خروج یکجانبه ایالات متحده از توافق هسته‌ای شرایطی را رقم زد که پس از گذشت یک سال و نیم از این اتفاق، ایران، اروپا و دیگر کشورهای عضو توافق هسته‌ای با چالش روبه‌رو هستند و دخالت‌های پایان‌ناپذیر ایالات متحده کار را برای حفظ برجام سخت کرده است. در این شرایط از یکسو تهدیدهای آمریکا اروپا را وادار کرده تا مکانیسم حل اختلاف را بر اساس بند ۳۶ برجام فعال کند و از سوی دیگر با کلید زدن جنگ روانی علیه دیپلمات‌های ایرانی، کار را برای آنها مشکل کند. هجمه عجیب روزهای گذشته علیه محمدجواد ظریف، گوشه‌ای از نتایج جنگ روانی آمریکاست و عملکرد این دیپلمات کارکشته ایرانی را در داخل کشور با مشکلاتی مواجه کرده است. در گفت‌وگو با دکتر عبدالرضا فرجی راد، استاد دانشگاه و سفیر اسبق کشورمان در نروژ و مجارستان به بررسی این موضوعات پرداخته است. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
خروج یکجانبه ایالات متحده از توافق هسته‌ای شرایطی را رقم زد که پس از گذشت یک سال و نیم از این اتفاق، ایران، اروپا و دیگر کشورهای عضو توافق هسته‌ای با چالش روبه‌رو هستند و دخالت‌های پایان‌ناپذیر ایالات متحده کار را برای حفظ برجام سخت کرده است. در این شرایط از یکسو تهدیدهای آمریکا اروپا را وادار کرده تا مکانیسم حل اختلاف را بر اساس بند ۳۶ برجام فعال کند و از سوی دیگر با کلید زدن جنگ روانی علیه دیپلمات‌های ایرانی، کار را برای آنها مشکل کند. هجمه عجیب روزهای گذشته علیه محمدجواد ظریف، گوشه‌ای از نتایج جنگ روانی آمریکاست و عملکرد این دیپلمات کارکشته ایرانی را در داخل کشور با مشکلاتی مواجه کرده است. در گفت‌وگو با دکتر عبدالرضا فرجی راد، استاد دانشگاه و سفیر اسبق کشورمان در نروژ و مجارستان به بررسی این موضوعات پرداخته است. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
به گزارش روز نو :* طي روزهاي اخير کشورهاي اروپايي اقدام به تمديد مهلت زماني فرايند حل اختلاف کردند تا دست کم در کوتاه‌مدت پرونده ايران به شوراي امنيت سازمان ملل متحد ارجاع نشود و کار بالا نگيرد. ارزيابي شما از اين اقدام اروپايي‌ها چيست و به‌نظر شما آنها چه هدفي را دنبال مي‌کنند؟
کشورهاي اروپايي با توجه به نقششان در به ثمر رسيدن برنامه جامع اقدام مشترک تمايلي ندارند که از مکانيسم ماشه عليه جمهوري اسلامي ايران استفاده کنند. رفتار عجولانه آنها مي‌توانست باعث ارجاع پرونده به شوراي امنيت و افزايش سطح تنش‌ها شود اما اروپا ترجيح داده است که در مقطع فعلي تنش افزايش نيابد. به عقيده من دقيقا همانطور که در برخي گزارش‌هاي رسانه‌اي آمده است، همين فعالسازي مکانيسم حل اختلاف نيز حاصل فشار آمريکا بوده و خود اروپا شخصا تمايلي به آن نداشت. کشورهاي اروپايي از سوي آمريکا تهديد شده بودند که اگر مکانيسم حل اختلاف را فعال نکنند، تعرفه‌اي 25درصدي روي خودروهاي ساخت اروپا اعمال خواهد شد و به همين سبب نيز به رغم ميل باطني‌شان اين فرايند را فعال کردند. اکنون نيز آن را به تاخير انداخته‌اند تا ببينند در آينده چه پيش خواهد آمد.
* ايران اروپا را تهديد کرده بود که ارجاع پرونده به شوراي امنيت مساوي با خروج از معاهده منع اشاعه هسته‌اي NPT خواهد بود. اين تهديد چه تاثيري بر عقب نشيني اروپا داشت؟
صحبت‌هاي آقاي ظريف که خيلي قاطع اعلام کرد در صورتي که پس از پايان روند حل اختلاف کشورهاي اروپايي بخواهند مکانيسم ماشه را اعمال کنند، پرونده به شوراي امنيت سازمان ملل برود و تحريم‌هاي جهاني عليه ايران بازگردد، ايران ساکت نمي‌نشيند و مسير ديگري را در پيش خواهد گرفت. اين مسير ديگر خروج از NPT æ ÞØÚ åã˜ÇÑí ÈÇ ÂŽÇäÓ ÇÓÊ ˜å ãØãÆäÇð ÊäÔÒÇ ÎæÇåÏ ÈæÏ æ ÇÒ Âä Ñæ ˜å ÇÑæÇííåÇ ÊãÇíáí Èå ÇÝÒÇíÔ ÊäÔ äÏÇÑäÏ¡ ÊåÏíÏ ÇíÑÇä ãæËÑ ÇÝÊÇÏ. ˜ÔæÑåÇí ãäØÞå Çíä ÑæÒåÇ ÏÇÑ ÈÍÑÇä åÓÊäÏ æ ÇÒ áíÈí ÊÇ ÓæÑíå¡ áÈäÇä æ ÚÑÇÞ ÏÓÊÎæÔ ÍæÇÏËíÇäÏ ˜å ÔÑÇíØ ÑÇ ÈÑÇí ÒäÏí ãÑÏãÔÇä ÓÎÊ ˜ÑÏå ÇÓÊ. äÑÇäí ÇÑæÇííåÇ ÇÒ åãíä ÇÓÊ ˜å ÈÇ ÔÏÊ ÑÝÊä ÊäÔåÇ ÏÑ ãäØÞå ÎÇæÑãíÇäå¡ Óíá ãåÇÌÑÇä ÑæÇäå ÞÇÑå ÓÈÒ ÔæÏ æ ãÔ˜áÇÊ ÌÏíÏí ÈÑÇí Çíä ÞÇÑå ÏíÏ ÂíÏ. ÇÒ åãíä Ñæ ÈÇ ÇÍÊíÇØ ÈÑÎæÑÏ ãí˜ääÏ æ ÊáÇÔ ÏÇÑäÏ ÊÇ ÇÒ ÝÑæÇÔí ˜Çãá ÈÑÌÇã ÌáæíÑí äãÇíäÏ. ÇáÈÊå ãä ãÚÊÞÏã ÍÊí ÇÑ ÏÑ ÂíäÏå ÊÑÇã ãÓÇáå ÇÚãÇá ÊÚÑÝååÇí ãјí ÑÇ ãØÑÍ ˜äÏ¡ ÇÑæÇ Çíä ÊÚÑÝååÇí ãјí ÑÇ ÞÈæá ÎæÇåÏ ˜ÑÏ. æä ÇÑ ÑæäÏå ÝÚÇáíÊ åÓÊåÇí ÇíÑÇä Èå ÔæÑÇí ÇãäíÊ ˜ÔíÏå ÔÏ æ ÏÑ äåÇíÊ ã˜ÇäíÓã ãÇÔå ÝÚÇá ÔæϺ ÇæáÇ ÈÑÌÇã ÇÒ Èíä ãíÑæÏ æ Èå ÊÈÚ Âä ÈÇ ˜ÇåÔ åã˜ÇÑí ÇíÑÇä ÈÇ ÂŽÇäÓ ÈíäÇáãááí ÇäÑŽí ÇÊãí æ ÎÑæÌ ÇÍÊãÇáí ÇÒ ÇäíÊí¡ ÈÑäÇãå ÝÚÇáíÊåÇí åÓÊåÇí ÇíÑÇä ÈåØæÑ äÑÇä ˜ääÏåÇí ÏÑ ˜Çäæä ÍÓÇÓíÊåÇí ÇÑæÇ ÞÑÇÑ ãííÑÏ æ ÇÒ ØÑÝ ÏíÑ ÏÇíÑå äÇÇãäí æ ÂÔæÈ ÏÑ ãäØÞå ãíÊæÇäÏ Èå ÇÑæÇ äíÒ ÊÚãíã íÏÇ ˜äÏ¡ ÈäÇÈÑÇíä ÇÑæÇ ÍÊíÇáãÞÏæÑ ÓÚí ÏÇÑÏ ÈÇ ÈÇÒí ÓíÇÓí æ ÏíáãÇÊí˜Ô¡ ÂãÑí˜Ç ÑÇ ÓÑÑã ˜äÏ ÊÇ ãÇäÚ ÇÒ ÈÇÒí ãÎÑÈ ÏæäÇáÏ ÊÑÇã ÏÑ ÇíäÎÕæÕ ÔæÏ.
* پيرامون هدف اروپا از اين تمديد زماني سخن نگفتيد.
هدف اروپا اين است که با برگزاري جلسات متعدد دريابد که هدف نهايي ايران در پرونده هسته‌اي چيست. آنها تلاش دارند با آغاز مذاکراتي جمهوري اسلامي ايران را راضي به توقف گام‌هاي کاهش تعهدات برجامي ايران به‌ويژه گام آخر کنند تا بخشي از نگراني‌هايشان پيرامون زمان گريز هسته‌اي ايران کاهش يابد. از طرف ديگر اروپايي‌ها موضع مشابه ايران نسبت به ترامپ دارند و او را فردي يکجانبه‌گرا مي‌دانند. آنها مي‌خواهند از طريق به تعويق انداختن روند حل اختلاف زمان بخرند تا ببينند سرنوشت استيضاح رئيس‌جمهور آمريکا به کجا مي‌رسد و چه مسائل جديدي براي دولت کنوني آمريکا رخ خواهد داد. استيضاح ترامپ هرچند به احتمال زياد به برکناري او منجر نخواهد شد، تاثير بسياري بر سياست‌هاي دولت او دارد. اروپايي‌ها به اين موضوع اميدوارند و با توجه به نزديک‌بودن زمان انتخابات رياست جمهوري آمريکا چشم انتظارند که ببينند سرنوشت اين انتخابات چه خواهد شد. تاکنون دموکرات‌ها طي رالي انتخاباتي شعار داده‌اند که برجام بازمي‌گردند و طرف ايراني نيز با اعلام اينکه اگر تحريم لغو شود و آمريکا به برجام بازگردد، تعهداتش را اجرا خواهد کرد. اين براي اروپا کورسويي از اميد است که با تکيه بر آن مي‌خواهد فروپاشي برجام را به تاخير بيندازد و صبر کند که شايد با رفتن ترامپ از کاخ سفيد اين توافق مهم حفظ شود. يعني سه کشور اروپايي با توجه به وضعيت نابسامان اقتصادي و تجاريشان به‌گونه‌اي بازي خود را پيش مي‌برند که از يکسو مانع از آن شوند که دونالد ترامپ تهديد خود را در خصوص تعرفه‌هاي گمرکي محقق کند و از طرف ديگر کاخ سفيد را تا زمان انتخابات 2020 سرگرم کنند و مانع از ارجاع پرونده به شوراي امنيت شود.
* کانون و محور رايزني‌هاي ايران و اروپا مي‌تواند چه روي چه مساله‌اي باشد؟
همان گونه که قبلا هم اشاره کردم اکنون اروپا به‌دنبال مديريت نسبي شرايط است تا از وخيم‌تر و بغرنج‌تر شدن وضعيت جلوگيري کند. در اين راستا اروپايي‌ها سعي مي‌کنند برنامه توسعه فعاليت‌هاي صلح آميز هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران بيش از گام‌هاي کنوني، حداقل تا روشن شدن زمان نتايج انتخابات رياست جمهوري سال 2020 ايالات متحده آمريکا به تاخير بيفتد. چرا که پنج گام برداشته شده ايران در خصوص راهبرد کاهش تعهدات برجامي اکنون يک نگراني و حساسيتي را در ميان اعضاي اروپايي برجام ايجاد کرده است که ايران به سمت غني‌سازي 20درصد گام بردارد. اين نگراني و حساسيت زماني پررنگ‌تر مي‌شود که سران و مقامات جمهوري اسلامي ايران بعد از اقدام اروپا درخصوص فعال کردن سازوکار اختلاف برجامي سخن از خروج ايران از آن پي تي و کاهش همکاري با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را در صورت فعال شدن مکانيسم ماشه مطرح کرده‌اند و اين مي‌تواند دايره نگراني اروپايي‌ها را بيشتر کند. بنابراين اروپا مي‌خواهد که پروسه فعاليت هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران در همين وضعيت فريز شود. يعني اکنون اروپايي‌ها مي‌خواهند ايران در همين 5 گام کاهش تعهدات برجامي متوقف شود. با اين اوصاف احتمالا ذيل پروسه تعريف شده در سازوکار حل اختلافات برجامي چند دور مذاکرات ميان نمايندگان ايران و اروپا و ديگر اعضاي حاضر در برجام صورت گيرد. اگرچه که مواضع جمهوري اسلامي ايران در شرايط کنوني به حق و درست است و نمي‌توان انتظار داشت که ايران به‌صورت يکجانبه تمام بار برجام را به دوش بکشد، اما لازم است که تهران با انعطاف و هوشمندي سياسي و ديپلماتيک مانع از ايجاد گسل بيشتر در مواضع اروپا با خود شود. در اين صورت اروپا در جبهه آمريکا، عربستان سعودي و رژيم صهيونيستي قرار نخواهد گرفت.
* آقاي ظريف طي روزهاي گذشته در گفت‌وگو با اشپيگل اعلام کرد که درهاي ديپلماسي بسته نشده و همانطور که مقام معظم رهبري پيشتر گفته بودند، آمريکا در صورت اصلاح رفتار و بازگشت به برجام، مي‌تواند در قالب 1+5 با ايران مذاکره کند. ارزيابي شما از اين اظهارات چيست؟
نظر وزير امور خارجه همان موضع رسمي نظام است که اگر تحريم‌هاي ظالمانه لغو شود، ايران حاضر است در قالب 1+5 با آمريکا مذاکراتي داشته باشد. اين موضوع پيشتر از سوي رئيس‌جمهور نيز طرح شده بود و موضوع تازه‌اي نيست که اينگونه در داخل مورد هجمه قرار گرفت. مقامات ارشد کشور پيشتر به اين موضع اشاره کرده بودند، اما با توجه به برخي تلاش‌ها اينگونه وانمود شده که گويا ايران مستقيما خواهان مذاکره با آمريکا است. نظر من و برداشت من اين است که صحبت ايشان همان موضع پيشين ايران است و نبايد به‌دليل بيان موضع رسمي کشور به وزير امور خارجه حمله کرد.
* يکي از دلايل هجمه به وزير امور خارجه توييت فارسي ترامپ بود که طي آن با تحريف سخنان آقاي ظريف اعلام کرد که با ايران مذاکره نمي‌کند. به‌نظر شما اين جنگ رواني چه هدفي را دنبال مي‌کند و آيا مي‌تواند فضاي سياسي ايران را به‌طور جدي تحت تاثير قرار دهد؟
به عقيده من اين تلاش آمريکا موجي است که مي‌رود و نمي‌تواند تاثير ماندگاري داشته باشد. ما مسائل خيلي مهمتري در ايران و منطقه داشتيم و حتي کارمان به درگيري محدود کشيد. به همين دليل اين را مساله کوچکي مي‌دانم که چون موج مي‌گذرد و نمي‌تواند تاثيري ماندگار داشته باشد. با اين حال هم جناح‌هاي سياسي و هم مقامات کشورمان بايد حواسشان نسبت به جنگ‌هاي رواني ايالات متحده جمع باشد. طي روزهاي گذشته مايک پنس، معاون رئيس‌جمهور آمريکا در ايرلند اعلام کرد که علائمي از ايران رسيده است که تهران براي آغاز مذاکره تلاش مي‌کند. من فکر مي‌کنم هم اظهارات پنس و هم اظهارات ترامپ نوعي جنگ رواني است و کسي در ايران به‌دنبال مذاکره با اين دولت در آمريکا نيست. همه منتظرند ببينند تکليف رياست جمهوري آمريکا در پي استيضاح و انتخابات چه مي‌شود و بعد پيرامون آن تصميم بگيرند. ترامپ از آن رو که احساس کرده صحبت‌هاي ظريف قاطعانه عليه آمريکاست، دست پيش گرفته تا خود را موفق نشان دهد. ترامپ تلاش کرده تا با تحريف سخنان ظريف، نتيجه بازي باخته را عوض کند.
* ترامپ اکنون وضعيت بدي در سياست خارجي ندارد. از يک سو پيروز از جنگ تجاري با چين خارج شده و از سوي ديگر اروپا را با تهديد تعرفه کنترل مي‌کند. با اين شرايط به‌نظر شما شانس او براي پيروزي در انتخابات رياست جمهوري چقدر خواهد بود؟
بايد به دو عامل ديگر در اين ميان توجه کنيم. يکي از آنها مساله استيضاح است. با توجه به آرايش سياسي سناي آمريکا بعيد به‌نظر مي‌رسد که با ادامه استيضاح دونالد ترامپ از مقام رياست جمهوري ايالات متحده برکنار شود اما روند استيضاح نوعي آبروريزي براي رئيس‌جمهور کنوني آمريکاست. مخالفان ترامپ به خوبي در حال دفاع از استدلال‌هاي خود پيرامون لزوم استيضاح رئيس‌جمهور هستند و اين مساله روي رأي‌دهندگان آمريکايي و پايگاه رأي جمهوري خواهان اثر منفي بگذارد. به عقيده من بر خلاف برخي تحليل‌هايي که پيرامون اين مساله مطرح مي‌شود، روند استيضاح به ضرر دموکرات‌ها نبوده و آنها تلاش خوبي براي تضعيف پايگاه رأي ترامپ داشته‌اند. بايد ببينيم طي روزهاي آينده چه اتفاقي خواهد افتاد. معلوم نيست ترامپ براي دفاع از خود به سنا برود يا خير. حتي اگر هم برود به سبب ضعف در بيان استدلال‌ها و نداشتن هوش سياسي نمي‌تواند دفاع خوبي از خود و رفتارهاي ناپسندش به عمل آورد. عامل دوم تحولاتي است که طي ده ماه آينده و به خصوص در منطقه خاورميانه رخ خواهد داد. اتفاقات خاورميانه تاثيري مستقيم بر نتايج انتخابات آمريکا دارد، اين تاثير مي‌تواند مثبت يا منفي باشد. آمريکا تاکنون نتوانسته نقش خوبي در خاورميانه ايفا کند و از لبنان و سوريه تا عراق و ايران احساسات ضد آمريکايي افزايش يافته است. در مورد چين و روسيه نيز هنوز مسائل آمريکا حل نشده است. روز سه شنبه نيز معامله قرن مطرح خواهد شد و بايد ديد اين سياست آمريکا در منطقه چه تاثيراتي بر منطقه خواهد داشت؛ آيا منجر به يک انتفاضه جديد مي‌شود يا به نتيجه مي‌رسد؟ اينها هنوز مشخص نيست و بايد ديد سرنوشت هرکدام از اين چالش‌هاي آمريکا در منطقه و جهان چه خواهد شد.
* مساله ديگر کانديداهاي دموکرات هستند. فکر مي‌کنيد آنها در حد و اندازه شکست دادن دونالد ترامپ هستند؟
اکنون که آمارهاي منتشر شده از سوي رسانه‌هاي آمريکايي نشان مي‌دهد، دموکرات‌ها وضعيت بهتري نسبت به ترامپ دارند. در واقع براي قضاوت در اين مورد زود است چرا که ترامپ فردي پوپوليست است و مي‌تواند رأي جمع کند. اگر رالي انتخاباتي حزب دموکرات پايان يابد و آقاي بايدن، آقاي سندرز يا خانم وارن باقي بمانند در مقابل ترامپ، آن زمان عيار واقعي رأي دموکرات‌ها مشخص خواهد شد.
آرمان ملی
نظراتی كه حاوی توهین و مغایر قوانین کشور باشد منتشر نمی شود
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید
