از برجام هواپیمایی تا دلواپسان بوئینگ

 یک روز بعد از توافق تاریخی ایران با غول هواپیماسازی جهان در حالی که بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی این قرارداد مهم را نشانه‌ای از ملموس شدن اثرات برجام و لغو تحریم‌ها توصیف کرده‌اند، برخی از رسانه‌های منتسب به طیف‌های خاص سعی دارند با انتخاب تیتر‌هایی مانند «پشت پرده‌ قرارداد با بوئینگ» و همچنین طرح این مساله که توافق با بوئینگ با روی کار آمدن ترامپ نقض می‌شود، موفقیت حاصل شده را کم اهمیت جلوه دهند. این در حالی است که بر اساس گزارش‌هایی که در یکی دو روز اخیر توسط وزارت راه ایران و همچنین شرکت بوئینگ منتشر شده توافق حاصل شده کاملا روشن و جزئیات آن مشخص است. از طرف دیگر، بوئینگ اعلام کرده است که توافق روز یکشنبه با موافقت دولت آمریکا انجام شده و به اذعان قائم مقام وزیر راه و شهرسازی قرارداد خرید ۸۰ فروند هواپیمای بوئینگ بر اساس مجوز اوفک انجام شده و از نظر قانونی هیچ‌کس نمی‌تواند در آینده خللی به آن وارد کند.

 توافق برد - برد
توافق با بوئینگ برای خرید ۸۰ فروند هواپیمای نو از جمله قرارداد‌هایی است که تشکیک در برد - برد بودن آن بسیار سخت است. جزئیات منتشر شده از این قرارداد نشان می‌دهد دو طرف از این قرارداد منتفع می‌شوند؛ برای مثال اگر در حوزه اشتغال زایی موضوع را مورد بررسی قرار دهیم قرارداد امضا شده به پشتیبانی از ۱۰۰ هزار فرصت شغلی در آمریکا و ایجاد هشت هزار شغل در ایران منجر می‌شود. دلیل شادی دو طرف قرارداد شاید همین باشد، چنانکه روز یکشنبه وقتی قرارداد نهایی شد یک مقام مسئول بوئینگ عنوان کرد که به بستن قرارداد با ایران افتخار می‌کند و مسئولان و کارشناسان در ایران نیز با ابراز خوشحالی قرارداد حاصل شده را نشانه ای از ملموس شدن اثرات برجام دانستند.

 بوئینگ و ترامپ
نیویورک تایمز روز گذشته با اشاره به بیانیه بوئینگ پس از امضای قرارداد با ایران نوشت: مخاطب مورد نظر پیام بوئینگ به شکل واضحی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا بود. این بیانیه که به دقت جمله‌بندی شده بود منعکس‌کننده وضعیت بغرنج بزرگ‌ترین صادرکنندگان آمریکا در برابر تهدیدهای ترامپ برای بازبینی سیاست تجاری و لغو توافق هسته‌ای دولت اوباما با ایران است. این توافق تحریم‌های هسته ای آمریکا علیه ایران را لغو کرد و فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران را امکان‌پذیر ساخت. ترامپ راجع به وضع تعرفه برای واردات کالا از چین و همچنین مالیات بالاتر برای شرکت‌های آمریکایی که مشاغل را به مکزیک و سایر کشورها منتقل می‌کنند، صحبت کرده است، اما به اینکه ممکن است شرکت‌های تولیدکننده بزرگ آمریکا مانند بوئینگ و جنرال الکتریک و کارکنان آنها در صورت اقدامات تلافی جویانه کشورهای دیگر برای تعرفه‌های واردات بالای آمریکا یا لغو توافق‌های تجاری کنونی، دچار لطمه شوند، اشاره ای نکرده است. مقامات بوئینگ که هنوز حملات هفته گذشته ترامپ در خصوص هزینه‌های هواپیمای ایر فورس وان جدید را فراموش نکرده‌اند، خاطرنشان کردند که توافق فروش هواپیما به ایران همچنان با احتمالاتی روبه‌روست که یک شیوه‌ مودبانه برای ابراز نگرانی عمیق آنها نسبت به موافقت ترامپ و نمایندگان مجلس با اکثریت جمهوریخواه است. فراتر از این توافق، بوئینگ و سایر شرکت‌هایی که موتور جت، محصولات فناوری پیشرفته یا تجهیزات سنگین صادر و بخشی از مشاغل تولیدی با دستمزد بالا را تامین می‌کنند نگران این هستند که در صورت برپا شدن جنگ دفاعی از سوی ترامپ، این شرکت‌ها به اهداف آسانی تبدیل شوند.

 نقض قرارداد ممکن نیست
همزمان قائم مقام وزیر راه و شهرسازی گفت: قرارداد خرید ۸۰ فروند هواپیمای بوئینگ بر اساس مجوز اوفک انجام شده و از نظر قانونی هیچ‌کس نمی‌تواند در آینده خللی به آن وارد کند. اصغر فخریه کاشان اظهار کرد: بر اساس توافق وزارت راه و شهرسازی با شرکت بوئینگ، شش فروند هواپیما در سال ۲۰۱۸ وارد ایران می‌شود که اولین فروند در آوریل ۲۰۱۸ می‌آید. در سال ۲۰۱۹ نیز شش فروند، سال ۲۰۲۰ سه فروند و مابقی به تدریج تا سال ۲۰۲۶ وارد ایران می‌شود. او درباره‌ اینکه آیا کنگره آمریکا می‌تواند در مسیر این قرارداد مانع‌تراشی کند؟ گفت: توافق با بوئینگ بر اساس روح برجام و مجوز اوفک انجام شده است، بنابراین بر اساس قانون نمی‌تواند مشمول توافقات یا مانع‌تراشی‌های آتی شود. ضمن این‌که رای کنگره آمریکا مبنی بر تمدید تحریم‌های ایران هنوز به قانون تبدیل نشده است. قائم مقام وزیر راه و شهرسازی تصریح کرد: قرارداد خرید هواپیمای بوئینگ به صورت بین‌المللی ثبت شده و کشورهای اروپایی هم عضو آن هستند، بنابراین یک کشور نمی‌تواند به صورت یکطرفه آن را لغو کند. در برجام نیز تاکید شده که فروش هواپیما به ایران مجاز است. فخریه کاشان همچنین با بیان اینکه ایرباس قبل از بوئینگ وارد ایران می‌شود گفت: در سال ۲۰۱۷ اولین فروند هواپیمای ایرباس از نوع ۳۲۱ وارد ایران می‌شود.

 بوئینگ و دلواپسان
با وجود روشن بودن جزئیات قرارداد با بوئینگ و هزینه سنگینی که نقض چنین قراردادی دارد، برخی از رسانه‌های داخلی بار دیگر عنوان می‌کنند ایران ضرر کرده است. خبرگزاری تسنیم در گزارشی با عنوان «پشت پرده‌ قرارداد با بوئینگ» بعد از ارائه توضیحات بدیهی درباره توافق روز یکشنبه و بازنشر گفته‌های عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی درباره قرارداد با بوئینگ نوشته است: «گرچه وزیر راه و شهرسازی با خوشبینی همیشگی تاکید کرده که مشکل خاصی در خرید ۸۰ فروند هواپیمای بوئینگ وجود ندارد، اما واقعیت‌هایی در رابطه با این قرارداد وجود دارد که تاکنون نه وزیر راه و شهرسازی و نه سایر مسئولان وزارت راه و شهرسازی به آن اشاره‌ای نکرده‌اند.» این افشاگری البته تا همین حد است! یعنی هیچ کدام از واقعیت‌های ادعایی بیان نشده است و مشخص نیست منظور از این واقعیت‌ها چیست. به نظر می‌رسد موفقیت جدید دولت بعد از اینکه موجی رسانه‌ای به راه افتاده بود تا ثابت کند برجام هیچ حاصلی نداشته است، پذیرش «برجام هواپیمایی» را برای برخی رسانه‌ها مشکل ساخته است.