ایالات متحده به رهبری دونالد ترامپ معافیت برخی کشورها از تحریم خرید نفت ایران را لغو کرد تا کشورش را وارد دور تازه‌ای از جنگ اقتصادی و سیاسی با تهران کند. اما سوال اینجاست که هدف ترامپ از فشار بر ایران چیست؟ او تا کجا برای تحت فشار گذاشتن ایران پیش خواهد رفت؟ آیا واقعاً ترامپ در سودای به راه انداختن یک جنگ دیگر – این بار با ایران- است؟

به گزارش روز نو ؛ ترامپ که از همان رقابت‌های انتخاباتی موضع سرسختانه‌ای علیه ایران اتخاذ کرده بود، مخالفت خود با توافق هسته‌ای را نیز تکرار می‌کرد تا اینکه پس از چند دور تمدید تعلیق تحریم‌های ایران، در اوایل سال ۱۳۹۷ خورشیدی از برجام خارج شد. او و اعضای دولتش بارها هدف خود را ایجاد فشار بر ایران برای تغییر رویکرد منطقه‌ای تهران اعلام کرده‌اند؛ با این حال به چند کشور از جمله کره‌جنوبی، ترکیه، عراق، چین و هند معافیت‌هایی برای خرید نفت ایران اعطا کرد تا به قول مقامات آمریکایی، بازار بتواند خود را با کاهش تولید و صادرات نفت ایران هماهنگ کند.

درحقیقت ترامپ به شدت نگران افزایش قیمت جهانی نفت بود و از اینکه عربستان و دیگر تولیدکنندگان بزرگ نفت نتوانند جای ایران را پر کنند هراس داشت. اما او از همان ابتدا بر به صفر رساندن صادرات نفت ایران تاکید داشت، ادعایی که به گفته مقامات ایرانی و همچنین اذعان آگاهان جهانی، امکانپذیر نبود.

فشارها ادامه می‌یابد

فشارهای دولت ترامپ بر ایران پس از بهار گذشته نیز ادامه یافت تا اینکه چندی پیش آمریکا در اقدامی بی‌سابقه سپاه پاسداران انقلابی اسلامی ایران را در لیست گروه‌های تروریستی خود قرار داد. یک هفته بعد نیز همه معافیت‌های خرید نفت از ایران را باطل کرد و به خریداران عمده نفت ایران از جمله هند و چین اعلام کرد تا اول ماه مه فرصت دارند واردات نفت از ایران را به صفر برسانند.

این تصمیم ترامپ از همان ابتدا با مخالفت خریداران نفت ایران و البته شرکای آمریکا مواجه شد به طوریکه عراق، ترکیه و هند به صورت علنی مخالفت خود با این اقدام را اعلام کرده و گفتند قصد دارند برای اخذ معافیت‌های جدید با آمریکا گفتگو کنند. اعلام لغو معافیت خرید نفت ایران باعث بالا رفتن قیمت جهانی نفت شد به طوریکه قیمت هر بشکه نفت برنت در سال ۲۰۱۹ به یک رکورد جدید دست یافت؛ قیمت سوخت در خود آمریکا نیز بالا رفت و باعث بروز نارضایتی‌هایی شد. قیمت بنزین در هند- یکی از خریداران عمده نفت ایران- نیز بالا رفت. این درحالی است که مقامات ایرانی از بالاترین سطوح تا پایین بر ناکارآمدی تحریم‌ها تاکید کرده و اعلام کردند همچنان به تولید و فروش نفت خود ادامه خواهند داد.

آیا تحریم نفت ایران جواب می‌دهد؟

به اذعان اکثر کارشناسان و آگاهان، تحریم نفتی ایران و خروج آمریکا از برجام در بلندمدت به ضرر آمریکا تمام خواهد شد. فارین‌پالیسی در گزارشی به وضوح به این نکته اشاره کرده و نوشته: قطعاً سیاست فشار حداکثری به ایران جواب نمی‌دهد چون از یک سو ایران راه‌های خود برای فروش نفت را دارد و استاد دور زدن تحریم‌ها است و از سوی دیگر کشورهای متحد آمریکا برای تامین نیازهای خود در حوزه انرژی، تلاش می‌کنند تحریم‌های آمریکا را نقض کنند؛ این موضوع بزرگترین ضربه به پرستیژ ایالات متحده در جهان است.

بلومبرگ هم قصد ترکیه برای عدم تبعیت از دستورهای آمریکا را شکست دیگری در اتحاد جهانی به رهبری آمریکا دانسته است.بلومبرگ همچنین اقدام آمریکا در لغو معافیت‌های خرید نفت از ایران را بازی با امنیت ملی کشورهای واردکننده نفت ایران خواند. این بازی با امنیت به جایی رسیده که احزاب مخالف نخست وزیر هند، او را متهم می‌کنند در برابر زیاده‌خواهی‌هایی آمریکا کوتاه آمده و امنیت تامین انرژی این کشور را به چالش کشیده است.

هدف ترامپ دقیقاً چیست؟

سوال نهایی این است که واقعاً هدف دونالد ترامپ از تشدید تحریم‌ها علیه ایران چیست؟ آیا او به دنبال جنگ با ایران است؟ واقعیت این است که هنوز کسی از نیات واقعی ترامپ مطلع نیست. خود ترامپ هدف از خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها را تامین شروط ۱۲ گانه دولت آمریکا برای ایران دانسته است. آنطور که ترامپ می‌گوید هدفش تغییر رفتار ایران در منطقه است. حضور ایران در سوریه، کمک به شکست داعش در عراق، حمایت از حوثی‌ها در یمن و برخی موارد دیگر از جمله مسائلی است که باعث ناراحتی هیات حاکمه آمریکا از ایران شده است. اما درحقیقت ترامپ یکی از منتقدان جدی اوباما و دیگر روسای جمهور آمریکا در به راه انداختن و ادامه دادن جنگ‌های مختلف است. ترامپ در رقابت‌های انتخاباتی نیز از جنگ‌های آمریکا به شدت انتقاد کرده بود. هم او بود که بخشی از نیروهای ارتش آمریکا را از سوریه خارج کرد. برخی از کارشناسان معتقدند ترامپ واقعاً به دنبال تحمیل جنگ دیگری به مالیات‌دهندگان آمریکایی نیست، آن هم جنگ با کشوری بسیار قدرتمند به نام ایران. با این حال نمی‌توان به ثبات در تصمیم‌گیری‌ها و مواضع رییس جمهور فعلی آمریکا چندان مطمئن بود چه اینکه او می‌تواند به شدت تحت تاثیر جان بولتون مشاور امنیت ملی به شدت تندروی خود باشد. همین ترامپ بود که همه نیروهای میانه‌رو از «هربرت مک‌مارشال» گرفته تا «رکس تیلرسون» را اخراج کرد و «بازها» را جایگزین آنها نمود. محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران در این مورد گفته تیم ب‌ها – بن سلمان، بن‌زاید، بنیامین نتانیاهو و بولتون ممکن است ترامپ را به سوی جنگ با ایران بکشانند.

سرانجام تقابل ترامپ با ایران؟

پرسش‌های جدی در مورد سرانجام جنگ اقتصادی و سیاسی آمریکا با ایران وجود دارد. باتوجه به تجربه گسترده ایران در مقابله با تحریم‌ها، دولتمردان ایرانی همواره بر پشت سر گذاشتن این برهه تاکید می‌کنند. چه اینکه هنوز به کنار رفتن ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا نیز امیدواری وجود دارد. دمکرات‌هایی که قرار است جلوی ترامپ بایستند تاکید کرده‌اند که آمریکا را به برجام بازخواهند گرداند. البته مقامات ایرانی نیز بر باز بودن درهای مذاکره تاکید کرده‌اند؛ حتی وزیرخارجه ایران با اختیارات کامل سخن از مذاکره برای تبادل زندانیان گفته است. با این حال احتمال خروج ایران از برجام را هم نباید از نظر دور داشت. اگر تهران بفهمد که ماندن در برجام منافعی برایش ندارد و اروپا نیز از فاز شعار به فاز عمل وارد نخواهد شد، حضور در این توافق موضوعیتی نخواهد داشت. برخی از مقامات – به خصوص نظامی‌ها- نیز تهدید بستن تنگه هرمز را مطرح می‌کنند که این نیز یکی دیگر از گزینه‌های تهران- در بدبینانه‌ترین حالت‌ها- است.

این درحالی است که ایرانی‌ها در مقابله با تحریم‌ها و اثرات آن تجربه مناسبی دارند. به نظر می‌رسد برآورد ترامپ و تیم محافظه‌کارش از تسلیم شدن ایران چندان به واقعیت نزدیک نیست به طوریکه رییس جمهور ایران چند روز پیش تاکید کرد ایران هرگز با یک قلدر مذاکره نخواهد کرد و آمریکا برای نشان دادن اراده خود برای مذاکره اول باید به برجام بازگردد.

شفقنا