مسیر دشوار و فرصت کوتاه آیا تندورها اجازه احیای برجام را خواهند داد؟

در شرایطی که شماری از اهالی سیاست بر این باورند که با خروج دونالد ترامپ از کاخ سفید عقلانیت و منطق به سیاست خارجی آمریکا باز خواهد گشت؛ اما بسیاری نیز هستند که می‌گویند در مواردی مانند بازگشت آمریکا به توافقات و تعهداتش هنوز موانع زیادی وجود دارد و مثلا در زمینه توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران، موسوم به برجام، نیروهای مشوق “فشار حداکثری” همچنان در آمریکا قدرت دارند و در حال پیگری اهدافشان هستند. واقعیتی که احیای برجام را دشوار جلوه می‌دهد.

به گزارش  روز نو ؛ حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، در شرایطی از «پایان دونالد ترامپ» گفت و از خروج او از کاخ سفید استقبال کرد، که نه تنها احتمال بازگشت مجددش وجود دارد، بلکه حتی همین حالا در دوران ریاست جمهوری جو بایدن نیز نیروهای طرفدار ترامپ قدرت زیادی در فضای سیاسی آمریکا دارند.

در این یادداشت که در نیوزویک درباره احیای توافق برجام منتشر شده، آمده: ترامپ با خروج از برجام و اتخاذ سیاست ناموفق «فشار حداکثری» علیه جمهوری اسلامی ایران، به هر حال این کشور را با دشواری‌هایی مواجه کرد؛ حتی اگر به هیچ وجه این سیاست منجر به بازگشت مقامات تهران به مذاکره یا تغییر نظام نشده باشد. برای همین هم گفته‌های جو بایدن مبنی بر احیای برجام برای تهران امیدوارکننده بود. به هر حال بر اساس گفته‌های بایدن انتظار می‌رود آمریکا به تعهداتش در توافق بازگردد و حداقل این که بخشی از تحریم‌های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران را لغو کند- که برای ایران یک پیروزی آشکار خواهد بود.

در این زمینه، رئیس جمهور حسن روحانی در روز تحلیف جو بایدن گفت که ایران انتظار دارد دولت جدید آمریکا به پیروی از قانون بازگردد؛ و در ادامه در مورد توافق هسته‌ای نیز گفت که اگر آمریکا به قانون برگردد، پاسخ ایران نیز مثبت خواهد بود. روحانی در صحبت‌هایش هم‌چنین بر این نکته تاکید کرد که «همه دنیا فهمیدند که سیاست فشار حداکثری و تروریسم اقتصادی علیه ایران ۱۰۰ درصد شکست خورده است».

در ادامه یادداشت نیوزویک با تاکید بر این که به رغم تمایل بایدن و روحانی به احیای برجام، اما موانع زیادی در این مسیر وجود دارد و روسای جمهور ایران و آمریکا برای بازگشت به مسیر دیپلماتیک باید بر مخالفت‌های داخلی و بین‌المللی پرشماری غلبه کنند، به شماری از موانعی که در مسیر احیای دیپلماسی میان ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران وجود دارند، اشاره کرده است. از جمله تندروهای قدرتمند هر دو کشور و به خصوص شاهین‌های مخالف ایران در ایالات متحده- که تمام تلاش‌شان در این چند وقت رسیدن به این هدف بوده که دولت آمریکا را وادار به اتخاذ تاکتیک‌های تهاجمی‌تر- و حتی اقدام نظامی- علیه ایران کنند. این در حالی است که طرفین این مناقشه، یعنی هم دولت حسن روحانی و هم جو بایدن و مقامات سیاست خارجی‌اش (از جمله آنتونی بلینکن، نامزد وزارت امور خارجه- که گفته اگر ایران به توافق برگردد، آمریکا نیز چنین خواهد کرد) نسبت به احیای برجام و بازگشت به تعهدات برجامی ابراز تمایل کرده‌اند. با این حال و به رغم تمایل هر دو دولت، همان طور که بلینکن گفته دو کشور با این اتفاق فاصله زیادی دارند.

از نظر نیوزویک؛ سناتورهای جمهوری‌خواه که در این مدت نشان داده‌اند مخالف بازگشت ایالات متحده به برجام هستند، موانع مهمی در مسیر احیای توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران هستند. مانند سناتور تد کروز- که گفته لغو تحریم‌ها می‌تواند میلیاردها دلار پول به جیب جمهوری اسلامی ایران و گروه‌های تروریستی در خاورمیانه سرازیر کند. یا لیندزی گراهام- که او نیز جمهوری اسلامی ایران را بزرگ‌ترین حامی تروریسم خوانده است. ادعاهایی که در چهار سال ریاست جمهوری ترامپ به کرات تکرار شدند، اما هیچ گاه نتوانستند باعث تشکیل ائتلافی تاثیرگذار علیه جمهوری اسلامی ایران شود- و بدتر، انزوای سیاسی آمریکا را موجب شدند.

یادداشت‌نویس نیوزویک در سطور بعدی به سال ۲۰۱۵ و زمان نیل به توافق هسته‌ای فلش‌بک می‌زند و با اشاره به «مخالفت‌های پرشمار داخلی که پرزیدنت باراک اوباما در مسیر حصول به برجام با آن‌ها روبرو بود» می‌نویسد که احتمالا بایدن نیز با همان شرایط مواجه خواهد شد. با این حال این نکته هم مورد اشاره قرار گرفته که بایدن نسبت به اوباما شرایط بهتری دارد و نه تنها کنترل هر دو مجلس کنگره را در دست دارد، بلکه متحدان اروپایی آمریکا نیز از بازگشت ایالات متحده آمریکا به توافق استقبال خواهند کرد. با این که متحدان و شرکای آمریکا در خاورمیانه، یعنی عربستان سعودی، اسرائیل و امارات متحده عربی دیدگاه متفاوتی به این موضوع دارند و در تمام این سال‌ها علیه برجام بوده‌اند.

به این دلیل حتی در صورت بازگشت ایالات متحده به توافق نیز احتمالا این کشورها اقدامات خود علیه جمهوری اسلامی ایران را برای کاهش سرعت رشد هسته‌ای این کشور ادامه خواهند داد. اقداماتی مانند ترور دانشمندان هسته‌ای و آسیب رساندن به سایت‌های هسته‌ای و نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران با حملات سایبری و حملات تحریک‌کننده هوایی (که ایران در مقابل‌شان تاکنون خویشتن‌داری کرده)- که در این سال‌ها از اسرائیل سر زده- و با سکوت رضایتمندانه و البته حمایت‌های ضمنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی همراه بوده است.

مانع دیگر در مسیر احیای برجام خود ترامپ است- که بی‌تردید علیه بایدن موضع‌گیری خواهد کرد. در واقع ترامپ، مایک پومپئو و مایک پنس تمام تلاش‌شان را برای جلوگیری از توافق مجدد انجام خواهند داد. به هر حال سرنوشت سیاسی ترامپ هنوز نامعلوم است و هم‌چنان این احتمال وجود دارد که او در انتخابات سال ۲۰۲۴ نامزد شود و همین هم باعث می‌شود برای کشاندن آمریکا به جهت دلخواهش نهایت تلاشش را انجام دهد.

از این نظر ایران نیز شرایط مشابهی دارد و به خصوص بعد از اتفاقاتی مانند خروج آمریکا از برجام، ترور سردار قاسم سلیمانی و دانشمند هسته‌ای محسن فخری‌زاده و البته تحریم‌های اقتصادی شدید ترامپ، محافظه‌کاران به شدت با طرفداران توافق هسته‌ای درگیر هستند و از آن جا که در انتخابات مجلس اکثریت را در اختیار دارند و در انتخابات ریاست جمهوری نیز شانس زیادی برای پیروزی دارند، با سرسختی علیه احیای توافق هسته‌ای موضع دارند و حتی اخیرا در مجلس، دولت و وزیر امور خارجه را به خاطر تمایل به احیای برجام زیر سوال برده‌اند.

بنابراین روسای جمهور هر دو کشور و به خصوص رئیس جمهور ایران مسیری دشوار و فرصتی کوتاه برای احیای برجام دارند. مسیری که به گفته مقاماتی مانند بلینکن، باید یک روند آهسته آگاهانه باشد.