بحث «رجل سیاسی» یکی از موضوعات مهمی است که هر چهار سال یک بار نزدیک انتخابات ریاست جمهوری مطرح می‌شود. سوال عمده این است که آیا زنان نیز می‌توانند به عنوان نامزد ریاست جمهوری درانتخابات شرکت کنند و از فیلتر شورای نگهبان بگذرند.

به گزارش روز نو؛ در اصل 115 قانون اساسی آمده است که رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی، ایرانی‌الاصل،‌ تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن نیت و امانت و تقوا، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور باشد. عباسعلی کدخدایی، سخنگو و عضو حقوقدان شورای نگهبان در این باره به مهر گفته بود: یکی از نقاط مثبت سیاست‌های کلی که در اصل 115 قانون اساسی برای داوطلبین ریاست جمهوری وجود داشت شرط رجل سیاسی است که مجلس نیز براساس تفسیر شورای نگهبان نمی‌توانست به این موضوع ورود کند و ما نیز در خود شورا نتوانسته بودیم معیارهایی را برای مفهوم رجل سیاسی تعیین کنیم.
البته محمود صادقی، نماینده حقوق خوانده تهران در مجلس در این باره به همدلی گفته بود: از نظر حقوقی و قانونی مجلس باید به موضوع رجل سیاسی ورود کند و آن را در قانون جامع انتخابات بگنجاند. طبق قانون، مجلس مرجع تصویب‌کننده این موضوع است و شورای نگهبان در مراحل بعدی می‌تواند نسبت به مغایرت یا عدم مغایرت آن با قانون و شرع اعلام نظر کند.
صادقی همچنین معتقد است که قانون اساسی نگاه جنسیتی به مسئله انتخابات ندارد و خارج از اصولی است که به برابری حقوق تاکید می‌کند. تعبیر رجل سیاسی اصطلاحی نیست که در عرف بتوانیم از آن برداشت جنسیتی داشته باشیم.
البته سخنگوی شورای نگهبان در این باره با بیان اینکه مرکز تحقیقات روزانه جلسات مستمری برای بررسی تعیین معیارهای رجل سیاسی و مدیر و مدبر بودن دارد، به مهر گفته بود: درخواست کرده‌ایم مردم و صاحب‌نظران نظرات خود را برای ما ارسال کنند و خوشبختانه با استقبال خوبی هم مواجهه شده و هر روز دریافت کننده این نظرات هستیم. به محض اینکه نظرات کارشناسی را داشته باشیم؛ در صحن علنی شورا موضوع مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
کدخدایی همچنین افزود: در جز 5 بند 10سیاست‌های کلی به مفهوم رجل سیاسی توجه شده است و 4 شرط رجل سیاسی، مذهبی، مدیر و مدبر بودن داوطلب مقرر شده است که شورای نگهبان معیارهای خود را تعیین کند که این معیارها الزام آور خواهد بود که پس از آن برای افکار عمومی و داوطلبان منتشر خواهد شد. به‌هرحال به‌نظر می‌رسد که مفهوم متداول «رجل سیاسی» از نظر جنسیت مورد تشکیک قرار خواهد گرفت.
رجل سیاسی معنای شخصیت می‌دهد، نه جنسیت
دراین باره یک استاد حقوق اساسی پیش‌تر به ایلنا گفت: در تصویب کلمه رجال یک زیرکی صورت گرفته و سیاسی بوده است. «محمد هاشمی» افزود:در آن زمان دیدی نسبت به حضور زنان وجود داشته، با توجه به اینکه کلمه مرد هم در پیش‌نویس رای نیاورد، می‌توان گفت که رجل به معنای عام آن یعنی هم زن و هم مرد است و قانونگذار به دلیل شرایط اجتماعی آن زمان کلمه رجل را تصویب کرد.
این حقوقدان درباره فراخوان شورای نگهبان به حقوق‌دانان برای تحلیل و بیان معیارهای تشخیص رجل سیاسی، گفت: قانون‌گذار در قانون اساسی یکی از شروط رئیس جمهور شدن را رجل سیاسی درنظر گرفته است. در پیش‌نویس قانون اساسی از کلمه مرد استفاده شده بود ولی رای نیاورد و تصویب نشد. بعدها در اصلاحی که صورت گرفت از کلمه رجل استفاده شد و رای آورد. این امر نشان می‌دهد که هدف قانونگذاران از کلمه رجل، جدا از مرد است.
هاشمی همچنین با تاکید بر اینکه رجل معنای شخصیت می‌دهد نه جنسیت، اظهار کرده است: در قرآن هم اجرای قسط و عدل را مخصوص انسان دانسته و دید جنسیتی نداشته است و این نشان می‌دهد که زنان هم می‌توانند در زمینه‌های مختلف مشارکت کنند.
این استاد حقوق اساسی در پاسخ به نقدهایی که در مورد توانایی جسمی زنان گفته شده است، گفت: این موضوعات بیشتر بهانه است تا نقد و اصلا منطق قانونی ندارد. ما زنان بسیاری داریم که در عرصه‌های مختلف فعالیت می‌کنند. این نقدها بیشتر بر اساس مسائل فقهی است تا اسلامی و بیشتر افراد سنتی به این مسائل توجه می‌کنند. زنان از لحاظ استعدادهای انسانی با مردان تفاوت ندارند.
هاشمی افزود: در سطح بین‌المللی هم شاهد این هستیم که یک زن به عنوان نماینده اتحادیه اروپا با ظریف مذاکره می‌کند و چه نقش مهمی را ایفا می‌کند. چطور است که نماینده شدن زنان در مجلس را قبول می‌کنیم اما برای سمت ریاست جمهوری این را نمی‌پذیریم. تفاوت زن و مرد جنبه اجتماعی ندارد.
رجل سیاسی در لایحه جامع انتخابات گنجانده شده است
همچنین قاسم میرزایی نکو، عضو هیات رئیسه کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس به همدلی گفت: اگر درباره موضوع رجل سیاسی به بحث مذاکرات در خبرگان برگردیم، متوجه می‌شویم که افراد روشنفکری بوده‌اند و با توجه به متن مذاکره بسیاری از آنها اعتقاد داشتند که کلمه مرد باید حذف شده و به نحوی نگارش شود که در آینده زنان نیز بتوانند در این تعریف گنجانده شوند.
میرزایی نکو تصریح کرد: البته در این باره محدودیت‌های منابع فقهی وجود دارد که باید فقها نسبت به رفع این مانع ورود کنند. مثلا زنان نمی‌توانند قاضی شوند به همان دلایل هم این موانع فقهی را پیش‌رو دارند. البته طبق جوامع پیشرفته، راه دموکراسی و حرکت به جلو و توسعه فکری- سیاسی می‌طلبد که زنان نیز به عنوان نیمی از جامعه حق نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری و تعیین سرنوشت را داشته باشند.
نماینده دماوند در خانه ملت تاکید کرد: به نظرم مشکلی که در این باره وجود دارد از طریق مجلس و مصوبات آن حل نمی‌شود و راه‌حل آن را باید در مراجعی بالاتر و خارج از مجلس جستجو کرد. البته خوشحالم شورای نگهبان نسبت به بررسی موضوع رجل سیاسی ورود کرده است، قطعا ما نیز از این موضوع استقبال می‌کنیم.
عضو کمیسیون ماده ۱۰ احزاب با تاکید بر اینکه موضوع رجل سیاسی به طور کامل در لایحه جامع انتخابات گنجانده شده است، گفت: دولت روی لایحه جامع انتخابات به طور مفصل کار کرده است و چندین جلسه کمیته سیاسی در این باره در دولت برگزار شده است.
او تصریح کرد: با توجه به صحبت‌هایی که در این باره داشته‌ام و جلساتی که در هیات دولت تشکیل شده است، قطعا لایحه‌ای که به مجلس می‌آید مفصل است و در مجلس به کمیسیون های مربوطه از جمله کمیسیون شوراها ارجاع می‌شود که از آن دفاع خواهیم کرد.
عضو هیات رئیسه کمیسیون شوراها بیان کرد: البته به نظر من رجل سیاسی در مفهوم عام آن به معنی زن و مرد است و ارتباطی به جنسیت ندارد و امیدواریم این موضوع هر چه زودتر روشن و درباره آن تعیین تکلیف شود.
باید زنان را هم مد نظر قرار داد
البته سیدهادی خامنه‌ای، رئیس مجمع نیروهای خط امام هم در گفت وگویی با خبرآنلاین در این باره گفت: با توجه به ابلاغیه اخیر رهبر انقلاب درباره سیاست‌های کلی انتخابات، باید بر ضرورت بحث تعریف رجل سیاسی براساس این ابلاغیه تاکید کرد. برداشت‌مان از رجل سیاسی این است که شخصیت سیاسی اعم از زن و مرد است. در زمانی هم که قانونش تصویب می‌شد، همین نظر مطرح بود.
رئیس جمهوری زن و مرد ندارد
رضا اکرمی نیز گفته بود: «در مجلس خبرگان نظر غالب نمایندگان جز چند نفر، این بود که باید رئیس جمهوری مرد باشد، به همین علت هم کلمه رجل سیاسی انتخاب شد، اما اجمالا یادم می‌آید که برخی می‌گفتند متن را باید به شکلی بنویسیم که شامل زنان هم بشود. من عبارات به صورت دقیق یادم نیست، اما می‌دانم که کلمه رجل را به این علت آوردند که عنوان مرد نباشد. نظر شهید بهشتی و چند نفر دیگر این بود که از کلمه رجل استفاده شود. می‌خواستند فضا در آینده برای زنان باز شود و در آینده زن بتواند رئیس جمهوری شود. خانم گرجی هم این بحث‌ها را تایید می‌کنند و می‌گویند که حتی نزد امام هم رفته‌اند. گویا امام دراین خصوص صحبت یا نظر مشخصی نداده‌اند. به اعتقاد من با توجه به اینکه زنان باید در عرصه سیاسی اجتماعی شرکت کنند، همان طورکه حق نماینده شدن دارند، حق رئیس جمهوری شدن هم باید داشته باشند. استنباط شخصی من این است که اگر خانمی شاخص‌های لازم برای ریاست جمهوری را داشته باشد حق و امکان نامزدشدن را نباید از او سلب کرد.»

*همدلي