دست کوتاه مردم ایران از واکسیناسیون

موانع رسیدن واکسن کرونا به ایران کدام است؟
مطالبه مردم ایران در فضای مجازی از چند روز پیش با هشتگ «واکسن بخرید» آغاز و حتی تبدیل به ترند جهانی شد. اما مسئولان داخلی کشور تحریم را مانع خرید واکسن می‌دانند. با وجود این، تناقضات در گفته‌های مسئولان بسیار است.

به گزارش روز نو :قریب به ۲ هفته از آغاز واکسیناسیون کرونا در جهان می‌گذرد. کشورهایی که خود به واکسن دست یافتند پروژه را آغاز کردند و سایرین هم از شرکت‌های سازنده، واکسن پیش‌خرید کردند. هر روز خبر جدیدی از آغاز واکسیناسیون در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و همسایه به گوش می‌رسد و در این میان هنوز دست مردم ایران از این واکسن‌ها کوتاه مانده است.

همین هم شد که #واکسن_بخرید در فضای مجازی راه افتاد. مردم با این هشتگ متولیان نظام سلامت کشور را مخاطب قرار دادند و از آنها خواستند که دست بجنبانند. در مقابل اما پاسخ مسئولان جوابی شبیه به همه حرف‌های گذشته بود. شبیه پاسخی که چند ماه پیش به بیماران دیابتی دادند و گفتند تحریم باعث شده که انسولین در بازار موجود نباشد. اما به هر حال، چاره‌ای نیست جز اینکه مسئولان کشور سراغ واکسن بروند. اما چه راه‌هایی پیش روی آنها وجود دارد؟

موانع رسیدن واکسن کرونا به ایران کدام است؟

راه نخست خرید واکسن از کشورها و شرکت‌های سازنده است. سیما لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، گفته به رغم مشارکت و عضویت ایران در کنسرسیوم کواکس، تحریم‌های ناجوانمردانه مانع از دسترسی ایران به واکسن شده است. به گفته او پیش‌پرداخت ایران برای شرکت در کواکس نیز در حال انجام است، اما به واسطه تحریم‌های ناجوانمردانه آمریکایی‌ها و مشکلات ایجادشده به سبب نقل و انتقال ارز هنوز این اتفاق نیفتاده است. این اظهارات از همان روز شنیده شد. عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی کشور هم گفت که از آنجا که خرید واکسن کرونا (covax) بایستی از مسیر رسمی سازمان بهداشت جهانی انجام گیرد، تاکنون هر طریقی برای پرداخت و انتقال ارز مورد نیاز به خاطر تحریم غیرانسانی دولت آمریکا و ضرورت اخذ مجوز اوفک با مانع مواجه شده است.

همتی در ادامه موارد دیگری را متذکر می‌شود که همه نشان‌دهنده تاثیر تحریم‌ها بر سلامت ایرانیان است؛ اتفاقی که غربی‌ها تاکید داشتند و دارند با تحریم‌های فراوان اعمال‌شده علیه کشورمان رخ نخواهد داد، اما بار‌ها و بار‌ها ثابت شده که این ادعا سراسر کذب است؛ ادعایی که با ماجرای خرید واکسن کرونا یک بار دیگر چون دم خروس بیرون زده است.

علیرضا وهاب‌زاده مشاور وزیر بهداشت هم چنین نظری داشت. او حتی در یک توییت، #واکسن_بخرید را که درخواستی مردمی بود آدرسِ غلط دادن قلمداد کرد و ادعا کرد که اگر کسی دغدغه سلامت مردم را دارد، باید از #تحریم_دارو بگوید و بنویسد.

حتی در گفتمان دولتمردان حرف FATF هم به میان آمد. علی ربیعی سخنگوی دولت عنوان کرد که عدم اجرای درست FATF در ایران یکی از موانع بر سر راه رسیدن به واکسن کروناست. در صورتی که FATF نهادهایی را که در حوزه‌ دارو و تجهیزات پزشکی فعالیت دارند دارای ریسک بالا نمی‌داند و اعلام کرده که اجرای FATF نباید در تجارت بشردوستانه خللی وارد کند.

چین و روسیه به ایران واکسن می‌رسانند؟

مسیر نخست، طبق آنچه که مسئولان کشور می‌گویند، تا اطلاع ثانوی به روی ایران بسته است، اما آیا تحریم مانع ورود واکسن به ایران است؟ این موضوعی است که عضو کمیسیون درمان مجلس شورای اسلامی آن را رد می‌کند. مسعود خاتمی معتقد است کانال‌های دیگری هم برای ورود واکسن به کشور وجود دارد: «اگر کشوری مانند روسیه به تولید انبوه واکسن کرونا اقدام کند، برای تهیه و واردات آن با مشکل تحریم‌ها مواجه نخواهیم بود. هرچند تحریم دارویی خلاف پروتکل‌های بین‌المللی بوده و شرکت‌های خارجی نیز هنگام تولید واکسن به دنبال فروش و کسب سود هستند.»

اما آنچه طرح خاتمی را دچار مشکل می‌کند امکان محدودیت پیش‌خرید واکسن کروناست. این احتمال وجود دارد که هر کشور در حال حاضر به میزان محدودی بتواند واکسن سفارش بدهد و در این صورت شاید کشورهایی مثل چین و روسیه که از قضا ارتباط خوبی هم با ایران دارند نتوانند واسطه این کار شوند.

البته راه دومی هم وجود دارد که مسئولان وزارت بهداشت و حتی رئیس‌جمهوری از آن حرف زده‌اند و آن، خرید واکسن کرونا از کشورهای دیگر است. هنوز کسی نگفته کشورهای مزبور کدام‌اند، اما با توجه به نوع روابط، پیش‌بینی می‌شود که چین و روسیه گزینه وزارت بهداشت ایران باشند.

کمااینکه سعید نمکی وزیر بهداشت هم از چنین موضوعی خبر داده و گفته بود: «برای تولید مشترک حدود پنج و نیم میلیون دُز واکسن با یک کمپانی صاحب‌نام در حال مذاکره هستیم. حدود ۲۰ میلیون دز از طریق یک کمپانی معتبر دیگر تامین خواهد شد. با این حساب ۴۱ تا ۴۲ میلیون دز واکسن را برای ۲۰ تا ۲۱ میلیون جمعیت کشور تهیه خواهیم کرد.»

اهمیت دز، زمان و تعداد واکسیناسیون

اما مساله اینجاست که اولاً میزان اعتبار و اثربخشی این واکسن‌ها روشن نیست و ثانیاً میزان واکسنی که باید در مرحله نخست تزریق شود نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.

محمدرضا ظفرقندی رئیس سازمان نظام پزشکی با تاکید بر این موضوع گفته است: «تامین ۵۰ میلیون دز واکسن در طول هشت ماه خیلی موثر نیست بلکه این مقدار باید در عرض سه ماه تامین و تزریق شود چراکه اگر فاصله بیفتد، زنجیره ویروسی قطع نمی‌شود.»

از صحبت‌های ظفرقندی چنین برمی‌آید که خرید ۲۰ میلیون دز در مرحله نخست راهگشا نخواهد بود و قطع زنجیره شیوع ویروس کرونا به میزان بیشتری از این واکسن نیاز دارد. در واقع، تعداد افرادی که باید در مرحله اول واکسینه شوند باید بیش از اینها باشد و مهم است که به سرعت به میزان کافی و در مدت‌زمان مشخص برای مردم با اولویت اقشار آسیب‌پذیر و کادر درمان تامین شود.

نکته جالب اینکه در میانه این وضعیت که بخشی از مردم ایران فقدان واکسن در کشور را از چشم مسئولان می‌بینند و با نشستن به تماشای اخبار هرروزه از واکسیناسیون سایر کشورها احساس ضعف می‌کنند، برخی از مدیران داخلی از اساس واکسیناسیون را بی‌اثر قلمداد می‌کنند.

توجیه‌شان هم این است که ویروس جهش یافته است. موضوعی که علیرضا زالی رئیس ستاد مقابله با کرونای تهران به آن اشاره کرده و گفته است: «از ۲ روز پیش خبر هولناک جهش جدید این ویروس در انگلستان منتشر شده و محققان و دانشمندان جهانی را دچار نگرانی کرده است. این جهش اثرپذیری واکسن‌ها را که عمدتاً متمرکز بر RNA است مخدوش خواهد کرد، از این رو مسوولان در خرید واکسن‌ها باید به این موضوع توجه داشته باشند و سیاست‌گذاری کنند. ما نیازمند تحلیل در زمینه تولید و بازتولید واکسن هستیم که با این جهش جدیدی که در این ویروس رخ داده رویکردی را در حوزه ملی و فراملی اتخاذ کنیم.»

حال آنکه واکسن‌های مطرح، یعنی مدرنا، آکسفورد و فایزر، این بررسی‌ها را انجام داده و به این نتیجه رسیده‌اند که واکسن بر ویروس جهش‌یافته هم موثر واقع خواهد شد.

وعده تامین واکسن برای مردم از سوی رئیس‌جمهوری

راهکار سوم اما تولید واکسن داخلی است. همانی که ستاد اجرایی فرمان امام استارتش را از ماه‌ها پیش زده و چند روزی هم هست که ثبت‌نام برای داوطلبانی که می‌خواهند در تست انسانی آن شرکت کنند آغاز شده است. طبق اخباری که از سوی اعضای ستاد مقابله با کرونا، از مینو محرز گرفته تا مسعود مردانی و مدیران وزارت بهداشت، به گوش می‌رسد، خرداد ۱۴۰۰ زمانی است که واکسن ایرانی کرونا به دست مردم می‌رسد.

اما شبهات زیادی هم درباره این واکسن وجود دارد؛ نخست اینکه چه مرجعی قرار است این واکسن را تایید کند؟ آیا نمونه‌ای از واکسن تولیدشده در ستاد اجرایی فرمان امام به سازمان جهانی بهداشت هم می‌رسد؟ میزانی که ایران می‌تواند تولید کند به قدری هست که کفاف واکسیناسیون مردم را بدهد و از چرخه شیوع جلوگیری کند؟ در صورت جهش ویروس در کشور ما، آیا برنامه‌ای برای طراحی و تولید واکسن همسان با جهش در نظر گرفته شده است؟

همه اینها سوالاتی است که مردم روزانه از یکدیگر می‌پرسند. مردمی که شاید وعده‌های رئیس‌جمهوری هم چندان باعث دلگرمی‌شان نشود. حسن روحانی دیروز سوم دی‌ماه از مردم خواست که نگران واکسن کرونا نباشند. او در جلسه هیات دولت گفت: «در زمینه کرونا هیچ نگرانی‌ای برای تولید و تهیه واکسن نداریم. در زمینه خرید واکسن از خارج بانک مرکزی و وزارت بهداشت و درمان همه توان خود را به کار گرفته‌اند. واکسن داخلی هم امیدواریم در ماه‌های آینده به تولید برسد.»

حرف‌های روحانی چکیده همین سه روشی است که در گزارش حاضر برشمردیم: تهیه واکسن از کشورهای تولیدکننده اصلی، استفاده از واکسن سایر کشورها همچون چین و روسیه یا تولید داخلی. اگرچه روحانی می‌گوید مردم نگران نباشند، اما ۲ روش ابتدایی هنوز به جایی نرسیده و تا روش سوم، یعنی تولید واکسن ایرانی، هم ماه‌ها زمان باقی است و این یعنی، مرگ روزانه ده‌ها ایرانی دیگر.