پنجره اقدام برای بهبود رابطه ایران و امریکا برای مدتی طولانی باز نخواهد ماند. علیرغم سخنان تند مقام‌های ایرانی به نظر می‌رسد که تهران از بازگشت سریع دولت بایدن به برجام توافقی که در دوره اوباما حاصل شد استقبال می‌کند.

یکی از پرسش‌های کلیدی پیش روی سیاست خارجی دولت بایدن آن است که چگونه می‌توان بار دیگر با ایران بر سر توافق هسته‌ای به توافق رسید. امیدها برای مذاکره به منظور توافق هسته‌ای تازه و بهتر در شرایط کنونی غیر‌واقع‌بینانه به نظر می‌رسد.

به گزارش روز نو؛ "کنت پولاک" تحلیلگر پیشین مسائل خاورمیانه در اندیشکده "بروکینگز" که اکنون در انستیتو "امریکن اینترپرایز" مشغول به فعالیت است در مقاله‌ای با اشاره به این که پنجره اقدام برای بهبود رابطه ایران و امریکا برای مدتی طولانی باز نخواهد ماند با ذکر این موضوع که امید زیادی برای دستیابی به توافقی بر سر توافق هسته‌ای تازه میان ایران و امریکا وجود ندارد، می‌نویسد: "علیرغم سخنان تند مقام‌های ایرانی به نظر می‌رسد که تهران از بازگشت سریع دولت بایدن به برجام توافقی که در دوره اوباما حاصل شد استقبال می‌کند. با این وجود، ایران این پیام را ارسال می‌کند که فرصت بازگشت امریکا به برجام محدود است و در صورتی که دولت بایدن با سرعت خود را با شرایط و مفاد برجام اولیه سازگار نکند، پنجره فرصت پیش آمده سریعا و شاید به طور دائم بسته شود.

نویسنده در ادامه افزوده است: بهترین کار برای بایدن تعیین استراتژی کوتاه‌مدت و بلندمدت است. با این وجود، اظهارات و اقدامات اخیر ایران برای دولت بایدن گیج‌کننده خواهند بود. از سویی، دولت ایران از بازگشت به تعهدات برجامی در صورت لغو تحریم‌ها از سوی امریکا استقبال کرده و از سوی دیگر مجلس ایران قانونی را تصویب کرده که به موجب آن غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران افزایش یابد؛ مجلسی که در اختیار محافظه‌کاران است. این مجلس به طور علنی نشان داده که مخالف هرگونه مذاکره و همکاری با امریکا از جمله بازگشت به مفاد ذکر شده در برجام است.

در نهایت، در هفته‌های اخیر، ایران غنی سازی ۲۰ درصدی اورانیوم و فعالیت در تاسیسات نطنز و فردو را از سر گرفته است و به نظر می‌رسد در حال ساخت تاسیسات زیر زمینی جدید است.

تمام این موارد نشان می‌دهند که ایران از بازگشت امریکا به برجام اصلی و اولیه استقبال می‌کند اما مخالف هرگونه تلاشی برای افزودن مفاد و شروط به توافق است. سخنان رهبری ایران برای سیاستگذاری‌های آن کشور اهمیت دارند‌. در ماه دسامبر، ایشان نشان دادند که خواستار رفع تحریم‌های امریکا در ازای بازگشت ایران به تعهدات برجامی هستند؛‌ در همان ماه وزیر نفت ایران اظهار داشت که انتظار می‌رود ایران تولید روزانه ۲.۳ میلیون بشکه پس از لغو تحریم‌های امریکا داشته باشد. این موارد نشان از تمایل ایران به حفظ برجام و بازگشت طرفین به مفاد آن را دارند.

با این وجود، دغدغه مقام‌های ایرانی آن است که امریکا خواستار افزایش شروط برجام و یا اعمال محدودیت‌های بیشتر بر برنامه اتمی ایران نشود. در این میان، تندروها در ایران از برجام نفرت دارند و به طور مداوم با آن مخالفت کرده‌اند. به ادعای نویسنده این گزارش؛ رهبری ایران نیز نمی‌خواهند این طیف را وادار به پذیرش توافقی تازه کنند که محدودیت‌های بیشتری را بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کند. ایشان خود نیز نمی‌خواهند به سادگی چنین توافقی را بپذیرند. در عوض، اگر ایشان ببینند که امریکا چیزی برای عرضه به ایران ندارد ممکن است به طور کامل با موضوع بازگشت به تعهدات برجامی مخالفت کنند. از دید ایشان، برجام صرفا اهرمی است برای پایان دادن به تحریم‌های امریکا علیه ایران در مقابل پذیرش محدودیت‌های ذکر شده در برجام اولیه از سوی ایران. این دیدگاهی واقع‌گرایانه از سوی ایشان است اما در شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد که کنگره امریکا با لغو تحریم‌های وضع شده علیه ایران موافقت کند. تحریم‌های امریکا در اموری از جمله ادعای نقض حقوق بشر از سوی ایران و یا ادعای صدور تروریسم کماکان پابرجا باقی خواهند ماند فارغ از اینکه ایران در حوزه برنامه هسته‌ای چه امتیازاتی ارائه دهد. فعالیت غنی‌سازی اورانیوم اخیر ایران با هدف اعمال فشار بر امریکا برای بازگشت سریع به برجام اولیه صورت می‌گیرد.‌

این تحلیلگر در ادامه می‌نویسد: "این مسائل نشان می‌دهند که زمان محدود است و راه دشوار و پر از مانع. محافظه‌کاران در ایران همواره امریکا را غیرقابل اعتماد می‌دانند. از نظر آنان مسائل امنیتی بر رفع مشکلات اقتصادی ایران اولویت دارند‌. از نظر آنان خلوص ایدئولوژیک اهمیت بیشتری دارند تا همکاری هسته‌ای با غرب.

از سوی دیگر، انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ژوئن ۲۰۲۱ برگزار خواهد شد و محافظه‌کاران تمایلی به توافق دولت روحانی با امریکا بر سر برجام ندارند. علیرغم پیش‌بینی‌ناپذیر بودن انتخابات در ایران، به نظر می‌رسد محافظه‌کاران جناح روحانی را کنار بزنند. پیش از انتخابات مجلس، شورای نگهبان صلاحیت بیش از ۵۰ درصد نامزدها از جمله طیف وسیعی از اصلاح‌طلبان را رد کرد و به نطر می‌رسد این روند برای انتخابات ریاست‌جمهوری نیز تکرار شود و بخشی از اصلاح‌طلبان انتخابات را تحریم کنند و میزان مشارکت پایین آید. کنار گذاشتن تیم روحانی و ظریف و جایگزینی آنان با چهره‌های تندرو احتمال توافق بین ایران و امریکا را به حداقل خواهد رساند. در آن صورت، مشخص نیست که سیاست و رویکرد کلی ایران نسبت به همکاری و مذاکره با غرب چه خواهد بود. تندروها در ایران برای هر موردی بهانه و توجیهی مطرح خواهند کرد. اگر بایدن امریکا را به برجام بازگرداند خواهند گفت ایران به هدف‌اش رسید و نباید کاری انجام دهد و اگر امریکا به برجام بازنگردد خواهند گفت که واشنگتن نمی‌خواهد قدمی بردارد".