این‌روزها روایت‌های مختلفی از پشت پرده افزایش قیمت ارزهای بین‌المللی بخصوص دلار در بازار آزاد، از زبان کارشناسان شنیده می‌شود.
به گزارش روز نو:این اظهارنظرها در حالی مطرح است که طی چند روز گذشته قیمت هر دلار آمریکا با روند رو به رشدی همراه بوده؛ در دوشنبه‌ای که گذشت قیمت هر دلار در صرافی‌های بانکی و مجاز به 21 هزار و 750 تومان رسید که نسبت به روز یکشنبه 200 تومان افزایش قیمت را نشان می‌داد. رسیدن دلار به کانال 20 هزار تومانی در روزهای اخیر در حالی با تمرکز بیشتر رسانه‌های کاغذی و مجازی همراه شده که در اولین روزهای داغ تابستانی امسال قیمت هر دلار در صرافی‌های مجاز بانک مرکزی 18هزار و 800 تومان بود و حالا یک رشد 15.69درصدی در قیمت این ارز دیده می‌شود.
این قیمت‌ها در بازار رسمی در حالی مطرح است که دیروز قیمت دلار در بازار تهران به 22هزار تومان رسیده بود. در چنین فضایی که بسیاری از کالاهای اساسی و سرمایه‌ای تحت تاثیر قیمت دلار با افزایش قیمت همراه هستند، آگاهان اقتصادی نیز اظهارنظرهای مختلفی را درباره دلایل این گرانی عنوان می‌کنند. برخی از تحلیل‌گران بر این باورند که دو نرخی بودن ارز فضای بیشتری را برای بالا رفتن قیمت ارز و سوداگری فراهم کرده است. در واقع گفته می‌شود به دلیل فاصله زیاد نرخ دلار در صرافی‌های بانکی و بازار آزاد، عده‌ زیادی با هدف کسب سود از اختلاف بین این دو بازار این‌روزها به صرافی‌های چهارراه‌استانبول سرک می‌کشند؛ البته این فضا از ابتدای هفته جاری و بالا رفتن قیمت دلار در صرافی‌های بانکی کمی تغییر کرده و با افزایش نرخ ارز عملا اختلاف قیمت بین بازار آزاد و صرافی بانکی کاهش یافته است. اما به قول کارشناسان با وجود کمتر شدن اختلاف قیمت ارز در صرافی‌های بانکی و بازار آزاد، همچنان عده‌ای سرگرم نوسان‌گیری در این بازار هستند و از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد عده‌ای نیز به دلیل نگرانی از آینده ریال و هراس نسبت به کاهش ارزش دارایی‌هایشان، برای خرید ارز به ویژه دلار راه خود را به سوی این بازار کج می‌کنند، هر چند که سیاست‌گذاران با افزایش پلکانی نرخ دلار و یورو و نزدیک کردن قیمت‌ها به نرخ‌های موجود در بازار آزاد در عمل سعی دارند تا از نوسان‌گیری و سفته‌بازی دلالان جلوگیری کنند، اما آنچه که قیمت‌ها می‌گویند و بر اساس اقرار و شواهدی که در بازار وجود دارد، رشد قیمت ارز به دلیل دو نرخی بودن دلار در بازار آزاد و صرافی‌های بانکی معضلی است که به بحران این‌روزهای دلار دامن می‌زند.
رشد سریع قیمت دلار در روزهای اخیر در حالی مطرح بوده که طی هفته‌های گذشته رئیس کل بانک مرکزی با یادداشت‌های اینستاگرامی خود بارها به این ماجرا واکنش نشان داده و حکایت‌های مختلفی را در این زمینه نقل کرده که در کل همه این مطالب به نوعی منع متقاضی از خرید این ارز برای سرمایه‌گذاری بوده، اما با این همه به نظر می‌رسد که این چنین سیاست‌هایی برای مدیریت این بازار موفق عمل نکرده و شاید تا مدت‌ها اتفاقی در این بازار نیفتد؛ چرا که سرمایه‌گذاران یا حتی دلالان بر اساس واقعیت‌های موجود رفتار می‌کنند و برای جا نماندن از این روند افزایشی آستین‌ها را هر طور شده بالا می‌زنند. همین دیروز بود که عبدالناصر همتی در این‌باره به مردم این‌طور توصیه کرد: «قبلاً هم تأکید کرده‌ام؛ تلاطم این روزهای بازار، عمدتاً از عدم تعادل عرضه و تقاضا در بازار حواله ارز، به خاطر مشکلات ناشی از کرونا در ابتدای سال، نشأت گرفته است. با فروکش کردن تدریجی تقاضاهای تجمیع شده ماه‌های قبل و افزایش عرضه در نیما تعدیل خواهد شد. مجدداً تأکید می‌کنم؛ بانک مرکزی دخالت هدفمند خود در بازار را به تشخیص خود و با در نظر گرفتن مصالح عالیه اقتصادی کشور اعمال خواهد کرد. بانک مرکزی یک‌ بار در مهرماه ۹۷ توان خود را نشان داد. برخی به خاطر اشتباه محاسباتی تا دوسال برای فروش دلارهای ۱۹هزار تومانی خود معطل ماندند.
امروز نیز ریسک بازار ارز برای سرمایه‌گذاری به‌شدت افزایش پیدا کرده است و من نیز وظیفه دارم این را به فعالان اقتصادی گوشزد کنم».
مقصر اصلی افزایش قیمت دلار در بازار
افزایش آرام ارز این‌روزها در حالی مطرح است که برخی از آگاهان اقتصادی از سال سختی برای اقتصاد امسال یاد می‌کنند.
یک فعال اقتصادی در این‌باره به خبرآنلاین گفت: «رئیس کل بانک مرکزی را نمی‌توان در رابطه با ارز سرزنش کرد چرا که عدم تفاهم میان نهادهای تصمیم‌گیر و اجرایی کشور زیاد است و عملا این مهم به گرفتن تصمیمات ضد و نقیض منجر شده است».
بر اساس این گزارش، شیب افزایش قیمت ارز در آغاز هفته جاری هم ادامه یافت تا این بار دلار هم به قیمت‌های بیش از ۲۱ هزار تومان در بازار خرید و فروش شود. این مهم عملا به جدالی میان برخی نهادها و دستگاه‌های اجرای دامن زد به گونه‌ای که رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به ادامه قاچاق کالا به کشور مدعی شد در این شرایط که تصمیمات بانکی مرکزی در عمل اجرایی نمی‌شوند کار بیشتری از او بر نمی‌آید. در مقابل ستاد قاچاق کالا هم با رد استمرار قاچاق کالا به کشور صحبت‌های همتی را رد کرد.
مجید رضا حریری، عضو اتاق بازرگانی تهران، در رابطه با بحث‌های اخیر رئیس کل بانک مرکزی و برخی منتقدانش افزود: «من در این دو سه روزه اخیر تقریبا همه این بحث‌ها را دنبال کردم اما در نهایت فکر می‌کنم حق با آقای همتی است، چرا که اقتصاد مانند بدن انسان یک ارگانیسم زنده است و نمی‌توان از یک بخش آن انتظار داشت کار بخش‌های دیگر را انجام دهند. پرواضح است چنین رفتاری نهایتا به سود سلامت نه انسان‌ها و نه اقتصادها است». وی افزود: «برای این مهم کافی است به بازارهای موجود بنگریم. در میان بازارهای اصلی چون ارز، طلا، بورس و مسکن وضعیت بازار ارز از بخش‌های دیگر بهتر است. زیرا ارز در یک‌سال رشد نهایتا ۴۰درصدی داشته اما در مورد مسکن آمارهای رسمی از افزایش ۶۰ درصدی خبر می‌دهد یا بازار سرمایه چنان رشدی داشته که حیرت آور است. به همین دلیل از اساس انتظار ارزان ماندن ارز در این شرایط بی‌جا است».
این فعال اقتصادی تاکید کرد: «نباید فراموش کنیم هم اکنون هم به بخشی از تقاضای ارز بانک مرکزی پاسخ می‌دهد. در واقع تمام کالاهای مجاز از طریق ارزی که بانک مرکزی تهیه کرده وارد می‌شوند. این در حالی است که تمام تلاشهای نهاد سیاست گذاری پولی برای کنترل تقاضا تاکنون موافق نبوده است و یک گشت ساده در بازار کشور این را نشان می‌دهد».
حریری با تاکید بر این‌که وضعیت بازار کالا در ایران نشان می‌دهد هنوز اقتصاد ما با معضل قاچاق روبه‌روست، گفت:«به باور من بعید است سالانه کمتر از ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار قاچاق کالا داشته باشیم. درنتیجه من حتی نمی‌توانم تصور کنم قاچاق کالا به کشور ما صفر شده است، گرچه کاهش چشمگیری داشته، اما همین ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار فشار تقاضا را افزایش می‌دهد».
وی افزود: «از سوی دیگر ایرانیان رتبه اول خرید ملک در ترکیه را به دست آورده‌اند و علاوه بر همسایه غربی در کشورهایی چون اسپانیا و کانادا هم این روند افزایش داشته است. اینها ارز خود را از کجا تامین می‌کنند؟ مشخص است که این تقاضا غیرقانونی است». عضو اتاق بازرگانی تهران گفت: «همچنین برخی لابی‌های قدرتمند تلاش دارند برخی کالاها را هم به انحای مختلف و مثلا بدون ارز وارد کنند، مانند خودروهای لوکسی که در انبار گمرک مانده است.
مجموعه این عوامل سبب شده تقاضا در شرایطی که عرضه با اخلال مهمی روبه‌رو است افزایش یابد». حریری ادامه داد: «به این اعتبار من گلایه‌های همتی را درک می‌کنم. در ایران نهادهای متعدد تصمیم‌گیری وجود دارند و اگر تصمیمات براساس یک نقشه راه مشخص تبیین نشود طبعا رفتاری ضد و نقیض سر می‌زند و عملا تاثیر سیاستگذاری‌ها را شدیدا کاهش می‌دهد». وی درباره مصادیق ناهماهنگی میان تصمیم‌گیران تصریح کرد: «متاسفانه این عدم تفاهم میان وزارت اقتصاد و بانک مرکزی هم دیده می‌شود و در حالی‌که رئیس کل بانک مرکزی بر تامین نکردن کسری بودجه از طریق پولی تاکید دارد و بر تامین آن از طریق اوراق قرضه پافشاری می‌کند. در عمل اما هرگاه نرخ سود اوراق به بیش از ۱۶ درصد می‌رسد وزارت اقتصاد فروش آن را متوقف می‌کند». او تاکید کرد: «نمی‌توانیم از بازار مالی سخن بگوییم اما نرخ سود را دستوری تعیین کنیم. باید اگر بازار را وارد کار می‌کنیم به ضروریات آن نیز پایبند بمانیم. به قول معروف شتر سواری دولا دولا نمی‌شود و کسی که قصد دارد از شتر برای حمل و نقل استفاده کند حتما باید فکری به حال ضرورتهای این کار بکند وگرنه عملا موفقیتی حاصل نمی‌کند». حریری در پاسخ به سوالی که در شرایط فعلی این اقدام به افزایش نقدینگی منجر نمی‌شود، گفت: «در ایران به طور متوسط نقدینگی سالانه رشدی ۲۴ درصدی دارد و نقدینگی هم تنها خطر اقتصادی جمهوری اسلامی نیست و تنها یکی از خطرهاست. اما خطرهای دیگری چون افزایش تورم، قیمت ارز و کالاهای مصرفی هم وجود دارند که طبعا اهمیت آنها هم کتمان کردنی نیست». این عضو اتاق بازرگانی تصریح کرد: «به هر روی باید مجموعه سیاستگذاران به تفاهم برسند زیرا سال ۹۹ سال پرخطری است که ضرورت مدیریت اصولی را ایجاب کرده است. هنر تصمیم گیران جمهوری اسلامی در عرصه اقتصادی اکنون باید خود را نشان دهد و باید براساس اولویتها سال جاری را با کمترین هزینه از سربگذرانند وگرنه مصایب بزرگتری می‌تواند دامن گیر نظام شود».
دلایل گرانی دلار به روایت کانون صرافان
در پی این تحولات، توضیحاتی از سوی کانون صرافان درباره چرایی افزایش قیمت دلار و به ثبات نرسیدن آن به ایسنا ارائه شد که طبق اطلاعات دریافتی از فعالان بازار ارز، افزایش بیش از حد و قابل توجه نرخ دلار متاثر از عواملی مختلف است که می‌توان مواردی چون افزایش تقاضا برای اسکناس ارز، بازدهی بازارهای دیگر و تاثیر آن‌ها بر بازار ارز، افزایش نرخ مسکن، انواع کالاها، خودرو و همچنین، بازگشت موج دوم ویروس کرونا را اعلام کرد.
همچنین، کاهش میزان صادرات در پی اعمال قرنطینه و توقف صادرات از مرزها، ضرب‌الاجل رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان که در مواردی دیده شده صادرکنندگان برای رفع تعهد ارزی خود از بازار، ارز خریداری می‌کنند هم در افزایش کنونی نرخ دلار نیز تاثیرگذار اعلام شده‌اند.
علاوه بر این، در این زمینه یک صراف توضیح داد که بر اثر تغییر اولویت‌ها در سامانه نیما، هدایت تقاضا به ارزهای وارداتی در مقابل صادرات و ارز اشخاص، کاهش نرخ محصولات پتروشیمی به علت کاهش نرخ نفت و ارزش صادراتی این محصولات، اکنون شاهد افزایش قیمت‌ها در بازار ارز هستیم. در ادامه وی با بیان این‌که بازارهای موازی چون خودرو، مسکن، ارز، طلا و... بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند، گفت: «بنابراین، افزایش قیمت در هر کدامیک از این بازارها، سایر بازارها را هم متاثر می‌کند که در آخر، عدم همفکری با بخش خصوصی در تصمیم‌گیری‌ها در افزایش نرخ دلار هم عاملی تاثیرگذار است.»
تک نرخی شدن ارز؛ بهترین راهکار برای کنترل قیمت دلار
یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تک نرخی شدن ارز را مهم‌ترین راهکار برای کنترل نرخ ارز عنوان کرد. محمد باقری در این‌باره اظهار کرد: «ما در شرایط جنگ اقتصادی هستیم و طبیعتا وقتی جنگ شروع می‌شود تبعات آن به همه جا می‌رسد، الان هم ما با تحریم و مشکلاتی مواجه هستیم که تحریم عامل آن بوده است و باید این آمادگی را داشته باشیم». وی افزود:«ما با محدودیت ارزی مواجه هستیم و نمی‌شود گفت این موضوع ربطی به تحریم ندارد. به هر حال برخی مسائل پیش آمده باعث شده با کمبود ارز مواجه شویم و به این شکل بازار ارز به هم ریخته است». نماینده مردم بناب در مجلس شورای اسلامی با اشاره به تاکید دولت برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات کالاها به داخل کشور گفت:«از سویی صادرکنندگان برای تهیه این ارز به بازار مراجعه می‌کنند و شاید این موضوع هم در نوسانات بازار ارز بی‌تاثیر نباشد».
باقری تک نرخی شدن ارز را مهم‌ترین راهکار برای کنترل بازار ارز عنوان و خاطرنشان کرد: «دولت نباید از تبعات این کار بترسد بلکه باید یک نرخ را برای ارز اعلام کند و همه دستگاه‌ها از آن تبعیت کنند در چنین شرایطی گرانفروشی و افزایش قیمت‌ها تا حدی کنترل می‌شود.
ما چاره‌ای نداریم جز این که تک نرخی شدن ارز را اجرایی کنیم». این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سوال که آیا تک نرخی شدن ارز موجب افزایش قیمت کالاهای اساسی نمی‌شود؟ گفت: «اگر بررسی کنیم می‌بینیم از زمانی که برای واردات گوشت ارز دولتی اختصاص نیافته قیمت گوشت هم ارزان شده طبیعی است هر جا رانتی وجود دارد فساد ایجاد می‌شود و تبعات خاص خود را دارد. اگر کالاهای اساسی با ارز تک‌نرخی وارد شوند چه بسا شاهد کاهش قیمت آنها نیز باشیم».