بانکها؛ ثبات دهنده‌های سیستمی در شرایط بحران کرونا
شرایطی که جهانگستری ویروس COVID-19 پدید آورده، جدیترین سطح نااطمینانی را در چند دهه اخیر برای کسبوکارها در سطح جهانی ایجاد کرده است. این سطح از نااطمینانی برای بعضی از کسبوکارها بحدی غیرقابل تحمل است که ورشکستگی و فروپاشی کامل آنها را رقم خواهد زد. همچنین پیامدهای این نااطمینانی به فراتر از مقطع کنونی یا دوره کوتاهمدت تسری خواهد یافت و تلاطمهایی را در دورههای آتی شکل خواهد داد.
کسبوکارهای بانکی و مالی از جمله کسبوکارهایی هستند که بطور جدی با این تلاطمها و پیامدهای آن در کوتاهمدت و بلندمدت روبرو خواهند شد. زیرا حیات بانک ها چه در زمینه تامین مالی و چه در زمینه کسب درآمد ناشی از تسهیلات در گرو رونق اقتصادی است. در چنین شرایطی بانکها نیازمند یک راهبری هوشمندند تا در شرایط بحران تصمیمات عاجل و موثری را اتخاذ نمایند. این راهبری مبتنی بر شرایط نااطمینانی و بحران باید بتواند پاسخهای مناسبی را برای مسائل در هم پیچیده و در حال بروز ناشی از COVID-19 ارائه دهد.
این برای نخستین بار است که از بانکها انتظار میرود در نقش ثباتدهنده سیستمی (systemic stabilizer) ظاهر شوند. بانک ها در ایفای نقش فوق، خودشان را بعنوان عضوی از اکوسیستم تلقی میکنند که بایستی برای بقاء و دوام خودشان و سایر اجزاء مرتبط با خودشان حداکثر مساعی را بخرج دهند. ایفای این نقش برای مقاومسازی نظام اقتصادی و مالی و دوام بخشی به زیست نظام کسبوکار بانکی و بویژه بخشهای آسیبپذیر آن بسیار حیاتی است. رهبران بانکها در راستای چنین نقشی است که باید تمامی ابزارها و امکانات را به منظور نیل به ثبات سیستمی بکار گیرند.
نقشآفرینی بانکها بعنوان ثباتدهنده سیستمی در شرایط بحران کرونا ویروس مستلزم توجه همزمان به کارکنان، مشتریان و اقتصاد ملی است. بانکها باید خدمات اعتباری، خدمات سپرده و وجوه ، خدمات پرداخت و بازارسازیشان را بنحوی بازنگری کنند که علاوه بر حفظ سلامت کارکنان به ایفای نقش ثباتدهنده منجر گردد. بنابراین بانکها برای ایفای نقشثباتدهنده سیستمی نیازمند یک برنامه دقیق حداقل یکساله با لحاظ انتظارات و وضعیت خاص کلیه گروههای ذینفعان هستند. در این برنامه دامنه تصمیمات مدیران بانکها باید تمامی ذینفعان بانک را در برگیرد. این برنامه میبایست منعکس کننده یک درک واقعبینانه از انتظارات ذینفعان باشد. پاسخ به انتظارات ذینفعان بانک از جمله کارکنان، مشتریان، سهامداران، دولت و جامعه باید محور اصلی این برنامه باشد.
نقش ثبات دهنده سیستمی بانکها زمانی بدرستی ایفاء میشود که تاثیر بحران کرونا بر روابط ذینفعان و بانک به دقت شناسایی و سیاستهای لازم برای حفظ و تقویت آن اتخاذ گردد. بدین منظور، بانکها باید چهار دسته اقدامات شامل حفظ بهداشت و ایمنی سازمانی، تقویت کسبوکار، استحکامبخشی مالی و توسعه نظامات اجرایی را در دستور کار خود قرار دهند. حفظ بهداشت و ایمنی سازمانی مهمترین انتظار کارکنان بانک است. در این خصوص توجه به مواردی از جمله کاهش مخاطرات نقل و انتقال وجوه و مراسلات، حمایت از افراد در معرض ابتلاء، کاستن از استرس و ارتقاء سطح آمادگی روحی و روانی، ایجاد بستر دور کاری با حداقل نیاز به حضور فیزیکی، اطمینان از رعایت مقررات و الزامات قانونی بهداشتی ضروری است.
تقویت کسبوکارها اقدام دیگری است که باید در جهت پاسخ به انتظارات مشتریان، سهامداران و دولت انجام گیرد. در این خصوص توجه به مواردی از جمله مراقبت از خطوط اصلی کسب و کارها، ترزیق منابع در مسیر صحیح و موثر، اعتمادسازی برای مشتریان، بازنگری در سیاستهای بانک (اعتباری، مالی و غیره) با لحاظ وضعیت مشتریان، افزایش توانایی تامین منابع، انطباق منابع با نیازهای کسب وکارها، مراقبت از بازار و پویاییهای رقابت و پاسخ به آن و تقویت ظرفیتهای بخش واقعی اقتصاد به منظور افزایش و جهش تولید ملی ضروری است.
استحکام بخشی به نظام مالی بانکها اقدام دیگری است که مورد انتظار سهامداران است. رعایت مواردی از جمله مدیریت نقدینگی و جریانهای مالی، حصول اطمینان از انضباط هزینهای، بازنگری در بودجه و برنامههای مالی در این زمینه دارای ضرورت است.
بانکها به منظور پیشبرد این اقدامات به یک نظامات اجرایی قوی نیازمندند. این نظامات وظیفه هماهنگسازی، توانمندسازی، ایجاد تعهد درکل سازمان نسبت به اهداف را برعهده دارند و مبتنی بر یک رهبری قوی و منسجم هستند. در این برنامه بانکها باید انواع آزمونهای تحمل فشار (stress test) را روی قابلیتها و وضعیت مالیشان به اجراء بگذارند تا بتوانند پل محکمی را بین وضعیت امروز و فردای خودشان برقرار کنند. امروز بانکداران در شرایطی قرار دارندکه بیش از هر زمانی شاهد وابستگی حیات بانکها به حیات ذینفعانشان هستند. بدین ترتیب بانکها بیش از پیش نیازمند ایفای آگاهانه، درست و دقیق نقش ثبات دهنده سیستمی هستند.
دكتر محمدتقي صمدي / عضو هيات مديره بانك ملت
