باید رفع تکلیفی کاری انجام شود.
اگر کار به ارائه برنامه و دفاع منطقی از آن می‌رسید عیار نامزدها هم خیلی خوب مشخص می‌شد که نشد. اساساً نوع طراحی صدا و سیما پاس گل دادن به بیانات پوپولیستی بود، یعنی مجال را برای ظهور پوپولیسم و تشویق نامزدها برای رفتن به آن سمت فراهم کرد، چون همان طور که گفتم، حتی یک استاد کارکشته دانشگاه هم در چنان مجالی با چنان طراحی نمی‌تواند حرف علمی بزند و مشخصاً طرف مقابل او هر چقدر پوپولیست‌تر باشد بیشتر برنده خواهد بود. در یک طراحی مناسب‌تر شاید برخی قوی‌تر و برخی ضعیف‌تر ظاهر می‌شدند اما قطعاً خیلی روشن‌تر کیفیت خود را نشان می‌دادند. این مناظره با این سر و شکل موقعیتی بود برای آنها که حراف‌تر و بی‌پرواتر بودند یا بهتر مظلوم‌نمایی می‌کنند، نه آنها که برنامه بهتری داشتند. صدا و سیما متأسفانه در این مناظره همه چیز را در ظاهر قضیه خلاصه کرد.
یک موضوع دیگر در این مناظره هم بحث حملاتی بود که انجام شد و در نهایت وقتی که به یک نامزد دادند. در حالی که دولت هم رسماً تقاضای پاسخ کرده بود و چنین وقتی هنوز در اختیارش قرار نگرفته. تفسیر شما از این وضع چیست؟
البته جز دولت، یک نامزد دیگر هم زمان خواسته اما به ایشان هم زمانی اختصاص ندادند. هر چند که در طول مناظره بارها ایشان مورد اشاره قرار گرفت. به هر حال این وضع قدری بوی نقض بی طرفی می‌دهد و خصوصاً اینکه درباره گرایش سیاسی صداو سیما به سمت یک جناح هم سال‌هاست اشکال اساسی وجود دارد. به هر حال ما امیدواریم که صدا و سیما به عنوان یک نهاد ملی و دخیل در امر انتخابات، با نگاه جناحی در این عرصه عمل نکند چون جامعه بلافاصله متوجه این می‌شود و این ضربه به وجهه خود صدا و سیما خواهد بود.
