دیپلماسی تبادل زندانی!

خبرهایی از یک تبادل زندانی ایران و آمریکایی دیگر. تاریخش معلوم نیست. اما از آنجایی که خبرگزاری رویترز اعلام کرده و تا کنون از سوی هیچ یک از مقامات ایران و آمریکا نیز تکذیب نشده می‌شود فهمید که دیروزود دارد اما سوخت وسوز نه.
به گزارش روز نو :چند وقتی بود که مقامات دیپلماتیک ایران مدام از تلاش‌ها برای آزادی «سیروس عسگری» زندانی ایرانی در آمریکا می‌گفتند و حالا از قرار معلوم نام او یکی از همان زندانیان تبادل شده خواهد بود. سیروس عسگری، ۵۹ ساله، استاد دانش مواد و مهندسی، اتهامش ربودن اسرار تجاری مرتبط با کارش در دانشگاه اوهایو بود. البته ابتلایش به کرونا تا اندازه‌ای موضوع را پیچیده تر کرد ولی حالا ظاهرا معلوم شده مشکل او چندان جدی نیست و اینطور که از خبرها پیداست به زودی قرار است به کشور بازگردد. در آن سو اما هنوز معلوم نیست کدام یک از آمریکایی‌های دستگیر شده درایران قراراست دراین تبادل زندانی به کشورش بازگردد. برخی از مایکل وایت نام می‌برند. همان کهنه سرباز نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا که در سال ۲۰۱۸،
هنگام بازدید از دوست ایرانی خود در مشهد بازداشت شد. برخی اتهامات وایت را جاسوسی و برخی اما توهین به مقامات ارشد کشور و انتشارعکسی خصوصی مطرح می‌کنند. جالب اینکه اخبار تایید نشده‌ای از این که وایت هم علائم مشکوک و شبیه به کرونا داشته منتشر شده بود. در مورد سیروس عسگری چند روز پیش بود که سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان گفت:« وزارت امور خارجه برای پیگیری وضعیت ایشان در داخل اقداماتی را انجام داده است، همچنین دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن نیز پیگیری‌های لازم را در این زمینه انجام داده و از نزدیک از طریق مقامات قضایی آمریکا پیگیر وضعیت ایشان هستند.» وی ادامه داد: « قرار است امروز و فردا یک تست مجدد کرونا از ایشان گرفته شود و ان‌شاءالله اگر تست ایشان منفی باشد تمام تدابیر لازم برای بازگشت ایشان به کشور فراهم است و به زودی به ایران باز می‌گردد.»
> اولین بار نیست
اما این نخستین باری نیست که قرار است میان ایران و آمریکا تبادل زندانی صورت بگیرد. شانزدهم آذر ماه سال پیش بود که مسعود سلیمانی استاد و پژوهشگر ایرانی پس از حدود یکسال بازداشت در آمریکا آزاد و در سوئیس تحویل مقامات ایرانی شد و با تصویب شورای عالی امنیت ملی و همکاری و موافقت نهادهای قضایی و امنیتی " ژائو ونگ " شهروند آمریکایی که به جرم جاسوسی در حال گذراندن دوران محکومیت خود در ایران بود با این عنوان که تحت رافت اسلامی قرار گرفته، آزاد و تحویل مقامات سوئیسی برای بازگشت به آمریکا شد.
همان موقع بود که دو طرف آمریکایی و ایرانی با استقبال از این موضوع از ادامه تبادلات زندانیان ایرانی و آمریکایی سخن گفتند. این تبادلات در شرایطی بود که تا چند هفته قبل از آن دونالد ترامپ مواضع خود را نسبت به ایران نرم تر ازگذشته کرده بود و حتی در وقایع آبان سال پیش بسیار محتاطانه و منفعل موضع گیری کرد. مواضعی که نسبت به اروپایی‌ها هم بسیارملایمتر بود. عده‌ای این تغییر رفتار موقتی وی را نسبت به تهران، ناشی از همین تبادلات زندانی که قرار بود در روزهای بعد صورت بگیرد می‌دانستند. به نظر می‌آمد تبادل «ونک» و «سلیمانی» شاید آغاز اتفاقات جدیدی در عرصه دیپلماسی و کاهش تنش‌ها باشد که هرگز چنین نشد و یک ماه بعد روابط این دوکشور به پیچیده ترین حالت ممکن و نبرد نظامی گرایش پیدا کرد. اما موضوع تبادلات زندانی تنها به دولت ترامپ و حسن روحانی نیز برنمی گردد.
ازاین نمونه‌ها بسیارند که به غیر از ماجرای گروگانگیری سفارت آمریکا در اوایل انقلاب، شاید تنها چند مورد از آن‌ها بیش از باقی در حافظه تاریخ و البته ما ثبت شده اند. مثلا ماجرای بازداشت سه آمریکایی که گفته می‌شد خبرنگار و کوهنورد هستند سارا شورد، شین بائر و جاشوا فتال توسط ایران در ۸ مرداد ۱۳۸۸، دستگیر شدند و البته بعدها آزادی شان و سپس ازدواج شورد و بائرماجرای آن‌ها را به سبک فیلم‌های هالیوودی بر سر زبان‌ها انداخت. ماجرای تبادل جیسون رضاییان خبرنگار ایرانی آمریکایی یکی دیگر از تبادلات پر سر و صدا بود. زندانی بودن او و البته سعید عابدینی، امیرمیرزایی حکمتی و نصرت‌الله خسروی درایران مدت‌ها یک چالش بزرگ میان تهران و واشنگتن بود. اما هر چهارمتهم به جاسوسی در ماه عسل روزهای اولیه برجام، در ازای وعده یک و هفت دهم میلیارد دلار که 400 میلیون دلار آن نقدا به ایران آورده شد آزاد شدند. داستان دستگیری ملوانان آمریکایی و البته آزادی یک روز بعد آن نیز از دید بسیاری حرکتی بسیار موثر در چارچوب برجام و بهبود روابط آمریکاو ایران و بازشدن مسیر دیپلماسی نامیده می‌شد.
در تمامی مدتی که بده بستان‌های زندانی یا شهروندان بازداشت شده دوکشور مطرح می‌شد همواره این موضوع نیز مطرح بود که این تبادل‌ها بیانگر اتفاقات خوب در آینده خواهند بود. اتفاقات خوبی که هیچ گاه رخ نداد. اکنون پرسش اینجاست که آیا اینبار تبادل عسگری با یکی دیگر از زندانیان آمریکایی در ایران می‌تواند معنای خاصی داشته باشد؟ از سویی اگر روزی روزگاری بهانه آزادی جیسون رضایبان و امیر میرزایی حکمت، برجام و رابطه بهبود یافته دولت اوباما و روحانی بود، بهانه این تبادل جدید درچنین برهه‌ای چیست؟ چرا دولت ترامپ که مدت‌هاست از برجام خارج شده و هرروز ایران را تهدید می‌کند راضی به آزادی عسگری شده است؟ آیادر پشت پرده ماجرا چیزی است؟
> مشکلات پیچیده تر از اینهاست
پرسشی که فریدون مجلسی دیپلمات سابق در باره آن به آفتاب یزد می‌گوید:« ترامپ درآستانه انتخابات نیاز دارد تا اقداماتی برای افرادی که تابعیت آمریکایی دارند و درایران برایشان مسئله ایجاد شده است و یا درزندان هستند، بیندیشد. از سویی دیگر در ایران نیز خانواده زندانیان دستگیر شده درآمریکا نگرانند و از دولت ایران توقع دارند، به ویژه که جرم بسیاری از این افراد همکاری با ایران است.از طرفی ایران نیز کسانی که در آمریکا مثلا تحریم‌ها را دور میزنند و یا در برخی مسائل با حکومت ایران همکاری دارند را نه تنها مجرم نمی‌داند بلکه سربازان وفادار به کشور قلمداد می‌کند و قطعا از آزاد شدن آن‌ها استقبال خواهد کرد. اما تبادل زندانیان ایران و آمریکا تنها می‌تواند در حد کاهش یک مشکل متقابل به صورت موقت ادامه یابد، اما مشکل اصلی ایران و آمریکا، اسرائیل است و چنین مشکلی خاتمه پذیر نیست.»
وی گفت:« هم اکنون ما با تحریم‌ها روبه رو هستیم و سعی می‌کنیم تا در جست و جوی این پرسش که چه سیاست‌هایی را در پیش بگیریم که بتوانیم به نحو بهتری مقاومت کنیم و حرکت داشته باشیم.» مجلسی ادامه می‌دهد: « از نگاه ترامپ هم آنچه که باعث پایان تحریم‌ها می‌شود پایان تهدیدها از سوی ایران است. اما فعلا چنین جوی ایجاد نشده است.»
این دیپلمات سابق اظهار می‌کند: « بنابراین با تبادل زندانیان قرار نیست اتفاق خاصی را رقم بزند. »
اما چرا چنین زمانی برای تبادل زندانیان انتخاب شده است؟ مجلسی پاسخ میدهد: « چند ماه پیش نیز این تبادلات صورت گرفت. این بده بستان‌ها امری طبیعی است. البته شاید مسائل پشت پرده دیگری هم وجود دارد، مثلا شاید قرار است در یمن اتفاقاتی بیفتد که این حس را ایجاد کرده که از تهدید ایران در منطقه می‌کاهد و همین اتفاق مثبت دریچه‌های جدیدی مثل این تبادل را شکل داده است. »
فریدون مجلسی در ادامه اظهار می‌کند: « اما نکته جالب اینکه در همین زمان آلمان، حزب الله را ممنوع الفعالیت می‌کند، حزب الهج معنی ثانویه‌ای به معنای نفوذ ایران و مسئله تهدید را تداعی می‌کند.»
> چیزی تغییر نمی‌کند
محسن جلیلوند، استاد حقوق بین الملل نیز با تایید اظهارات مجلسی تبادل زندانیان را بیشتر شبیه به یک تبادل دوطرفه می‌داند و نه نشانه‌ای از بهبود و یا برنامه‌ای خاص در آینده. او به آفتاب یزد می‌گوید:« به دلیل آنکه این اتفاق بارها رخ داده و شاهد چیز جدیدی هم نیستیم باید گفت همانطور که مجدد شاهد این تبادل زندانیان هستیم باید فردا منتظر دستگیری نفرات جدیدی هم باشیم. بنابراین آزاد کردن چند زندانی نمی‌تواند بیانگر بهبود روابط میان ایران و آمریکا یا سرآغاز یک دیپلماسی و همکاری طرفین باشد. این‌ها تنها یک موازنه است. موازنه‌ای که در زمان اوباما هم اتفاق می‌افتاد، امروز هم رخ میدهد. درگیری میان ایران وآمریکا یک درگیری استراتژیک است و با این تبادلات حل نمی‌شود. بنابراین من حتی به شروع کاهش تنش‌ها هم امیدوار نیستم. »
وی در پاسخ به این سوال که چرا این برهه برای تبادل دوباره زندانیان انتخاب شده است، می‌گوید:« دولت آمریکا برای افراد کشور خودش بسیار حساس است و از سویی دیگر توسط ارگان‌ها و مردم به شدت تحت فشار قرار می‌گیرد از مجلس آمریکا تا گروه‌های ایرانی که در آن جا هستند، می‌خواهند تا افرادی که درایران زندانی هستند به ویژه دوتابعیتی‌ها آزاد شوند. » جلیلوند اظهار می‌کند: « مشاورامنیت ملی آمریکا قبلا مسئول پیگیری زندانیان آمریکایی خارج از کشور بوده است، بنابراین او کاملا به این موضوع اشراف دارد که این مسائل با امنیت ملی آمریکا چقدرعجین شده است. از سویی ترامپ در موقعیت فعلی که کرونا بلای جانش شده و به انتخابات نیز نزدیک می‌شویم دست خود را خالی می‌بیند و سعی می‌کند تا این زندانیان را به عنوان یک حرکت مثبت تبادل کند. البته این روند دستگیری زندانیان و آزاد کردن آنان در آینده نیز ازسوی دوطرف تکرار می‌شود. آمریکایی‌ها می‌دانند که اگر زندانی ایرانی مذکور را آزاد کنند چیز زیادی از دست نمی‌دهند.»
این استاد حقوق بین الملل اضافه می‌کند: « از سویی ایران هم تمایل دارد تا زندانیانی که اکثرا متهم به این هستند که تکنولوژی بین ایران رد و بدل
می‌کنند، خرید تسلیحاتی انجام می‌دهند، یا تحریم‌ها را دور می‌زنند را آزاد کند. اگر ایران تلاشی برای آزادی این افراد نکند طبیعی است که در ادامه کار، نیز افرادی که بخواهند به ایران در بسیاری از مسائل کمک کنند، از این کار امتناع خواهند کرد، وقتی با انفعال و عدم دفاع موثر ایران مواجه می‌شوند همکاری هم با تهران نخواهند داشت. بدیهی است ازاین زاویه نیز ایران خواهان حمایت و آزادی این زندانیان باشد. »
انتظار گشایش سیاسی نداشته باشیم
دیاکو حسینی- در تبادل قبلی که میان زندانیان ایران و آمریکا صورت گرفت، این پیشنهاد از سوی ایران مطرح شد که این تبادلات می‌تواند ادامه پیدا کند و شامل همه زندانیان ایران و آمریکا شود. آن کسی که در آن زمان با این طرح مخالفت کرد آمریکا بود و پیشنهاد تبادل زندانیان همچنان روی میز ایران باقی ماند.
اما امروز به نظر می‌رسد به دلیل فشارهایی که در داخل آمریکا به وجود آمده است و همین طور میانجیگری‌هایی که گاه و بیگاه شکل می‌گیرد دونالد ترامپ به این سمت تمایل پیدا کرده است تا در نهایت اندکی تنش‌ها را به واسطه این تبادل زندانیان کاهش دهد. به عبارتی این تغییر رفتار از طرف آمریکا صورت گرفته است. تبادل زندانی ایرانی دکتر عسگری با ایران نیز درهمین راستاست. اما فکر نمی‌کنم که این موضوع منجربه یک گشایش سیاسی و یا نشانه گشایش‌های سیاسی در مقیاس بزرگتر باشد.چرا که آمریکا آمادگی چنین موضوعی را ندارد. ادبیاتی که توسط آمریکایی‌ها در رابطه با ایران چه در باره تحریم و چه مسائل سیاسی مطرح می‌شود و همینطور کمپین و پروپاگاندایی که توسط پمپئو و دوستانش علیه ایران به راه افتاده است، نشانه‌هایی ازاین است که آن‌ها به فکر دیپلماسی جدی تر در رابطه با ایران نیستند. مگراینکه آمریکا رویکرد خودش را کاملا تغییر بدهد،اما هیچ نشانه‌ای ازچنین تغییری در واشنگتن دیده نمی‌شود، همانطور که در پس آن تبادل زندانی قبلی که در آذرماه صورت گرفت هیچ گونه گشایشی را شاهد نبودیم و دیدیم که بعد از آن همچنان ادبیات خصمانه ادامه داشت. نکته دیگر که نباید درارتباط با تبادل زندانیانی که امروز بحث آن مطرح است فراموش کنیم اینکه به واسطه وضعیتی که کرونا ایجاد کرده است و فشارهایی که در مورد حقوق بشر و حقوق زندانیان مطرح است موضوع تبادل زندانی میان ایران و آمریکا مطرح شده است.
از سویی دیگر هرچند هنوز خیلی زود است تا این‌کار دونالد ترامپ را در چارچوب تبلیغات و انتخابات 2020 بدانیم اما با توجه به ناکامی‌های پیشین رئیس جمهورآمریکا در مسائل بین الملل از جمله توافق با کره شمالی، یا حاکم کردن دولت مورد نظر در ونزوئلا، قطعا ترامپ هرگونه اتفاق مثبتی در ارتباط با ایران را به عنوان یک موفقیت چشمگیر در کارنامه کاری خودش معرفی خواهد کرد.