چه سرنوشتی در انتظار برجام است؟

مهسا مژدهی: روز چهارشنبه اروپائی ها اعلام کردند که سازوکار مرسوم به حل و فصل اختلافات در برجام را فعال کرده اند.  وزیران خارجه تروئیکای اروپا در بیانیه ای که منتشر کردند، مدعی شدند که تعهداتشان را به طور کامل اجرا کرده‌اند. در بخشی از این بیانیه مشترک آمده بود:«سه کشور اروپایی به طور کامل به تعهدات برجامی‌شان از جمله رفع تحریم‌ها به نحو پیش‌بینی‌شده در برجام پایبند بوده‌اند. ما علاوه بر رفع همه تحریم‌ها که طبق تعهدات ما ذیل توافق انجام شده، تلاش‌های بی‌امانی برای حمایت از تجارت مشروع با ایران، از جمله از طریق مکانیسم اینستکس انجام داده‌ایم.» این در حالیست که آنها عملا نتوانسته اند به هیچ یک از تعهداتشان عمل کنند و اینستکس هم که قرار بود به جای کم کاری های آنها به راه بیفتد، عملا ناکار آمد شده و کنار رفته است.

تروئیکای اروپا این تصمیم را پس از یک سال صبر استراتژیک تهران و یک سال دیگر اجرای تعهدات برجامی ایران، بالاخره تهدید خود را عملی کرد و مکانیسم سازوکار مرسوم به حل و فصل اختلافات را در سایه سکوت چین و واکنش محتاطانه روس ها فعال ساخت.(اینجا در خصوص مکانیسم ماشه بیشتر بخوانید)

واکنش غربی ها به تصمیم تروئیکای اروپایی

اولین واکنش رسمی را جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نشان داد و با بیان اینکه جایگزینی برای توافق هسته‌ای ایران وجود ندارد، گفت حفظ برجام اکنون از هر زمانی بیشتر اهمیت دارد. او در در واکنش به فعال شدن مکانیسم حل اختلاف در برجام توسط سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان، تاکید کرد که جایگزینی برای این توافق وجود ندارد.

بورل  که در هند در نشست «رایسینا» سخنرانی می‌کرد، در این مورد گفت: «اروپایی‌ها می‌خواهند از شکل‌گیری رقابت اشاعه تسلیحات اتمی در خاورمیانه و شمال آفریقا جلوگیری کنند. به لطف برنامه جامع اقدام مشترک، که این روزها همه دارند در موردش صحبت می‌کنند، امروز ایران یک قدرت اتمی نیست. تصور کنید اگر ایران امروز یک قدرت اتمی بود، اوضاع به چه شکل بود.»

بورل افزود: «آن کسانی که می‌خواهند این توافق را بکشند و ادعا می‌کنند که می‌توانند توافق بهتری مذاکره کنند - بهتر برای چه کسی؟ - باید به یاد داشته باشند که مذاکره بر سر این توافق ۱۲ سال طول کشید و این توافق توانست جهان را به مکانی امن‌تر بدل کند. در این چارچوب، باید بار دیگر از تصمیم ایالات متحده برای خروج یکجانبه از توافق هسته‌ای با ایران ابراز تأسف کنم.»

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ادامه داد: «چند روز پیش سه کشور اروپایی شرکت‌کننده در برجام، یعنی فرانسه، آلمان و انگلستان، ساز و کار حل اختلاف مربوط به اجرای تعهدات ایران ذیل این توافق را فعال کردند. با این وجود، باید اشاره کنم که در نشست هفته گذشته با وزرای خارجه، همه ما اروپایی‌ها بر لزوم زنده نگه داشتن این توافق تأکید کردیم، چراکه می‌دانیم به دست آوردن یک توافق دیگر، چقدر دشوار است.»

بعد نوبت به یکی از اعضای اصلی تروئیکای اروپایی رسید. هایکو ماس وزیر امور خارجه آلمان پس از فعال شدن مکانیسم ماشه گفت که تروئیکای اروپا هنوز هم به دنبال حفظ توافق است.  هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان در پی بیانیه تروئیکای اروپا[فرانسه، آلمان و انگلیس] درباره فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران، در دو پیام توییتری نوشت که ما دیگر نمی‌توانستیم آن چه تخطی‌های افزایش‌یابنده توافق هسته‌ای از جانب ایران می خواند را بی‌پاسخ بگذاریم. بنابراین، گرد هم آمده و پس از رایزنی‌های زیاد، تصمیم گرفتیم که مکانیسم حل اختلاف[مکانیسم ماشه] را که برای توافق ارائه شده است، فعال کنیم.

وزیر خارجه انگلیس در اظهارات تهدیدآمیز  هم گفت که در صورتی که ایران خواسته‌های کشورهای غربی را نپذیرد، با «انزوای سیاسی و اقتصادی» فزاینده روبرو می‌شود. واکنش او به این اقدام در حالی صورت گرفت که پیش از این نخست وزیر بریتانیا پیشنهاد داده بود که توافق ترامپ جایگزین توافق هسته ای شود! سفیر انگلیس در فلسطین اشغالی هم گفت که در صورت عدم بازگشت ایران به تعهدات ذیل برجام، بازگشت تحریم‌ها و خاتمه برجام در دستور کار قرار می‌گیرد. «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی هم ، با انتشار تصویری ویدئویی در توئیتر نوشت: ما می‌دانیم دقیقاً در برنامه هسته‌ای ایران چه اتفاق می‌افتد. ایران فکر می‌کند به سلاح هسته‌ای دست خواهد یافت، من دوباره تاکید می‌کنم: اسرائیل به ایران اجازه توسعه سلاح هسته‌ای را نخواهد داد. از همه کشورهای غربی نیز می‌خواهم مکانیسم ماشه، را در سازمان ملل فعال کنند، فوراً.

در فرانسه هم مانند آلمان واکنش ها نرم تر و مصالحه جویانه تر بود. وزیر خارجه فرانسه ضمن اشاره بر ضرورت تنش زدایی در منطقه، گفت ائتلافی که تحت رهبری آمریکا در سوریه و عراق حضور دارد، با هدف مبارزه با داعش شکل گرفته است، نه برای مقابله کردن با ایران.  «ژان ایو لو دریان» وزیر خارجه فرانسه در نشست هفتگی با خبرنگاران، با پرداختن به مسائل روز فرانسه و جهان، به تشدید تنش در منطقه و سرنگون شدن یک فروند هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین  نزدیک تهران پرداخت. ژان ایو لو دریان در پاسخ به سئوالی در زمینه رفع تنش در خاورمیانه گفت: «ما یک دوره بسیار جدی را تحمل می‌کنیم. امروز شاهد وقفه‌ای در تشدید تنش هستیم، اما تنش‌زدایی صورت نگرفته است. سقوط غم انگیز هواپیمای اوکراینی لزوم یافتن راهی برای بازگشت به دیپلماسی را نشان می‌دهد.»

در مسکو نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی با اشاره به تصمیم سه کشور اروپایی عضو برجام برای فعال کردن ساز و کار حل اختلاف، گفت امیدوار است که این تصمیم اروپایی‌ها شرایط را از آنچه هست پیچیده‌تر نکند.  «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی روز سه‌شنبه در توییتر نوشت: «سه کشور اروپایی (E3) تصمیم گرفتند آنطور که در بند ۳۶ برجام آمده، وارد ساز و کار حل اختلاف شوند. آن‌ها عنوان کرده‌اند که این کار را با "حسن نیت" و با هدف حفظ این توافق انجام داده‌اند و تصمیمشان با سیاست فشار حداکثری ارتباطی ندارد.» سخنگوی وزارت خارجه چین هم طرف ایران را گرفت و ضمن ابراز تاسف از اقدام اخیر سه کشور اروپایی در فعال کردن ساز و کار حل اختلافات در برجام، آمریکا را مسئول تمام مشکلات کنونی برشمرد.

واکنش مقامات ایرانی به تصمیم نامعقول اروپایی

سخنگوی وزارت خارجه آغاز فرآیند حل و فصل اختلافات در برجام از سوی 3 کشور اروپایی را انفعالی و از موضع ضعف برشمرد و تصریح کرد: به بدعهدی و اقدامات غیرسازنده 3 کشور اروپایی با جدیت و قاطعیت پاسخ می‌دهیم.

جواد ظریف هم که در دهلی به سر می برد در توئیتر پاسخ تروئیکای اروپا را داد: آینده برجام به سه کشور اروپایی بستگی دارد و نه ایران! او نوشت:  پاسخ سه کشور اروپایی به حمله ایالات متحده به برجام، قطع تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران و در عین حال تحریم نفت ایران بوده است. در اجلاس رایسینا ۲۰۲۰ گفتم غم‌انگیز است که بزرگ‌ترین اقتصاد جهان اجازه داده است که تحت زورگویی، تعهدات خود را زیر پا بگذارد. آینده برجام به سه کشور اروپایی بستگی دارد و نه ایران.

او همچنین در  یک رشته توئیت با انتشار اسنادی به طرف اروپایی بدعهدی آنها را یادآوری کرد و نوشت:

«سه کشور اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) ادعا کرده‌اند که به تعهداتشان تحت برنامه جامع اقدام مشترک پایبند بودند. (اما) بررسی واقعیت:

- واردات صفر نفت ایران

-تحریم بانک‌های ایرانی و عدم اتصال به سوئیفت

- عدم اجرای وضعیت مسدود سازی (حمایت از شرکت‌های اروپایی در قبال تحریم‌های آمریکا علیه ایران)

- خروج شرکت‌های اروپایی از ایران

- شکست حتی در فروش کالاهای معاف شده از تحریم‌ها نظیر غذا و دارو»

عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران هم توسل سه کشور اروپایی به سازوکار حل و فصل اختلافات در بند ۳۶ برجام را یک تصمیم غلط در زمانی اشتباه خواند. حشمت الله فلاحت پیشه عضو کمیسیون امنیت ملی گفت: توصیه من به کشورهای اروپایی این است که کار را به جایی نرسانند که پروژه موشکی شهاب چهار در دستور کار قرار گیرد.

واشنگتن پست: کار کار ترامپ است

واشنگتن پست به نقل از برخی منابع اروپایی اعلام کرد دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا، کشورهای اروپایی طرف برجام را تهدید کرده چنانچه رسماً ایران را به نقض توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ متهم نکنند، تعرفه‌ای ۲۵ درصدی بر خودروهای اروپایی صادرشده به آمریکا، وضع خواهد کرد. این در حالی است که ترامپ پیشتر نیز از افزایش تعرفه گمرکی بر صنایع خودروسازی اروپا به عنوان حربه‌ای برای نایل شدن به اهداف تجاری استفاده می‌کرد. تهدید ترامپ در حالی رسانه‌ای شد که ۲ روز پیش، انگلیس، فرانسه و آلمان مکانیسم ماشه که سازوکاری برای رفع اختلافات برجام است را فعال کرده اند و توجیه‌شان نیز کاهش تعدهات ایران در قبال توافق هسته‌ای است. این در حالی است که کاهش تعهدات برجامی ایران محصول خروج یکجانبه آمریکا از این توافق و بدعهدی‌های مکرر اروپا در عمل به وعده‌های خود است.

چنانچه کشورهای اروپایی عضو برجام به جای بازی با کلمات و کفایت نمودن به حمایت کلامی از برجام، بی عملی را کنار گذاشته و مطابق با تعهدات خود در برجام رفتار کنند، بسیاری از مسایل بوجود آمده، حل خواهد شد و نیاز به نمایشهای بی سرانجام اروپایی ها نیست. (اینجا در این خصوص بیشتر بخوانید)

هنگامی که طرف‌های اروپایی به هیچ یک از تعهدات خود عمل نکرده‌اند چگونه انتظار دارند ایران در این توافق باقی بماند و یا کلیه تعهدات خود را بدون لغو تحریم ها اجرا کند؟ باید گفت متاسفانه در دنیای سیاست  و حقوق بین الملل ، منطق حاکم نیست و عملا قدرت است که مناسبات سیاسی را شکل می‌دهد براین اساس شاهد هستیم اروپایی‌ها در این برهه زمانی می‌خواهند به زور ایر

ان را به انجام اقداماتی وادارند که نه بر اساس منافع ملی آنها است و نه امکانی برای مصالحه باقی گذاشته اند.

 با در نظر گرفتن همه جوانب می توان گفت همچنانکه برجام تامین کننده بخشی از منافع همه طرف ها بود و الزاما همه خواسته های آنها را تامین نمی کرد، امروز با بزرگترین چالش خود روبرو شده است. اگر ضرری هم هست برای همه طرفها خواهد بود . گرچه نسبت این ضرر برای همه یکسان نیست.(یادداشت حسن بهشتی پور در این خصوص را بخوانید)