تلگرام در ایران بالاخره به پایان راه رسید. دستور قضائی دادسرای فرهنگ و رسانه بود که به حیات رسمی تلگرام در ایران خاتمه داد. شورای عالی فضای مجازی هم که به گفته مسئولانش فعلا در این زمینه تصمیمی نگرفته بود این دستور را لازم الاجرا دانست و روز سه شنبه تلگرام فیلتر شد.

مخالفت صریح دولت

به گزارش روز نو : فیلترشدن تلگرام با دستور دولت نبود چرا که رئیس جمهور پیش از این، مخالفت خود را با این موضوع اعلام کرده بود. حسن روحانی پیش از این در واکنش به خبرهای مطرح شده درخصوص احتمال فیلتر تلگرام گفته بود: «بنای نظام بر رفع انحصار از فضای پیام‌رسان‌ها بوده است نه فیلتر و بستن فضای مجازی. کام مردم را با اینگونه حرف‌ها تلخ نکنید و در این بحران بیکاری در کشور تیشه به ریشه اشتغال نزنید.» وی همچنین در جایی دیگر گفته بود: «خواست مردم، گسترش بیشتر دسترسی به فضای ارتباطی، اطلاعات و قدرت انتخاب مردم است.» روحانی همچنین با هشتک تلگرام، در اینستاگرامش نوشته بود: «رفع انحصار و کمک به تقویت پیام‌رسان‌های داخلی به معنای محدودسازی سایر شبکه‌های اجتماعی نیست. مردم حق انتخاب دارند و می‌توانند توأمان در شبکه‌های مختلف اجتماعی فعالیت داشته باشند. دولت دوازدهم از فضای مجازی و امکان دسترسی به برقراری ارتباط مردم حراست خواهد کرد.»

موافقت با فیلترینگ؟

آذری جهرمی وزیر ارتباطات هم شایعایی که درباره موافقت او با فیلتر کردن تلگرام منتشر شده بود را تکذیب کرد و در این‌باره نوشت: «بسیاری از جوانان احزاب سیاسی در جلسه مذکور حضور داشته‌اند، این گزارش صحت ندارد.» روبط عمومی حزب موتلفه اسلامی در خبری ضمن تشریح برخی بحث‌های صورت گرفته در جلسه مذکور، از قول آذری جهرمی نوشته بود: وزیر ارتباطات با بیان اینکه علم و دانش لازمه اعلام نظر در مسائل تخصصی است و با تایید این نکته که تلگرام و پاول دوروف، به تعهدات خود عمل نکرده و حامی تروریسم در دنیا است، اظهار‌کرد: من با فیلترینگ تلگرام موافقم اما در شورای ملی فضای مجازی فقط یک حق رای دارم. آذری جهرمی در این نشست قول داد تا دغدغه‌ها و مطالبات جوانان را در هیات دولت مطرح و مسائل مربوط به وزارت ارتباطات را با جدیت پیگیری کند.

بیانیه دولت

علاوه بر این دولت بیانیه‌ای هم صادر کرد که در بخشی از آن آمده است: ‌«رئیس جمهور به عنوان منتخب مردم، حافظ حقوق ملت و مسئول اجرای قانون اساسی است. او برمبنای سوگند برای حمایت از آزادی و حرمت اشخاص و به عنوان رئیس شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی فضای مجازی، مواضع رسمی و علنی خود را در مواجهه با فرصت ها، آسیب‌ها و تهدیدهای فضای مجازی در موارد مختلف بیان و اعمال کرده است؛ اهم این مواضع به شرح زیر است: ۱.تشخیص تهدید امنیت ملی، سیاست‌گذاری و اقدام متناسب، صرفا بر عهده شورای عالی امنیت ملی است و دیگران موظف به هماهنگی با این نهاد عالی هستند. ۲. تعیین تکلیف امور عمومی که مرتبط با نیازها و خواسته‌های ده‌ها میلیون نفر از شهروندان است، نمی‌تواند صرفا مبتنی بر تشخیص و تصمیم موردی قضائی باشد. ۳.متأسفانه وجود اختلاف نظر در مورد حدود صلاحیت‌ها و تشخیص مصالح عمومی منجر به تداخل وظایف، صدور احکام و اقدامات مختلف و بعضا متعارض در مورد دسترسی عمومی به پایگاه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شده است. ۴.ایجاد ابهام و تردید در جامعه به هیچ وجه صحیح و به مصلحت نیست و اثربخشی هرگونه اقدام در عرصه عمومی منوط به اقناع، همراهی و مشارکت مردم است. ۵. هر گونه سیاست‌گذاری در حوزه فضای مجازی باید هوشمندانه، متکی بر تجربیات جهانی و با رعایت ملاحظات، واقعیات، امکانات فنی و ظرفیت‌های اجتماعی اتخاذ شود».

با فیلتر کردن مخالفم

مشاور رئیس‌جمهور مخالفت خود را با فیلتر کردن کل تلگرام اعلام کرد. حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور، در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «اقدام موقت برای حذف تسهیلاتی چون استفاده برخی کانال‌های تلگرامی از مزیت ترافیک داخلی به جای ترافیک بین‌المللی به علت نقض توافق‌های قبلی بسیار متفاوت است با فیلتر کردن کل تلگرام. بنده با اولی موافق و با دومی مخالفم».

دستور رسمی؛ فیلتر تلگرام

زمزمه فیلتر تلگرام از اواخر سال گذشته به گوش می‌رسید اما فروردین ماه بود که علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس تصمیم فیلتر تلگرام را علنی کرد. دولت بخشنامه ممنوعیت استفاده از تلگرام را صادر کرد و مسئولان و نهادهای دولتی هم به تدریج خروج خود از تلگرام اعلام کردند. صدا و سیما نیز در بخشنامه‌ای استفاده زیرمجموعه‌های این سازمان از تلگرام را ممنوع اعلام کرد. نهایتا روز دوشنبه هفته جاری بود که بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران دستور مسدود سازی تلگرام را رسما اعلام کرد: «کلیه ارائه دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور خصوصا شرکت ارتباطات زیر ساخت و اپراتور‌های تلفن و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت مکلف هستند از تاریخ 10/2/97 نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب‌سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام نمایند. متذکر می‌گردد اعمال مسدودسازی باید به‌نحوی اجرا شود که محتوای شبکه مذکور با هیچ نرم‌افزاری (اعم از فیلترشکن و نظایر آن) در کشور قابل دسترس نباشد تخلف از اجرای این دستور مستوجب تعقیب کیفری خواهد بود».

اتحاد سه گانه؟

حسن روحانی، رئیس جمهور پیشتر عنوان کرده بود که دست دولت روی دکمه فیلتر نخواهد رفت این درحالی است که عبدالصمد خرم‌آبادی معاون دادستان کل کشور گفته است: «تمام نهادها و قوای سه گانه در زمینه مقابله با فعالیت بی‌ضابطه و مسدودسازی تلگرام متحد و یکپارچه هستند و همکاری کم نظیری بین دولت ، مجلس، قوه قضائیه و مرکز ملی فضای مجازی در این رابطه وجود دارد.» این در حالی است که بیشتر نمایندگان مردم در بهارستان هم به این تصمیم اعتراض کرده‌اند. غلامرضا حیدری نماینده تهران با اشاره به فیلتر شدن تلگرام، گفت: «متاسفانه بعد از همه فرازوفرودها تلگرام فیلتر شد و این کار در افکار عمومی نتایج خوبی ندارد. اگر ما برای افکار عمومی احترام قائل هستیم و به آن به‌عنوان یک شاخص در ارزیابی عملکردهایمان اهمیت می‌دهیم، باید بدانیم این اقدامات تأثیر بسیار منفی در کاهش اعتماد عمومی که یک سرمایه اجتماعی است، دارد. رفتارهایمان موجب کاهش اعتماد مردم می‌شود و در روز مبادا خدای ناکرده موجب می‌شود که کم بیاوریم. اعتماد عمومی می‌تواند حلال بسیاری از مشکلات باشد.» او با اشاره به چرایی فیلترینگ تلگرام گفت: «چند سناریو می‌توان برای چرایی فیلتر تلگرام عنوان کرد اول اینکه افرادی که در فیلتر تلگرام دخیل هستند، فکر می‌کنند که منافع کشور با استفاده از تلگرام درخطر می‌افتد. سناریوی دیگر این است که تلگرام موجب بالا رفتن آگاهی عمومی می‌شود و بالا رفتن آگاهی عمومی را برای کشورداری مفید نمی‌دانند. سناریوی سوم اینکه آن‌ها ازنظر فکری و مدل ذهنی با تکنولوژی‌های روز خیلی سر سازگاری نداشته باشند.» طیبه سیاوشی، نماینده تهران و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس هم عنوان کرد: «فضای مجازی دارای فرصت‌ها و چالش‌هایی است که باید با مقابله با تهدیدات آن از فرصت‌هایش استفاده کرد؛ یعنی روی فرصت‌ها سرمایه‌گذاری کنیم نه اینکه با تکیه بر تهدیدها آن را فیلتر کنیم.کاش نظام به جای فیلتر کردن، جایگزین‌های دیگر مناسب‌تری از تلگرام را به مردم معرفی می‌کرد نه اینکه با فیلترینگ از آنها بخواهد که از این پیام‌رسان استفاده نکنند، این شکل تنها بازتاب منفی بین مردم خواهد داشت. مردم نمی‌پذیرند که تلگرام صرفا یک تهدید امنیتی است.» محمدرضا بادامچی، نماینده تهران و نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس نیز گفت: «آقای روحانی قول داده بود فضای مجازی هیچگاه محدود نشود با این قول ما انتظار نداشتیم که تلگرام فیلتر شود. نباید از فضای مجازی اینقدر وحشت داشت و تبلیغات علیه آن صورت گیرد. انتظار می‌رود در مقطع کنونی که جوانان با تلگرام کار می‌کنند و دلخوشی آنها ارتباطات از طریق تلگرام و انجام کسب و کار است آن را محدود نکنند. متاسفیم که این اتفاق در دولت روحانی رخ می‌داد، انتظار می‌رفت که حداقل در این باره توضیح دهد.» ابوالفضل سروش، نماینده تهران هم عنوان کرد: «معتقدم با این مسیر و شیب تند تکنولوژی، محدود و مسدود کردن جوابگو نیست و تنها باعث نارضایتی می‌شود. ای کاش برای عوارض منفی تلگرام تدبیر بهتری اندیشیده می‌شد چون فیلترینگ چاره کار نیست.»

فیلترینگ،درمان نیست

باید اذعان کرد که سناریوی فیلتر در ایران هیچگاه جواب نداده است، چه زمانی که با ویدئو مخالفت می‌شد، چه بعدتر که با شبکه‌های اجتماعی دیگر برخورد سلبی صورت گرفت و چه اکنون که تلگرام را فیلتر کرده‌اند. دیده ایم که در هر کدام از موارد مذکور مردم بدون توجه به ممنوعیت ها، راه خود را پیش گرفته‌اند و خود مسئولان هم در فیس بوک و توئیتر هم یکی از کاربران فعال بوده‌اند و هستند به طوری که هم اکنون مشاهده می‌شود که به رغم فیلترینگ توئیتر اکثر مسئولین همچنان مواضع خود را از طریق این شبکه اجتماعی اطلاع رسانی می‌کنند. بنابراین طبق تجربیات می‌توان گفت که ممنوعیت رسمی مانع استفاده مردم از تلگرام نخواهد شد و از سوی دیگر هم پلی برای استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی نیست.