مهدی تدینی در یادداشتی می نویسد: عمر و نفوذ تئوری‌های توطئه به میزان کارکرد سیاسی و اجتماعی و روان‌شناختی‌شان ربط دارد. مانند همه موارد این نوع نظریه‌ها طبعاً بحث علمی گسترده‌ای نیز در حواشی آن شکل می‌گیرد و تا سال‌ها و دهه‌ها ادامه می‌یابد. هنوز بحث است که برج‌های تجارت جهانی خود ویران شد یا در پیِ برج‌ها مواد منفجره کار گذاشته بودند و هنوز بحث است آیا آرمسترانگ به ماه رفت یا کلاً همه‌چیز نمایش و جلوه‌های ویژه بود. من فقط می‌خواستم از تولد یک تئوری توطئه جدید خبر دهم و مژدگانی بگیرم!
ویروس کرونا و توهم توطئه ای که خریدار دارد

به گزارش روز نو : به همین عنوان ساده دقت کنید: «لابراتوارهای اهریمنی!» جذاب و فریبنده نیست؟ حس نمی‌کنید حقیقت بزرگی و مقصران اصلی را افشا می‌کند؟ مگر از یک نظریه چه می‌خواهیم جز شناسایی «مقصر» و افشای «حقیقت»؟ اگر بدانید در پس بلایی که سر مردم آمده و شهر را به صحنه فیلم‌های ژانر وحشت تبدیل کرده، چه کسانی ایستاده‌اند «آرامش‌بخش» نیست؟ از دیگر سو، اینکه کشف کنیم در پس بلایی به ظاهر غیرانسانی نیرویی انسانی نهفته، هیجان‌انگیزتر از این است که دانشمندی کم‌مو و عینکی با تعابیر علمی برایمان شرح دهد فلان ویروس کشنده از کدام حیوان و طی چه مراحل تصادفی به انسان رسیده است. پیش از آنکه او به پایان حرفش برسد، شبکه را عوض کرده‌ایم!

همه این‌ها باعث می‌شود نظریه «لابراتوارهای اهریمنی» بسیار جذاب‌تر، بادوام و عامه‌پسند باشد: افشای حقیقت، توضیح همه‌چیز به زبانی ساده، لذت‌بخش و هیجان‌انگیز بودن و از همه مهم‌تر پیدا کردن مقصر. این نظریه می‌گوید فلان بیماری همه‌گیر و کشنده ــ در این‌جا و امروز «ویروس کورونا» ــ ساخته دست‌ بشر در فلان لابراتوار است! مفتخرم که اینجا یکی از دیرینه‌ترین تئوری‌های توطئه تاریخ را خدمت‌ شما معرفی کنم.

وقتی بیماری‌های همه‌گیر مانند سواران هولاکوخان شهرها را یکی پس از دیگری فتح می‌کنند، شایعه و نظریه توطئه با سرعتی بیشتر از ویروس شیوع می‌یابد. نظریه‌های توطئه‌ای هم که شکل می‌گیرد متنوع است. یکی از «الگوهای قدیمی» تئوری توطئه بی‌درنگ «آپدیت» می‌شود: «این ویروس را آمریکایی‌ها ساختند تا اقتصاد چین را فلج کنند! مسئله اقتصادی است!» شواهد و مدارک این ادعا کجاست؟ تئوری‌های توطئه شاهد و مدرک نمی‌خواهند، فقط همیشه چند نشانه و پرسش بی‌جواب مطرح می‌کنند: مثلاً چرا چین؟ چرا ووهان؟ هند که امکان بیشتری برای این بیماری داشت؟ آفریقا که آلوده‌تر است!

اما در طرف مقابل هم نظریه‌پردازان توطئه بیکار ننشسته‌اند و اتفاقاً نظریه معروف‌تر «علیه چینی‌ها» و از سوی یک آمریکایی مطرح شده است. از قضا ووهان یک مؤسسه ویروس‌شناسی معروف دارد (Wuhan Institute of Virology). خب! ویروسی جدید، همه‌گیر و کشنده درست از شهری درآمده که فلان مؤسسه را دارد! پس این ویروس به دست چینی‌ها ساخته شده و اصلاً «اسلحه بیولوژیک» است که حالا شاید اشتباهی شیوع پیدا کرده است. شاید فکر کنید این نظریه عوامانه است و جای نگرانی است. اما همیشه خواصی هم هستند که تئوری‌های توطئه را از بالاترین کرسی‌های سیاسی ترویج می‌دهند! تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه آمریکایی (همان کسی که سال ۲۰۱۵ نامه‌ای به رهبران ایران نوشت و گفت توافق هسته‌ای اگر به تصویب کنگره نرسد، با رفتن اوباما فسخ خواهد شد)، این نظریه را میان رسانه‌ها پخش کرد (https://www.businessinsider.com/coronavirus-bioweapon-tom-cotton-conspiracy-theory-china-warfare-leak-2020-2?r=US&IR=T).

عمر و نفوذ تئوری‌های توطئه به میزان کارکرد سیاسی و اجتماعی و روان‌شناختی‌شان ربط دارد. مانند همه موارد این نوع نظریه‌ها طبعاً بحث علمی گسترده‌ای نیز در حواشی آن شکل می‌گیرد و تا سال‌ها و دهه‌ها ادامه می‌یابد. هنوز بحث است که برج‌های تجارت جهانی خود ویران شد یا در پیِ برج‌ها مواد منفجره کار گذاشته بودند و هنوز بحث است آیا آرمسترانگ به ماه رفت یا کلاً همه‌چیز نمایش و جلوه‌های ویژه بود. من فقط می‌خواستم از تولد یک تئوری توطئه جدید خبر دهم و مژدگانی بگیرم!

طبیعی است که کمتر کسی صلاحیت علمی آن را دارد که درباره این‌که این ویروس دست‌ساز است یا طبیعی، صحبت کند و البته در این زمینه من از همه بی‌سوادترم. اما دست‌کم می‌توانم شما را ارجاع دهم به نامه‌ای که ۲۷ عفونت‌شناس (https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30418-9/fulltext) برجسته جهان در مجله معتبر «لنست» (Lancet) منتشر کردند و در آن نظریه‌های توطئه درباره ویروس کرونا را محکوم کردند. آنها نوشتند: «ما کنار هم می‌ایستیم تا نظریه‌های توطئه را که اشاره می‌کنند کوویدــ‌۱۹ خاستگاه طبیعی ندارد، به شدت محکوم کنیم». گفتند نظریه‌های توطئه فقط ترس و شایعه و پیشداوری ایجاد می‌کند و همکاری جهانی برای مبارزه با ویروس را فلج می‌کند.

این دست نظریه‌ها و داده‌های غلط باعث شد که رئیس سازمان بهداشت جهانی در سخنرانی‌اش در مونیخ بگوید: «ما هم در برابر اپیدمی می‌جنگیم و هم در برابر داده‌های غلط همه‌گیر (اینفودمی)». مشکل این است که تصوراتی مانند درمان با سیر و پیاز و شستن بدن با بتادین و الکل (شبیه پنبه روغن‌بنفشه ما) همه‌جای دنیا خریدار دارد. به همین دلیل، سازمان بهداشت جهانی با شرکت‌های گوگل و یوتیوب و فیس‌بوک توافق کرده است تا وقتی کسی درباره بیماری در اینترنت جستجو می‌کند، ابتدا صفحات اطلاع‌رسانی سازمان بهداشت برایش باز شود.