«رفراندوم»، «همه‌پرسی»، «نظرخواهی از مردم» و واژه‌هایی ازاین‌دست پیشینه زیادی در تاریخ سیاسی ایران ندارند، دلیل این ادعا این‌که در تاریخ کهن ایران، فقط برای ۵ بار از مردم خواسته‌شده تا نظر خود را از طریق رفراندوم بیان کنند. نقطه شروعش هم از «۲۱ مرداد ۳۲» آن‌هم برای انحلال هفدهمین مجلس شورای ملی توسط محمد مصدق نخست‌وزیر وقت بود که مردم به انحلال مجلس رأی دادند. دیگری مربوط به اصول انقلاب سفید بود که دراین‌باره هم به‌صورت مهندسی‌شده از مردم نظرخواهی شد. پس از انقلاب یک‌بار درباره تغییر نظام از سلطنت به جمهوری اسلامی، بار دیگر رأی به قانون اساسی اول و بار سوم همه‌پرسی درباره بازنگری قانون اساسی در سال 1368 بود. رئیس‌جمهور تاکنون چند بار خواستار برگزاری رفراندوم درباره مسائل مهم و اختلافی شده است که این امر با مخالفت عده‌ای روبرو شده است. این در حالی است که اصل 59 قانون اساسی می‌گوید: «در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آرای مردم صورت گیرد و درخواست مراجعه به آرای عمومی باید به تصویب دوسوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.» اما پرسش این است که در چه موضوعاتی باید رفراندوم برگزار کرد و چرا عده‌ای با آن مخالفت می‌کنند؟ گزارش پیشرو به این موضوع می‌پردازد:

به خطر افتادن منافع، دلیل مخالفت با همه‌پرسی

به گزارش روز نو :سؤال این است که این‌همه مخالفت با رفراندوم برای چیست؟ سید کاظم اکرمی یکی از اعضای ۷۲ نفرِ مجلس خبرگان قانون اساسی در مصاحبه باخبر آنلاین پاسخ این سؤال را این‌گونه مطرح می‌کند که: «اجرای این اصل با منافع، موقعیت و مسئولیت‌های گروه یا افرادی در تضاد است، طبیعی است که در چنین شرایطی افراد یا گروه‌هایی که منافع و موقعیت خود را درخطر می‌بینند بلافاصله پس از طرح موضوع برگزاری رفراندوم نسبت به آن موضع‌گیری می‌کنند این در حالی است که برگزاری همه‌پرسی اصلی مصرح در قانون اساسی است. او بابیان اینکه اصل ۵۹ به‌عنوان اصلی پذیرفته‌شده در قانون اساسی گنجانده‌شده است، ادامه می‌دهد: «اگر این اصل در قانون اساسی وجود نداشت مخالفت مخالفان قابل توجیه بود اما در شرایط کنونی که چنین ظرفیتی در قانون اساسی پیش‌بینی‌شده مخالفت‌ها فقط در دایره به خطر افتادن منافع، پست و موقعیت افراد یا گروه‌ها قابل ارزیابی است.

افراطی‌گری، تابو سازی و رفراندوم

حسین میر محمدصادقی، سخنگوی پیشین قوه قضاییه و معاون قوانین مجلس هم معتقد است که اصل ۵۹ یا همان اصل مربوط به برگزاری همه‌پرسی تنها اصل مهجور مانده در قانون اساسی نیست. او می‌گوید: «علاوه بر اصل مربوط به مراجعه به آراء عمومی، اصول دیگری از قانون اساسی هستند که دچار محجوریت شده که باید در مورد تمامی این اصول نسبت به اجرایی شدن آنها حساسیت نشان داده و در صورت لزوم با تصویب قوانین عادی زمینه اجرای آن‌ها را فراهم کرد. او بابیان اینکه در اصل مربوط به برگزاری رفراندوم قید مربوط به اجرای این اصل در موارد بسیار مهم ذکرشده است، می‌گوید: «بر اساس این موضوع در اجرای اصل مراجعه به آرا عمومی باید از نگاه افراطی یا تفریطی پرهیز شود.

صادقی تابو کردن رفراندوم را از قلم نمی‌اندازد و می‌گوید: «ازیک‌طرف نبایستی تصور کرد که رفراندوم امر ساده‌ای است که می‌تواند در بسیاری موارد به آن متوسل شد و به‌نوعی جایگزین نهاده‌ای دیگر قانونی مانند مجلس شورای اسلامی شود، از طرف دیگر نباید رفراندوم تبدیل به تابو شود شده و این‌گونه فرض شود که در هیچ مورد قابلیت اجرا ندارد که اگر چنین بود در قانون اساسی به آن اشاره‌ای نمی‌شد.»

نظر منتخب مردم

حسن روحانی در جلسه هیئت دولت گفته بود: هر چه مردم انتخاب کنند، مبارک است.راه‌حل مشکلات پیچیده در این کشور فقط اصل ۵۹ قانون اساسی است. راه‌حلی جز اصل ۵۹ وجود ندارد. مگر ۱۲ فروردین چیزی به‌جز همه‌پرسی است؟البته ما مثل سوئیس نیستیم که مردم ۱۰۰ هزار امضا کنند و دولت مجبور باشد که رفراندوم برگزار کند.قانون اساسی به ما گفته در مسائل مهم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یعنی ۴ موضوع را ذکر کرده که اگر یک مسئله بسیار مهمی وجود داشت آن‌وقت قانون‌گذاری از طریق همه‌پرسی باشد. تا سؤال اساسی در این ۴ مسئله وجود دارد که می‌شود آن را ۸ مسئله هم کرد. اگر یک رفراندوم گذاشته شود که و این ۴ مسئله نوشته شود تمام دعوا‌ها و مشکلات جناحی و حزبی خیلی راحت حل می‌شود.

در چه موضوعاتی باید رفراندوم برگزار کرد؟

محمود صادقی، نماینده پیشین مجلس در پاسخ به این پرسش که در مسائلی که اعتراضات مردمی را به دنبال دارد، ازجمله بحث گران شدن بنزین می‌توان از رفراندوم استفاده کرد، گفت:«بحث بنزین یک بحث ریشه‌ای بود و مربوط به تصویب قانون هدفمندی یارانه‌ها می‌شد که در دوران دولت قبلی تصویب‌شده بود. این قانون، عملاً قانونی برای خصوصی کردن و حذف یارانه انرژی بود. به اعتقاد من همان زمان در تصویب قانون هدفمندی یارانه‌ها این امکان وجود داشت که به رفراندوم مراجعه شود.»

صادقی در پاسخ به پرسش دیگری درباره تأثیر رفراندوم در رابطه بین حاکمیت و مردم گفت: «یکی از ایراداتی که در محافل سیاسی و از زبان مردم گفته می‌شود بحث اعتماد و رضایت اجتماعی از ساختار حاکمیتی است. امام خمینی(ره) وقتی در ابتدای انقلاب در بهشت‌زهرا سخنرانی کردند، بحث رضایت مردم از حکومت را مطرح کردند. ایشان اشاره کردند که اگر پدران به‌نظام پادشاهی رأی داده باشند، شاید فرزندان راضی نباشند. البته اشاره‌ای‌شان به قانون اساسی مشروطه بود که اعتقاد داشتند برای نسل بعدی حجت نیست. مراجعه به آرای مردم می‌تواند مشروعیت ایجاد کند. به‌هرحال عنصر سازنده نظام باید اراده مردم باشد. رفراندوم می‌تواند این نیرو را تجدید کند و مشروعیت نظام و تصمیمات را احیا کند.

این فعال سیاسی اصلاح‌طلب افزود:«اما آیا در موضوعی مثل پیمان راهبردی با چین، روسیه یا دیگر کشور‌ها نیز می‌توان از رفراندوم استفاده کرد، جای تردید است؛ و هنوز نمی‌دانیم که می‌تواند در مقوله رفراندوم بگنجد یا خیر. به‌هرحال قرارداد ۲۵ ساله با چین یک نقشه راه است و هر قراردادی در بطن روابط ایران و چین باید از شاهراه مجلس شورای اسلامی بگذرد؛ و در صورت تصویب به اجرا دربیاید.صادقی با تأکید بر ‌‌این‌که موردی مثل تغییر در نظام کشور می‌تواند موضوع رفراندوم باشد، گفت:«همچنین در مورد رابطه کشور با آمریکا نیز می‌توان به رأی مستقیم مردم رجوع کرد. این مسائل عمدتاً مربوط به تغییرات ساختاری است و یک نوع شیفت در شرایط سیاسی کشور ایجاد می‌کند. حسن رفراندوم مراجعه مستقیم و اجرای اراده مستقیم مردم است. او ادامه داد:«اما در کشور ما عملاً مجمع تشخیص مصلحت نظام جای رفراندوم را گرفته است. در خیلی از کشور‌ها برای تغییرات در قانون اساسی که به صورت ملی تاثیرگذار بوده، به آرای مردم رجوع کرده‌اند. آن‌ها در مواردی همچون پیوستن و خروج از اتحادیه اروپا به رای مستقیم مردم رجوع کرده‌اند.»

منبع:ستاره صبح