پدیده «سرقت اولی‌ها»

همزمان با شیوع کرونا و ضربه اقتصادی این بیماری به‌ویژه به مشاغل غیررسمی، درآمد میلیون‌ها خانوار کاهش پیدا کرده و درعین حال تورم در جامعه روند روبه‌ رشد شدیدی به خود گرفته و زندگی را برای مردم دشوارتر از همیشه کرده است. جامعه شناسان در این شرایط از افزایش آسیب‌های اجتماعی و بروز آنها به شکل عریان در جامعه ابراز نگرانی می‌کنند. اولین مورد ظهور و بروز این آسیب‌ها در خانواده‌ها و در قالب اختلافات خانوادگی خود را نشان داد و هم‌اکنون یکی دیگر از مشکلات خود را در آمارهای مربوط به سرقت‌های خرد که توسط پلیس آگاهی تهران ارائه شده، نشان می‌دهد، طبق اعلام پلیس آگاهی تهران بزرگ در سه ماه نخست امسال، بیش از ۵۰‌درصد دستگیرشدگان مربوط به پرونده‌های سرقت، سابقه و پرونده قبلی ارتکاب جرم نداشتند. این آمار را علیرضا لطفی، رئیس پلیس آگاهی تهران بزرگ تایید می‌کند و می‌گوید: شیوع ویروس کرونا و ماندن مردم در خانه‌ها، باعث کاهش ۱۴‌درصدی سرقت از خانه‌ها شده بود، اما یک سری سرقت‌های خرد مانند سرقت‌ قطعات و لوازم خودرو و موبایل‌قاپی افزایش داشته است که حدود ۵۰‌درصد سارقان، افراد غیرحرفه‌ای و بدون داشتن سابقه جرایم قبلی بودند. همزمان سرهنگ ضرغام آذین، رئیس کلانتری ۱۳۴ شهرک قدس نیز اعلام کرد که در محدوده غرب پایتخت، دو جرم سرقت منزل و لوازم خودرو نسبت به سایر جرایم فراوانی بیشتری دارد. با توجه به این آمار، از چند ماه پیش و با شیوع کرونا، افزایش نرخ تورم و کاهش درآمد خانوار و مشکلات اقتصادی جامعه شناسان نسبت به بروز این عوامل و همه‌گیری آسیب‌های اجتماعی هشدار داده بودند.

به گزارش روز نو :دکتر سيديعقوب موسوي، دانشيار جامعه شناسي دانشگاه الزهرا در گفت‌وگويي با «آرمان ملي» در ارديبهشت امسال نسبت به اين موضوع هشدار داده بود: « ادامه شرايط کنوني دوران کرونا و رکود اقتصادي ناشي از آن قطعا ما را با مخاطرات اجتماعي زيادي روبه‌رو خواهد کرد. گذشته از تراکم معضلات اقتصادي، فقر و محروميت شکننده طبقات کم درآمد و فاقد تامين اجتماعي، با شيوع اين ويروس و ضربه آن به اقشار متوسط و فقير جامعه؛ آسيب‌هاي مزمن از نوع سرقت‌هاي خرد و کلان، اعتياد، خشونت، بزه و تجاوزات به حقوق فردي بدون ترديد افزايش پيدا خواهد کرد».

سرقت براي تامين نيازهاي روزانه

با اين حال رئيس انجمن مددکاران اجتماعي ايران در رابطه با دلايل افزايش موارد سرقت‌هاي خرد توسط سارقاني که تجربه اول‌شان است، به «آرمان ملي» مي‌گويد: وقتي مشکلات اقتصادي و فقر در جامعه افزايش پيدا مي‌کند، طبيعتا، ظهور و بروز موضوعات مختلف در ارتباط با جرايم و آسيب‌‌هاي اجتماعي دور از ذهن نيست. سيدحسن موسوي‌چلک در ادامه خاطرنشان مي‌کند: اين جرايم گاهي مواقع تحت تاثير وقوع بحران‌هاي مختلف در جامعه مانند کرونا خود را نشان مي‌دهد که تاثير فراواني را روي شرايط اقتصادي مردم مي‌گذاشته و برخي اوقات نيز به‌دليل مديريت نادرست در حوزه اقتصاد است که مي‌تواند زمينه گسترش و عادي‌سازي جرم را فراهم نمايد. در شرايطي که کشور ما با اين دو مشکل روبه‌رو است بايد منتظر گسترش جرايم و آسيب‌هاي اجتماعي باشيم. وي معتقد است که تحريم‌ها، رکود اقتصادي و تورم و شرايطي که کرونا از اواخر سال گذشته در تداوم اين مشکلات ايجاد کرد، باعث شده که بسياري از مردم براي تامين نيازهاي روزانه‌شان اقدام به سرقت کنند، او همچنين مي‌افزايد: عموما افزايش وقوع سرقت‌هاي خُرد يک نشانه براي مسئولاني است که قصد دارند اين حوزه را مديريت کنند که سارقين خرد و بدون پرونده قضائي قبلي، چاره‌اي جز انجام سرقت در جهت تامين نيازهاي اوليه‌شان متصور نيستند و به يک بن بست معيشت رسيده‌اند. ما در ميان اين سارقان اصطلاحات تکراري را شاهد هستيم از جمله «شرمنده زن و بچه شده‌‌ام»، «به‌دليل مريضي پدر و مادرمان به اين کار دست زديم» و خيلي از دلايل ديگر که همه آنها به فقر و گرسنگي منتهي مي‌شود. اگر ما اين شرايط را با ميزان تورم و رقم شاخص فلاکت تطبيق دهيم، آن زمان افزايش 50‌درصدي وقوع جرم‌هاي خرد اصلا تعجب برانگيز نخواهد بود. همان‌طور که مرکز آمار اعلام کرد از سال 95 تا 98، شاخص فلاکت در کشور 26‌درصد رشد پيدا کرده است، معني ساده اين آمار نشان مي‌دهد که وقتي اقتصاد نتواند شرايطي را ايجاد کند که بين درآمد و هزينه رابطه منطقي به‌وجود بيايد، بعضي از مردم چاره‌اي به جز سرقت ندارند. با شيوع کرونا هم هزينه‌هاي مردم افزايش پيدا کرد و هم فرصت شغلي و درآمدها خيلي‌ از شهروندان آبرودار کمتر شد، اين دو عامل مي‌تواند رفتارهاي مجرمانه در سطوح خرد را تشديد کند و اين نگراني به‌وجود خواهد آمد که امنيت رواني مردم و اموال آنها تحت تاثير قرار خواهد گرفت. صحبت‌هاي اخير پليس آگاهي نشان‌دهنده همين وضعيت است و اين آمار و هشدار نسبت به افزايش سرقت‌هاي خرد، برپايه واقعيت جامعه و شرايط اقتصادي مردم است. اين مددکار اجتماعي ضمن اشاره به اينکه سرقت‌هاي خُرد در بسياري از مواقع از سوي مالباختگان مورد پيگيري قرار نمي‌گيرد، اظهار مي‌کند: مردم براي اينکه سرقت‌ها خُرد هستند، در بسياري از مواقع به‌دليل دردسرهاي زماني و اداري دادگاه و پاسگاه به‌دنبال اموالشان نمي‌روند و بيخيال مي‌شوند. در عين حال افزايش سرقت‌هاي خرد امنيت رواني مردم را تحت تاثير قرار مي‌دهد و هم کار نيروي انتظامي و دستگاه‌هاي قضائي را براي رسيدگي به آنها دشوار مي‌کند.

آسيب به آينده و افزايش اختلالات رواني

با توجه به اينکه آسيب‌هاي اجتماعي در دوران کرونا، ابتدا خود را در قالب مشکلات و درگيري‌هاي خانوادگي نشان داد و حالا به سرقت‌هاي خرد توسط سارقاني که سابقه جرم ندارند، رسيده، پيش‌بيني شما از آسيب‌هايي که در آينده ممکن است در جامعه ظهور و بروز داشته باشد، چيست؟‌ موسوي چلک در پاسخ به اين سوال مي‌گويد: تحليل من اين است که اختلالات رواني در ميان نوجوانان و جوانان به‌دليل وابستگي بيش از حد به فضاي مجازي و نداشتن يک برنامه با نشاط در داخل خانواده‌ها، افزايش پيدا مي‌کند. مورد دوم درباره کساني است که به هر دليلي قادر نيستند اقتصاد خانواده‌شان را مديريت و تامين کنند و نگراني از بابت اقدام به خودکشي که ناشي از فقر معيشتي يا ورشکستگي است، اين افراد را تهديد مي‌کند، در اين شرايط امکان گرايش بيشتر به مواد مخدر نيز بيشتر خواهد شد و اگر شرايط کشور مخصوصا در حوزه اقتصاد و کنترل تورم مديريت نشود، وقوع اين آسيب‌هاي اجتماعي در آينده نزديک دور از ذهن نيست.