سوغاتی تکراری بارکیندو برای زنگنه
دبیر کل اوپک برای رایزنی‌های نفتی به تهران می‌آید.
«محمد بارکیندو» برای دومین‌بار در سه ماه گذشته به تهران سفر می‌کند تا درباره کاهش تولید یا حداقل فریز سطح تولید با ایران مذاکره کند. شاید این‌بار موضع ایران کمی تغییر کرده باشد؛ هرچه باشد، این کشور به سطح تولید نفت پیش از تحریمش نزدیک شده است. ممکن است کمی کوتاه بیاید و به توقف در همین سطح تولید رضایت دهد. هرچند پیش از این، اوپکی‌ها با برخی تولیدکننده‌های بزرگ خارج از اوپک گردهم آمده بودند تا فکری برای وضع تولید کنند، اما آمارها نشان می‌دهد هربار وضع بدتر شده است. نمونه‌اش هم سطح کنونی تولید اوپک که از سقف تعیین‌شده اجلاس پیشین، پیشی گرفته است؛ در جلسه قبلی بنا شد که سقف تولید روزانه کشورهای عضو اوپک بین 32.5 تا ٣٣ میلیون بشکه نفت ثابت شود، اما امروز این سازمان حدود ٣٤ میلیون بشکه تولید می‌کند.
دبیرکل در راه ایران
حالا هرچه که باشد، دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت تصمیم گرفته تا دیدارهایی برای رایزنی درباره سطح تولید با وزرای انرژی کشورهای عضو سازمان داشته باشد كه یکی از هدف‌های سفرش تهران است. آن‌طور که رویترز گزارش داده، هنوز زمان دقیقی برای سفر دبیرکل اوپک به ایران اعلام نشده است. در چنین شرایطی یک منبع آگاه به این خبرگزاری گفته که «محمد بارکیندو» پیش از ترک لندن به مقصد مغرب برای حضور در کنفرانس تغییرات آب‌وهوا، با خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان، دیدار کرد. «نیکلاس مادورو»، رئیس‌جمهوری ونزوئلا، هم روز سه‌شنبه گفته بود: در کاراکاس با دبیرکل اوپک برای بررسی توافق مربوط به کاهش تولید نفت گفتوگو خواهد کرد.
اوپک در نشست ماه سپتامبر در الجزایر با کاهش میزان اندکی از تولید نفت خود موافقت کرد که این نخستین توافق در نوع خود از سال ٢٠٠٨ تاکنون به حساب می‌آمد. بااین‌همه پیش‌بینی می‌شود توافق نهایی در جریان نشست آینده اوپک در وین در تاریخ ٣٠ نوامبر (١٠ آذر)، امضا شود. منابع مرتبط با صنعت نفت روز سه‌شنبه گفتند وزرای انرژی عربستان و روسیه این هفته در قطر و در حاشیه کنفرانس انرژی با یکدیگر دیدار و گفتوگو خواهند کرد.
بازار بی‌رمق جهانی نفت، در هفته‌ای که گذشت، با واکنشی منفی به انتخاب ترامپ، ریزش قیمت دوباره‌ای تجربه کرد. هرچند قیمت نفت روز سه‌شنبه در پی افزایش امیدواری نسبت به امضای توافق‌نامه کاهش تولید نفت، پنج‌درصد بالا رفت.
موضع ایران چه خواهد بود؟
دراین‌میان پرسش مهم این است که موضع ایران در رایزنی‌های جدید برای کاهش تولید چه خواهد بود؟ «شرق» این پرسش را با دو کارشناس نفتی مطرح کرده است. محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در هیأت عامل اوپک و مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت بوده است. او توضیح می‌دهد: گرچه دبیرکل پیشین اوپک تحرک چندانی نداشت، اما واقعیت است که یکی از وظایف دبیرکل اوپک این است که پیش از اجلاس‌ها، با کشورهای اثرگذار عضو، رایزنی‌هایی کند. اکنون که حدود یک ماه به اجلاس بعدی این سازمان مانده است و جلسه پیش‌رو هم مهم و اثرگذار ارزیابی می‌شود، سفرهای بارکیندو به کشورهای مختلف طبیعی به نظر می‌رسد. باید چنین دیدارهایی پیش از اجلاس وجود داشته باشد، تا نتیجه مطلوب در اجلاس حاصل شود. خطیبی با اشاره به تولید بیش از سقف اعضای اوپک می‌گوید: اکنون باید سطح تولید اوپک کاهش پیدا کند؛ هم به دلیل قیمت نزولی نفت جهانی و هم به دلیل اینکه بسیاری از کشورهای نفت‌خیز وضع مناسبی ندارند. از اینها گذشته، اکنون در بازار تقاضای مناسبی برای نفت وجود ندارد و این روند افزایش تولید هرچه‌بیشتر محیط کاهش قیمت را فراهم می‌کند. همه اینها نشان می‌دهد که اجلاس پیش‌رو، بسیار مهم است و این اهمیت الزاما نه به دلیل تلاش برای فریز بلکه برای رایزنی درباره کاهش تولید است. به گفته خطیبی در جلسات پیشین، ایران، نیجریه و لیبی به‌عنوان استثنا در نظر گرفته شدند و حالا ایران به شرایطی رسیده که می‌تواند از استثنا خارج شود.
نماینده سابق ایران در اوپک می‌گوید: اکنون ایران با تولید حدود سه‌‌میلیون‌و ٩٠٠ هزار بشکه در روز به سطح تولید پیش از تحریم‌هایش نزدیک شده است؛ پس این امکان وجود دارد که در رایزنی‌ها به تثبیت سطح تولید یا همان فریز رضایت دهد. موضوع کاهش تولید بحث دیگری است که به‌قطع ایران در آن مشارکت نخواهد کرد. منطقی هم نیست؛ چراکه کشورهایی که سطح تولیدشان از سهمیه‌شان پیشی گرفته، باید آن را محدود کنند تا بازار خراب نشود.
خطیبی تأکید می‌کند: ایران اکنون می‌تواند تثبیت تولید را بپذیرد، اما بار اصلی کاهش باید برعهده آنهایی باشد که با افزایش تولید به قیمت جهانی نفت صدمه زدند. آنها حاضرند حتی با تولید غیرصیانتی سهمشان را در بازار افزایش دهند.
نیاز به سیستم کنترلی و اعمال نظارت
خطیبی همچنین تأکید می‌کند که دراین‌میان نکته مهم دیگر، وجود یک سیستم کنترلی و اعمال نظارت بر اجرای تصمیم‌هایی است که در اجلاس گرفته می‌شود. به بیان این کارشناس نفتی، موضوع تصمیم‌گیری یک بحث است و اجرای تصمیم‌ها بحثی دیگر. واقعیت این است که برای جمع‌شدن وضع بحرانی مازاد عرضه بین کشورهای توانمند در افزایش تولید، نیاز به سیستم کنترلی دقیقی است که اکنون ضعف و نبود آن بیش‌ازپیش احساس می‌شود. ضمانت اجرا اکنون مهم‌تر از تصمیم است.
ایران امکان افزایش تولید ندارد
«واقعیت این است که ایران امکان افزایش تولید بیش از اين را ندارد؛ اگر هم دارد، به‌سختی امکان‌پذیر است؛ چراکه افزایش تولید نیاز به سرمایه‌گذاری‌های زیاد، تکنولوژی روز و... دارد». اینها را نرسی قربان، کارشناس حوزه‌های گاز و نفت، به «شرق» می‌گوید. به بیان او، به نظر می‌رسد ایران تا حدودی به سطح تولیدی که می‌خواسته رسیده و موضع متفاوتی نسبت به کاهش یا تثبیت سطح تولید اوپک ندارد. قربان توضیح می‌دهد که ممکن است اکنون ایران فریز نفتی را در همین سطح کنونی بپذیرد.
سرگذشت فريز نفتي
بهاي نفت خام از تابستان ۲۰۱۴ تاكنون از بشكه‌اي بيش از صد دلار به بشكه‌اي حدود ۴۰ دلار در هفته گذشته رسيد. قيمت نفت حتي براي مدتي به زير بشكه‌اي ۳۰ دلار هم سقوط كرده بود. در ژانويه ۲۰۱۵ قيمت نفت كمترين سطح در ۱۲ سال گذشته را ثبت كرد، هرچند كه در هفته‌هاي گذشته قيمت نفت كه اندكي بهبود پيدا كرده بود، به انتخاب رئيس‌جمهوري آمريكا واكنش منفي نشان داد و در محدوده ٤٠ تا ٤٥ دلار نوسان مي‌كند. در سال‌هاي ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ كه قيمت نفت بالاي صد دلار براي هر بشكه بود، كشورهاي توليدكننده نفت به درآمدهاي هنگفتي دست يافتند. در دوره هشت‌ساله رياست محمود احمدي‌نژاد بر دولت، ايران بيش از ۷۰۰ ميليارد دلار درآمد نفتي داشت. پيامدهاي سقوط ارزش نفت براي برخي از كشورهاي توليدكننده ويرانگر بوده است. از جمله نيجريه با ۱۷۳ ميليون نفر جمعيت براي رفع نيازهاي مالي به توليد روزانه يك ميليون و ٧٠٠ هزار بشكه نفت وابسته است. ونزوئلا هم كه با تورم سه‌رقمي دست‌وپنجه نرم مي‌كند، براي پرهيز از ناتواني در پرداخت بدهي‌هايش مي‌جنگد. از ماه فوريه سال جاري ميلادي (بهمن‌ماه ١٣٩٤) عربستان و روسيه طرح فريز نفتي را مطرح كردند. آنها مي‌خواستند كشورهاي توليدكننده نفت سطح توليد خود را در ميزان توليد ژانويه ٢٠١٦ ثابت كنند تا شايد راهي براي بهبود قيمت نفت باز شود. ايران اما از همان نخستين اظهارنظرها درباره اين طرح، مخالفت خود را با آن اعلام كرد. وزراي انرژي عراق، ونزوئلا و قطر در همان روزهاي نخست، براي مجاب‌كردن زنگنه و طرف ايراني به تهران سفر كردند: اما ايران كه تازه از بند تحريم‌هاي نفتي رها شده بود، به‌هيچ‌روي زير بار چنين طرحي نرفت. عربستان‌سعودي هم همواره پيش از نشست‌هايي كه در آن از فريز نفتي سخن گفته مي‌شد، اعلام مي‌كرد كه اگر رقيب اصلي منطقه‌اي‌اش، ايران، از محدودكردن سطح توليد حمايت نكند، به آن تن نخواهد داد؛ اتفاقي كه هنوز هم رخ نداده است.
«محمد بارکیندو» برای دومین‌بار در سه ماه گذشته به تهران سفر می‌کند تا درباره کاهش تولید یا حداقل فریز سطح تولید با ایران مذاکره کند. شاید این‌بار موضع ایران کمی تغییر کرده باشد؛ هرچه باشد، این کشور به سطح تولید نفت پیش از تحریمش نزدیک شده است. ممکن است کمی کوتاه بیاید و به توقف در همین سطح تولید رضایت دهد. هرچند پیش از این، اوپکی‌ها با برخی تولیدکننده‌های بزرگ خارج از اوپک گردهم آمده بودند تا فکری برای وضع تولید کنند، اما آمارها نشان می‌دهد هربار وضع بدتر شده است. نمونه‌اش هم سطح کنونی تولید اوپک که از سقف تعیین‌شده اجلاس پیشین، پیشی گرفته است؛ در جلسه قبلی بنا شد که سقف تولید روزانه کشورهای عضو اوپک بین 32.5 تا ٣٣ میلیون بشکه نفت ثابت شود، اما امروز این سازمان حدود ٣٤ میلیون بشکه تولید می‌کند.
دبیرکل در راه ایران
حالا هرچه که باشد، دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت تصمیم گرفته تا دیدارهایی برای رایزنی درباره سطح تولید با وزرای انرژی کشورهای عضو سازمان داشته باشد كه یکی از هدف‌های سفرش تهران است. آن‌طور که رویترز گزارش داده، هنوز زمان دقیقی برای سفر دبیرکل اوپک به ایران اعلام نشده است. در چنین شرایطی یک منبع آگاه به این خبرگزاری گفته که «محمد بارکیندو» پیش از ترک لندن به مقصد مغرب برای حضور در کنفرانس تغییرات آب‌وهوا، با خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان، دیدار کرد. «نیکلاس مادورو»، رئیس‌جمهوری ونزوئلا، هم روز سه‌شنبه گفته بود: در کاراکاس با دبیرکل اوپک برای بررسی توافق مربوط به کاهش تولید نفت گفتوگو خواهد کرد.
اوپک در نشست ماه سپتامبر در الجزایر با کاهش میزان اندکی از تولید نفت خود موافقت کرد که این نخستین توافق در نوع خود از سال ٢٠٠٨ تاکنون به حساب می‌آمد. بااین‌همه پیش‌بینی می‌شود توافق نهایی در جریان نشست آینده اوپک در وین در تاریخ ٣٠ نوامبر (١٠ آذر)، امضا شود. منابع مرتبط با صنعت نفت روز سه‌شنبه گفتند وزرای انرژی عربستان و روسیه این هفته در قطر و در حاشیه کنفرانس انرژی با یکدیگر دیدار و گفتوگو خواهند کرد.
بازار بی‌رمق جهانی نفت، در هفته‌ای که گذشت، با واکنشی منفی به انتخاب ترامپ، ریزش قیمت دوباره‌ای تجربه کرد. هرچند قیمت نفت روز سه‌شنبه در پی افزایش امیدواری نسبت به امضای توافق‌نامه کاهش تولید نفت، پنج‌درصد بالا رفت.
موضع ایران چه خواهد بود؟
دراین‌میان پرسش مهم این است که موضع ایران در رایزنی‌های جدید برای کاهش تولید چه خواهد بود؟ «شرق» این پرسش را با دو کارشناس نفتی مطرح کرده است. محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در هیأت عامل اوپک و مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت بوده است. او توضیح می‌دهد: گرچه دبیرکل پیشین اوپک تحرک چندانی نداشت، اما واقعیت است که یکی از وظایف دبیرکل اوپک این است که پیش از اجلاس‌ها، با کشورهای اثرگذار عضو، رایزنی‌هایی کند. اکنون که حدود یک ماه به اجلاس بعدی این سازمان مانده است و جلسه پیش‌رو هم مهم و اثرگذار ارزیابی می‌شود، سفرهای بارکیندو به کشورهای مختلف طبیعی به نظر می‌رسد. باید چنین دیدارهایی پیش از اجلاس وجود داشته باشد، تا نتیجه مطلوب در اجلاس حاصل شود. خطیبی با اشاره به تولید بیش از سقف اعضای اوپک می‌گوید: اکنون باید سطح تولید اوپک کاهش پیدا کند؛ هم به دلیل قیمت نزولی نفت جهانی و هم به دلیل اینکه بسیاری از کشورهای نفت‌خیز وضع مناسبی ندارند. از اینها گذشته، اکنون در بازار تقاضای مناسبی برای نفت وجود ندارد و این روند افزایش تولید هرچه‌بیشتر محیط کاهش قیمت را فراهم می‌کند. همه اینها نشان می‌دهد که اجلاس پیش‌رو، بسیار مهم است و این اهمیت الزاما نه به دلیل تلاش برای فریز بلکه برای رایزنی درباره کاهش تولید است. به گفته خطیبی در جلسات پیشین، ایران، نیجریه و لیبی به‌عنوان استثنا در نظر گرفته شدند و حالا ایران به شرایطی رسیده که می‌تواند از استثنا خارج شود.
نماینده سابق ایران در اوپک می‌گوید: اکنون ایران با تولید حدود سه‌‌میلیون‌و ٩٠٠ هزار بشکه در روز به سطح تولید پیش از تحریم‌هایش نزدیک شده است؛ پس این امکان وجود دارد که در رایزنی‌ها به تثبیت سطح تولید یا همان فریز رضایت دهد. موضوع کاهش تولید بحث دیگری است که به‌قطع ایران در آن مشارکت نخواهد کرد. منطقی هم نیست؛ چراکه کشورهایی که سطح تولیدشان از سهمیه‌شان پیشی گرفته، باید آن را محدود کنند تا بازار خراب نشود.
خطیبی تأکید می‌کند: ایران اکنون می‌تواند تثبیت تولید را بپذیرد، اما بار اصلی کاهش باید برعهده آنهایی باشد که با افزایش تولید به قیمت جهانی نفت صدمه زدند. آنها حاضرند حتی با تولید غیرصیانتی سهمشان را در بازار افزایش دهند.
نیاز به سیستم کنترلی و اعمال نظارت
خطیبی همچنین تأکید می‌کند که دراین‌میان نکته مهم دیگر، وجود یک سیستم کنترلی و اعمال نظارت بر اجرای تصمیم‌هایی است که در اجلاس گرفته می‌شود. به بیان این کارشناس نفتی، موضوع تصمیم‌گیری یک بحث است و اجرای تصمیم‌ها بحثی دیگر. واقعیت این است که برای جمع‌شدن وضع بحرانی مازاد عرضه بین کشورهای توانمند در افزایش تولید، نیاز به سیستم کنترلی دقیقی است که اکنون ضعف و نبود آن بیش‌ازپیش احساس می‌شود. ضمانت اجرا اکنون مهم‌تر از تصمیم است.
ایران امکان افزایش تولید ندارد
«واقعیت این است که ایران امکان افزایش تولید بیش از اين را ندارد؛ اگر هم دارد، به‌سختی امکان‌پذیر است؛ چراکه افزایش تولید نیاز به سرمایه‌گذاری‌های زیاد، تکنولوژی روز و... دارد». اینها را نرسی قربان، کارشناس حوزه‌های گاز و نفت، به «شرق» می‌گوید. به بیان او، به نظر می‌رسد ایران تا حدودی به سطح تولیدی که می‌خواسته رسیده و موضع متفاوتی نسبت به کاهش یا تثبیت سطح تولید اوپک ندارد. قربان توضیح می‌دهد که ممکن است اکنون ایران فریز نفتی را در همین سطح کنونی بپذیرد.
سرگذشت فريز نفتي
بهاي نفت خام از تابستان ۲۰۱۴ تاكنون از بشكه‌اي بيش از صد دلار به بشكه‌اي حدود ۴۰ دلار در هفته گذشته رسيد. قيمت نفت حتي براي مدتي به زير بشكه‌اي ۳۰ دلار هم سقوط كرده بود. در ژانويه ۲۰۱۵ قيمت نفت كمترين سطح در ۱۲ سال گذشته را ثبت كرد، هرچند كه در هفته‌هاي گذشته قيمت نفت كه اندكي بهبود پيدا كرده بود، به انتخاب رئيس‌جمهوري آمريكا واكنش منفي نشان داد و در محدوده ٤٠ تا ٤٥ دلار نوسان مي‌كند. در سال‌هاي ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ كه قيمت نفت بالاي صد دلار براي هر بشكه بود، كشورهاي توليدكننده نفت به درآمدهاي هنگفتي دست يافتند. در دوره هشت‌ساله رياست محمود احمدي‌نژاد بر دولت، ايران بيش از ۷۰۰ ميليارد دلار درآمد نفتي داشت. پيامدهاي سقوط ارزش نفت براي برخي از كشورهاي توليدكننده ويرانگر بوده است. از جمله نيجريه با ۱۷۳ ميليون نفر جمعيت براي رفع نيازهاي مالي به توليد روزانه يك ميليون و ٧٠٠ هزار بشكه نفت وابسته است. ونزوئلا هم كه با تورم سه‌رقمي دست‌وپنجه نرم مي‌كند، براي پرهيز از ناتواني در پرداخت بدهي‌هايش مي‌جنگد. از ماه فوريه سال جاري ميلادي (بهمن‌ماه ١٣٩٤) عربستان و روسيه طرح فريز نفتي را مطرح كردند. آنها مي‌خواستند كشورهاي توليدكننده نفت سطح توليد خود را در ميزان توليد ژانويه ٢٠١٦ ثابت كنند تا شايد راهي براي بهبود قيمت نفت باز شود. ايران اما از همان نخستين اظهارنظرها درباره اين طرح، مخالفت خود را با آن اعلام كرد. وزراي انرژي عراق، ونزوئلا و قطر در همان روزهاي نخست، براي مجاب‌كردن زنگنه و طرف ايراني به تهران سفر كردند: اما ايران كه تازه از بند تحريم‌هاي نفتي رها شده بود، به‌هيچ‌روي زير بار چنين طرحي نرفت. عربستان‌سعودي هم همواره پيش از نشست‌هايي كه در آن از فريز نفتي سخن گفته مي‌شد، اعلام مي‌كرد كه اگر رقيب اصلي منطقه‌اي‌اش، ايران، از محدودكردن سطح توليد حمايت نكند، به آن تن نخواهد داد؛ اتفاقي كه هنوز هم رخ نداده است.
منبع: شرق
