سید فاضل موسوی:
جریان انقلاب اسلامی ایران جریانی مردمی بود که به رهبری امام خمینی(ره) به پیروزی رسید. حوادث زیادی از جمله ترورهای اوایل انقلاب وجود داشت که هدفش وارد آوردن ضربات سنگین به بنیه نیروهای انقلابی و برنامه‌های آنان بود که البته آن‌چنان تاثیر مورد انتظار را نداشت؛ مانند ترورهای مقام معظم رهبری و آیت‌ا....هاشمی که ناکام ماند.
روزنو : جریان انقلاب اسلامی ایران جریانی مردمی بود که به رهبری امام خمینی(ره) به پیروزی رسید. حوادث زیادی از جمله ترورهای اوایل انقلاب وجود داشت که هدفش وارد آوردن ضربات سنگین به بنیه نیروهای انقلابی و برنامه‌های آنان بود که البته آن‌چنان تاثیر مورد انتظار را نداشت؛ مانند ترورهای مقام معظم رهبری و آیت‌ا....هاشمی که ناکام ماند.
به گزارش روز نو؛ در همین راستا، سوالات زیادی در مورد گروه‌های سیاسی در اوایل انقلاب و عملکرد آنها در مقابل ساختار قدرت و غیره در اذهان برخی اقشار جامعه وجود دارد. همچنین بخشی از تاریخ جنگ و علت پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و حال و هوای آن دوران نیز علتی شد تا «آرمان امروز» با سید فاضل موسوی یکی از انقلابیون، از رزمندگان دوران جنگ تحمیلی و همچنین شخصی که مدتی در دوران جنگ اسیر شده و در ابتدای انقلاب برای مدتی محافظت از برخی شخصیت‌های انقلاب از جمله آیت‌ا...هاشمی را تا یک روز قبل از اقدام گروه فرقان به ترور ایشان برعهده داشته است، به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه می‌خوانیم.
نیروهای مختلفی اعم از اسلامی و غیراسلامی درمبارزه با حکومت گذشته حضور داشتند. این گروها چند دسته بودند و آرمان آنها قبل و بعد از انقلاب چه بود؟
گروه‌هایی در مبارزه با شاه حضور داشتند که مائوئیست‌ها با تفکرات مائوئیستی از جمله این گروه‌ها بودند. در کنار این گروه‌ها یک حزب قدیمی با تشکیلات مخوف به نام حزب توده هم وجود داشت که بسیار تشکیلاتی بودند. سران این حزب در ایران با حزب توده در شوروی ارتباط داشتند و دولت شوروی سابق نیز از این جریان در ایران حمایت می‌کردند. درکنار این گروه‌ها، هیات‌های موتلفه اسلامی و چند گروه توحیدی کوچک از جمله منصورون و ابوذر وجود داشت. نباید فراموش شود که در کنار این جریان‌ها، روحانیت مبارز هم در میدان مبارزه بود که با امام(ره) ارتباط قوی و درعراق یک فرستنده رادیویی هم در اختیار داشت. در مقطعی آقای دعایی صدای روحانیت را از عراق هدایت می‌کردند و در نهایت هرگروه و تشکلی از دیدگاه خود با حکومت پهلوی مبارزه می‌کرد. جالب اینکه سال ۴۲ که امام اعتراضات خود را آغاز کرد، تنها چند شهر کوچک از حرکت امام(ره) حمایت کردند؛ چرا که حرکت‌ها در نقطه آغاز بود و رژیم در ابتدا توانست این حرکت را سرکوب کند. بعد از تبعید امام اکثر این گروه‌ها به مبارزه خود ادامه دادند و در طول این دوران هم رژیم پهلوی تعدادی را زندانی، تبعید و برخی از سران این گروه‌ها را به شهادت رساند؛ به نحوي كه ديگر مبارزه با رژيم پهلوي به دشواري پيش مي‌رفت و مبارزه با ركودي جدي مواجه شد. حكومت پهلوي برخي اشتباهات را انجام داد و اين اشتباهات موجب شد تا موج ضديت با حكومت پهلوي پررنگ‌تر شود. شهادت حاج آقا مصطفي خميني و مقاله رشيدي مطلق جرقه انتهايي را براي منسجم شدن گروه‌ها و مبارزه مجدد با پهلوي زد. در بعد بين‌المللي نيز دولت كارتر درآمريكا سركار آمده بود و اين در حالتي بود كه بر خلاف حمايت پهلوي، يك رئيس‌جمهور در آمريكا در قدرت قرارگرفته بود. كارتر در يكي از نخستين سفرهاي خارج از آمريكا به ايران سفر كرد. آن زمان را در خاطر دارم كه عده‌اي از مردم اعم از روشنفكران و مردم عادي علاقه‌مند بودند كه كارتر رئيس‌جمهور شود. كارتر هم فشار قابل ملاحظه‌اي را بر شاه ايران وارد كرد كه بايد فضاي باز سياسي در ايران به وجود آيد. پهلوي هم به خاطر تاثيرگيري از آمريكا اين فضا را ايجاد كرد. دراين فاصله چند خطا هم از عوامل حكومت ديده شد و مبارزان از اين بستر به درستي استفاده كردند و با وجود تبعيد امام(ره) مراسم‌هايي برگزار كردند كه يكي پس از ديگري حوادثي را به وجود آورد. اين مراسم‌ها و سلسله چهلم‌هاي شهدا حركت انقلاب اسلامي را قوي‌تر كرد. در يكي از اين چهلم‌ها بنده دستگير شدم. در نهايت با حضور مردم فضاي خفقان شكسته شد و حكومت شاه سرنگون شد. كمتر حكومتي در دنيا، آن هم حکومتی تا دندان مسلح، در فاصله كوتاهي سرنگون مي‌شود، اما حضور مردم اين حماسه را به وجود آورد. هيچ گروهي سهم خاصي در انقلاب اسلامي نداشت؛ زيرا تمامي گروه‌ها به وسيله عوامل شاه سركوب شده بودند و اين مردم بودند كه حكومت را سرنگون كردند.
بعد از پيروزي انقلاب، چرا دولت موقت به مرحوم بازرگان سپرده شد؟
بعد از ۲۲ بهمن گروه‌هاي انقلابي سابقه حكومتداري نداشتند و تنها گروه انقلابي كه سابقه تشكيلاتي و مديريتي داشت و مي‌شد به آنها اعتماد كرد، جريان نهضت آزادي و مرحوم بازرگان بود. اين تصميم حضرت امام (ره) درست بود، اما به دلايلي عمر دولت موقت بسيار كوتاه شد كه اين كوتاهي، مشكلاتي را براي كشور به وجود آورد. درهمان ابتدا برخي اشخاص از جمله شهيد چمران و آقاي دكتر صادق طباطبايي و بني‌صدر پيشنهاد كردند براي تثبيت نظام، تشكيلاتي به نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايجاد شود و بنده نيز جزو نخستين نيروهايي بودم كه در پادگان عشرت‌آباد به سپاه پيوستم. البته از قبل از تشكيل سپاه مجموعه ساواك مركزي توسط ما و دوستانمان نگهداري مي‌شد و بعد از اينكه امام (ره) فرمان تشكيل يك ارتش آزاديبخش به نام سپاه پاسداران را دادند، تكليف شد كه در آنجا حضور داشته باشيم.
گروه‌هاي اسلامي در طول مبارزه چه گروه‌هايي بودند و سرنوشت آنها چه شد؟
گروه‌هاي اسلامي ۱۲گروه توحيدي بودند كه همزمان با هم تشكيلاتي به نام سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي را تشكيل دادند و به تدريج اختلافات آنها شروع شد. بنابراين امام اعلام كردند كه هر فردي كه مي‌خواهد در تشكيلات سياسي بماند، در سپاه نماند كه برخي درسپاه ماندند و برخي خارج شدند. آن دسته كه از سپاه خارج شدند، به دو دسته چپ و راست تقسيم شدند. چپ به رهبري آقاي بهزاد نبوي و در جريان راست هم افرادي مثل آقاي حسين فدايي و ساير دوستان اصولگراي امروز حضور داشتند و جبهه‌گيري جريانات انقلابي از اين نقطه آغاز شد و هر گروهي با ديد خود به عالم سياست‌ورزي نگاه مي‌كرد. در كنار اين دو گروه، برخي از انقلابيون در سپاه ماندند و اين سه تشكل يعني سپاه، چپ و راست، كنشگران عرصه سياست در ايران را تشكيل دادن.د البته بعدها درجامعه روحانيت هم دو دستگي به وجود آمد.
گروه‌هايي غير اسلامي حتي در بعد از انقلاب هم در عرصه كنش سياسي در ايران حضور داشتند، ولي زماني كه برگه‌هاي تاريخ را ورق مي‌زنيم، به يك‌باره اين گروه‌ها محو مي‌شوند. چرا زيست اين گروه‌ها در جامعه سياسي ايران به اتمام رسيد؟
متاسفانه وابستگي موجب مي‌شود كه تشكل‌ها دوام چنداني نداشته باشند. جريانات كمونيستي در بين نيروهاي انقلابي وابستگي خاصي به خارج كشور داشتند كه در بلندمدت از بين رفتند و متاسفانه اين جريانات به تنش در اول انقلاب متوسل شدند. حتي برخي از گروه‌هاي مذهبي هم همين راه را ادامه دادند و موجب ايجاد تنش شدند كه جريان فرقان از اين دسته بود. برخي عوامل اين گروه حتي چندين مورد تفسير قرآن نوشته بودند. البته اين گروه در قبل از انقلاب سابقه چنداني نداشتند و تفاسير اين افراد عموما در قبرستان‌ها توزيع مي‌شد. احزاب كمونيست هم كه ريشه اصلي آنها در حزب توده بود، نمي‌توانستند با خواسته‌هاي مردم ايران همسو باشند. مائوئيست‌ها علاقه‌مند بودند كه ايران بعد از انقلاب شبيه به چين باشد. توده‌اي‌ها هم كه اعلام مي‌كردند قبله ايران، مسكو است؛ در صورتي كه بافت اصلي ايران و بيش از ۹۰ درصد مردم كشورمان مسلمان بودند و هستند، در نتيجه اين تفكرات نمي‌توانست در ايران رشد كند. اين گروه‌ها چون خاستگاهي در بين مردم نداشتند و برخي از اين احزاب، اسلحه عليه نظام كشيدند، خودشان زمينه حذف شدن خودشان را فراهم كردند. حتي برخي از گروه‌ها به فعاليت‌هاي چريكي عليه نظام مشغول شدند و كاملا هم طبيعي بود كه انقلابيون اين‌گونه امور را تحمل نمي‌كردند و با آنها برخورد كردند. هر چند مي‌شد كاري كرد كه اين اتفاق رخ ندهد. زماني كه درسپاه بودم، با لباس شخصي وارد ميتينگ سازمان مجاهدين خلق شدم و تحليل من در آن زمان از سخنان مسعود رجوي اين بود كه اين شخص براي نظام هزينه خواهد ساخت و جوانان را به مسلخ مي‌كشد، اما چون انقلابيون هم كم‌تجربه بودند، در جريان عملكرد سازمان منافقين بسياري از نيروهاي ارزشي نظام به شهادت رسيدند و سرمايه‌هاي نظام و انقلاب از بين رفت.
گروه فرقان گويا چندان تشكيلاتي نبود. پس چگونه شد كه اين گروه برخي از انقلابيون را به شهادت رساند؟
بله! گروه كوچكي مانند فرقان هزينه‌هاي زيادي براي انقلابيون ايجاد كرد. يكي از اقدامات اين گروه به شهادت رساندن شهيد مطهري، تئوريسين انقلاب اسلامي بود. اين گروه از قبل اعلام كرده بود كه اجازه نخواهند داد انقلاب چنين مسيري را داشته باشد و قصد دارد در مقابل آن ايستادگي كند. جريان ترور آقاي مطهري خيلي ساده بود. ايشان به راننده خود مي‌گويند كه قصد دارند پياده‌روي كنند و هرمقدار راننده اصرار مي‌كند، ايشان نمي‌پذيرند و به پياده‌روي مي‌روند و به سادگي توسط فرقان ترور مي‌شوند. اگر در اول انقلاب برنامه داشتيم و اجازه نمي‌داديم كه رئيس شوراي انقلاب بدون محافظ به پياده‌روي برود، شهيد مطهري زنده مي‌ماند. رئيس شوراي انقلاب در يك ترور بسيار ساده از دست رفت و همين حركت هم ادامه مي‌يابد و شهيد قاضي، مدني و صدوقي به همين شكل ترور مي‌شوند.
گويا زماني شما محافظ آيت‌ا...هاشمي بوديد.
بله. روز قبل از ترور آقاي‌هاشمي در منزل ايشان در ميدان هفت تير، من تنها فرد مسلح دركنار ايشان بودم و فرداي آن روز فرقان قصد ترور ايشان را داشت. جريان ترور هم به اين شكل بود كه اعضاي فرقان به در منزل آقاي‌هاشمي مراجعه مي‌كنند، درخواست ملاقات مي‌كنند و زماني كه قصد ترور ايشان را دارند، به خاطر اينكه همسر آقاي‌هاشمي ايشان را از مقابل اسلحه كنار كشيدند، آقاي‌هاشمي از ترور جان سالم به در بردند و خانم آقاي‌هاشمي موجبات حفظ ايشان را تا به امروز با آن حركت به وجود آورد. هر چند امروز هم عده‌اي ديگر همان مسير را به گونه‌اي ديگر براي حدف‌هاشمي ادامه مي‌دهند. تلاش براي حذف‌هاشمي در اين ۳۷ سال ادامه داشته، اما خوشبختانه هيچ گروهي نتوانسته ايشان را كنار بگذارد.
حال كه نام آيت‌ا...هاشمي به ميان آمد، شما به عنوان شخصي كه روزگاري وظيفه محافظت از ايشان را برعهده داشتيد، درباره جايگاه آيت‌ا...هاشمي در ميان گروه‌هاي اسلامي و وزن سياسي ايشان در ميان نيروهاي انقلاب توضيح دهيد.
واقعيت اين است كه آيت‌ا...هاشمي در جريان مبارزه در بين گروه‌هاي مذهبي بسيار تاثيرگذار بود و بسياري از اين گروه‌ها از نظر مالي و تئوريك از سوي آيت‌ا...هاشمي تامين مي‌شدند. اگر برخي از اين نيروها در جريان مبارزه عليه رژيم پهلوي به زندان مي‌افتادند، تامين هزينه زندگي خانواده ايشان با آيت‌ا...هاشمي بود.
آيت‌ا...هاشمي قبل از انقلاب از كجا پول مي‌آورد كه اين‌گونه چتر حمايتي خود را بر سر گروه‌ها گسترش مي‌داد؟
آقاي‌هاشمي قبل از انقلاب مجموعه‌اي داشتند كه كارهاي اقتصادي و بازرگاني در آن انجام مي‌دادند. آيت‌ا...هاشمي از ابتدا براي انقلاب و در مسير انقلاب براي اين حركت برنامه داشتند و مانند افراد تازه از راه رسيده نبودند. ايشان بسياري از كشورهاي جهان از اروپا تا ژاپن را گشته‌اند و نمونه‌هاي مختلفي از حكومتداري را از نزديك مطالعه كرده‌اند. به ياد دارم كه حاج آقا نقل مي‌كردند زماني كه مقام معظم رهبري از زندان آزاد شدند، اين خبر در مقابل سازمان ملل در آمريكا به وي داده مي‌شود و ايشان از همان جا كارت تبريك براي مقام معظم رهبري مي‌فرستند. اگر به كتاب اميركبير نگاهي بيندازيم، آيت‌ا...هاشمي در آن كتاب درحال نوعي برنامه‌ريزي براي كشور هستند.
اگر حمايت آيت‌ا...هاشمي از انقلاب نبود، مسير دچار چه تغييراتي مي‌شد؟
آيت‌ا...هاشمي با بسياري ارتباط داشتند، اما اين ارتباط با چند فرد مهم است. ارتباط با شهيد بهشتي، شهيد باهنر، شهيد صدوقي و محمد منتظري بسيار مهم بود. اين افراد بار اصلي انقلاب را به لحاظ ايدئولوژيك و منبع مالي برعهده داشتند و آقاي‌هاشمي در اين مجموعه بسيار هوشمندانه رفتار مي‌كرد؛ به اين معني كه همزمان هم به مبارزه مشغول بود و هم به كار اقتصادي مي‌پرداخت. در داخل زندان هم دست از مبارزه برنمي‌داشت و هم مجموعه مبارزاتي و هم مجموعه اقتصادي خود را از آنجا هدايت مي‌كرد و به محض خروج از زندان، ضمن مديريت مجموعه‌هاي سياسي و اقتصادي خود، دنيا را مي‌گشت تا اطلاعات جديدي به دست بياورد. ضمن اينكه با امام ارتباط نزديك داشتند كه همه اين ادعاها، داراي اسناد است و من هم در اسفند ۵۷ و سال ۵۸ اين اسناد را در ساواك ديدم. ساواك از مجموعه فعاليت‌هاي ايشان پرونده قطوري جمع كرده بود.
چگونه است كه در دهه اول و دوم انقلاب، آيت‌ا...هاشمي به مركز تحركات سياسي تبديل مي‌شود و حتي گروه‌هاي سياسي به موافق و مخالف وي تقسيم مي‌شوند؟
آيت‌ا...هاشمي مورد وثوق امام (ره) بود وخودشان نيز فردی نترس با انديشه و با برنامه هستند كه به كسي وابستگي ندارند. حاج آقا به افكار سياسي خود وابسته بود و به كسي از نظر فكري تمايل نداشت و مقلد امام(ره) بود. يكي از اشتباهات آيت‌ا...هاشمي اين بوده كه حجم بالايي از كار را خود تقبل مي‌كرد و شايد بهتر بود كه بيشتر در حوزه سازماندهي و برنامه‌ريزي وارد مي‌شد. واقعيت اين است كه هر مقدار كار بزرگ‌تر باشد، در آن خطا هم هست، مانند انشا كه وجود اشتباه در آن غيرقابل انكار است. البته برخي حتي قدرت نوشتن انشا هم ندارند و هرگونه مبارزه را تخطئه مي‌كردند. همين انجمن حجتيه قبل از انقلاب اهل مبارزه نبود و به امور ديگري مشغول بود كه بعدها طلبكار شدند.
انجمن حجتيه بعد و قبل از انقلاب به چه اموري مشغول بود؟
قبل از انقلاب آيت‌ا... مصباح‌يزدي موسسه‌اي را در كنار مدرسه حقاني راه انداخته بودند كه موسسه راه حق نام داشت و قبل از انقلاب براي خود من هم نشريات جيبي كوچك اين موسسه ارسال مي‌شد، اما آن موسسه حداقل ۱۰ سال قبل از انقلاب، به هيچ‌وجه وارد حوزه انقلاب نشد. درباره انجمن حجتيه هم اسناد ساواك نشان مي‌دهد كه شاه از اين جريان حمايت مي‌كرد. انجمن حجتيه كاري با سياست و مبارزه نداشت و اصلي‌ترين مبحث آنها، مبارزه با بهاييت و ترويج نگاه مهدويت بود. اعضاي انجمن حجتيه بعدها نزد امام(ره) رفتند و عنوان كردند ما آن‌قدر نيروي كار آزموده و باسواد داريم كه اگر امام رضايت داشته باشند درمراكز حكومتي به كار گرفته شوند كه امام هم به آنها گفت اين سوابق ارزاني خودتان، زيرا اين افراد حضوري در انقلاب نداشتند، دركي از حركت‌هاي مردمي ندارند و نگاه متفاوتي داشتند و امام انجمن حجتيه را طرد كردند. اعضای اين انجمن در زمان جنگ در داخل جبهه مشی خود را تبليغ مي‌كردند و در مقطعي كه خبر اين اقدامات به امام رسيد، امام اعلام كردند اين افراد ديگر حق فعاليت ندارند و آنها هم فعاليت خود را تعطيل كردند. انجمن حجتيه سعي كرد نيروهاي خود را در نهادهاي مختلف فعال كند و نيروهاي آيت‌ا... مصباح هم در جريان دولت‌های نهم و دهم فعال شدند و اكنون هم در جريان پايداري در حال فعاليت هستند و اين جريانات با انديشه امام رابطه خوبي نداشت.
چرا اين جريانات كه با امام مخالف بودند، با آيت‌ا...هاشمي هم رابطه خوبي ندارند؟
تفكر آقاي‌هاشمي به تفكر امام بسيار نزديك بود. امام (ره) بسيار آيت‌ا...هاشمي را دوست داشتند و حتي زماني كه حاج آقا به مناطق جنگي مي‌رفتند، امام قرباني مي‌دادند كه وي سالم برگردد. رابطه امام(ره) با‌هاشمي رابطه پدر و فرزندي بود و آيت‌ا...هاشمي همه‌چيز را در امام(ره) مي‌ديد و به دنبال اين بود كه هيچ‌گاه از مسير امام خارج نشود.
نقش آيت‌ا...هاشمي در قطعنامه۵۹۸ چه بود؟
فرماندهي جنگ در ابتدا به عهده رئيس‌جمهور وقت يعني بني‌صدر بود، اما بنا به دلايلي بعد از كنار زدن بني‌صدر، امام فرماندهي جنگ را به آيت‌ا...هاشمي سپردند. درجنگ فرازونشيب‌هاي زيادي بوده و پيروزي‌هاي ارزشمندي به دست آمد. بسيج نقش مهمي در جنگ داشت و فرماندهان نظامي ما بايد دست بسيج را ببوسند. اين بسيج بود كه فداكارانه‌ترين اقدامات را در زمان جنگ از خود نشان داد. در آن زمان قيمت نفت به‌شدت پايين آمده و هزينه جنگ نيز درحال افزايش بود كه بهترين جوانان ما كه در طول ساليان سال تربيت شده بودند، بسيج را تشكيل دادند. بسيج ارمغان الهي براي كشور بود كه اركان كشور در مقابل جنايات صدام شرمنده نشود. در اواخر جنگ منابع ما كم و جنگ وارد زمان فرسايشي شده بود. در آن مقطع، صدام همه قواي خود را جمع كرد تا بتواند ضربه‌اي به ايران بزند و ما را وادار به پذيرش قطعنامه كند. ليستي كه فرماندهان براي ۳ سال ادامه جنگ به امام داده بودند، سنگين بود. امام قطعنامه را پذيرفت. بعد از جنگ هم بنده مسئوليتي داشتم و موظف به سركشي بودم كه در جاده تير مستقيم تانك به نزديك اتومبيل ما خورد و بنده اسير شدم و حدود دو سال اسير بودم.
به گزارش روز نو؛ در همین راستا، سوالات زیادی در مورد گروه‌های سیاسی در اوایل انقلاب و عملکرد آنها در مقابل ساختار قدرت و غیره در اذهان برخی اقشار جامعه وجود دارد. همچنین بخشی از تاریخ جنگ و علت پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و حال و هوای آن دوران نیز علتی شد تا «آرمان امروز» با سید فاضل موسوی یکی از انقلابیون، از رزمندگان دوران جنگ تحمیلی و همچنین شخصی که مدتی در دوران جنگ اسیر شده و در ابتدای انقلاب برای مدتی محافظت از برخی شخصیت‌های انقلاب از جمله آیت‌ا...هاشمی را تا یک روز قبل از اقدام گروه فرقان به ترور ایشان برعهده داشته است، به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه می‌خوانیم.
نیروهای مختلفی اعم از اسلامی و غیراسلامی درمبارزه با حکومت گذشته حضور داشتند. این گروها چند دسته بودند و آرمان آنها قبل و بعد از انقلاب چه بود؟
گروه‌هایی در مبارزه با شاه حضور داشتند که مائوئیست‌ها با تفکرات مائوئیستی از جمله این گروه‌ها بودند. در کنار این گروه‌ها یک حزب قدیمی با تشکیلات مخوف به نام حزب توده هم وجود داشت که بسیار تشکیلاتی بودند. سران این حزب در ایران با حزب توده در شوروی ارتباط داشتند و دولت شوروی سابق نیز از این جریان در ایران حمایت می‌کردند. درکنار این گروه‌ها، هیات‌های موتلفه اسلامی و چند گروه توحیدی کوچک از جمله منصورون و ابوذر وجود داشت. نباید فراموش شود که در کنار این جریان‌ها، روحانیت مبارز هم در میدان مبارزه بود که با امام(ره) ارتباط قوی و درعراق یک فرستنده رادیویی هم در اختیار داشت. در مقطعی آقای دعایی صدای روحانیت را از عراق هدایت می‌کردند و در نهایت هرگروه و تشکلی از دیدگاه خود با حکومت پهلوی مبارزه می‌کرد. جالب اینکه سال ۴۲ که امام اعتراضات خود را آغاز کرد، تنها چند شهر کوچک از حرکت امام(ره) حمایت کردند؛ چرا که حرکت‌ها در نقطه آغاز بود و رژیم در ابتدا توانست این حرکت را سرکوب کند. بعد از تبعید امام اکثر این گروه‌ها به مبارزه خود ادامه دادند و در طول این دوران هم رژیم پهلوی تعدادی را زندانی، تبعید و برخی از سران این گروه‌ها را به شهادت رساند؛ به نحوي كه ديگر مبارزه با رژيم پهلوي به دشواري پيش مي‌رفت و مبارزه با ركودي جدي مواجه شد. حكومت پهلوي برخي اشتباهات را انجام داد و اين اشتباهات موجب شد تا موج ضديت با حكومت پهلوي پررنگ‌تر شود. شهادت حاج آقا مصطفي خميني و مقاله رشيدي مطلق جرقه انتهايي را براي منسجم شدن گروه‌ها و مبارزه مجدد با پهلوي زد. در بعد بين‌المللي نيز دولت كارتر درآمريكا سركار آمده بود و اين در حالتي بود كه بر خلاف حمايت پهلوي، يك رئيس‌جمهور در آمريكا در قدرت قرارگرفته بود. كارتر در يكي از نخستين سفرهاي خارج از آمريكا به ايران سفر كرد. آن زمان را در خاطر دارم كه عده‌اي از مردم اعم از روشنفكران و مردم عادي علاقه‌مند بودند كه كارتر رئيس‌جمهور شود. كارتر هم فشار قابل ملاحظه‌اي را بر شاه ايران وارد كرد كه بايد فضاي باز سياسي در ايران به وجود آيد. پهلوي هم به خاطر تاثيرگيري از آمريكا اين فضا را ايجاد كرد. دراين فاصله چند خطا هم از عوامل حكومت ديده شد و مبارزان از اين بستر به درستي استفاده كردند و با وجود تبعيد امام(ره) مراسم‌هايي برگزار كردند كه يكي پس از ديگري حوادثي را به وجود آورد. اين مراسم‌ها و سلسله چهلم‌هاي شهدا حركت انقلاب اسلامي را قوي‌تر كرد. در يكي از اين چهلم‌ها بنده دستگير شدم. در نهايت با حضور مردم فضاي خفقان شكسته شد و حكومت شاه سرنگون شد. كمتر حكومتي در دنيا، آن هم حکومتی تا دندان مسلح، در فاصله كوتاهي سرنگون مي‌شود، اما حضور مردم اين حماسه را به وجود آورد. هيچ گروهي سهم خاصي در انقلاب اسلامي نداشت؛ زيرا تمامي گروه‌ها به وسيله عوامل شاه سركوب شده بودند و اين مردم بودند كه حكومت را سرنگون كردند.
بعد از پيروزي انقلاب، چرا دولت موقت به مرحوم بازرگان سپرده شد؟
بعد از ۲۲ بهمن گروه‌هاي انقلابي سابقه حكومتداري نداشتند و تنها گروه انقلابي كه سابقه تشكيلاتي و مديريتي داشت و مي‌شد به آنها اعتماد كرد، جريان نهضت آزادي و مرحوم بازرگان بود. اين تصميم حضرت امام (ره) درست بود، اما به دلايلي عمر دولت موقت بسيار كوتاه شد كه اين كوتاهي، مشكلاتي را براي كشور به وجود آورد. درهمان ابتدا برخي اشخاص از جمله شهيد چمران و آقاي دكتر صادق طباطبايي و بني‌صدر پيشنهاد كردند براي تثبيت نظام، تشكيلاتي به نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايجاد شود و بنده نيز جزو نخستين نيروهايي بودم كه در پادگان عشرت‌آباد به سپاه پيوستم. البته از قبل از تشكيل سپاه مجموعه ساواك مركزي توسط ما و دوستانمان نگهداري مي‌شد و بعد از اينكه امام (ره) فرمان تشكيل يك ارتش آزاديبخش به نام سپاه پاسداران را دادند، تكليف شد كه در آنجا حضور داشته باشيم.
گروه‌هاي اسلامي در طول مبارزه چه گروه‌هايي بودند و سرنوشت آنها چه شد؟
گروه‌هاي اسلامي ۱۲گروه توحيدي بودند كه همزمان با هم تشكيلاتي به نام سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي را تشكيل دادند و به تدريج اختلافات آنها شروع شد. بنابراين امام اعلام كردند كه هر فردي كه مي‌خواهد در تشكيلات سياسي بماند، در سپاه نماند كه برخي درسپاه ماندند و برخي خارج شدند. آن دسته كه از سپاه خارج شدند، به دو دسته چپ و راست تقسيم شدند. چپ به رهبري آقاي بهزاد نبوي و در جريان راست هم افرادي مثل آقاي حسين فدايي و ساير دوستان اصولگراي امروز حضور داشتند و جبهه‌گيري جريانات انقلابي از اين نقطه آغاز شد و هر گروهي با ديد خود به عالم سياست‌ورزي نگاه مي‌كرد. در كنار اين دو گروه، برخي از انقلابيون در سپاه ماندند و اين سه تشكل يعني سپاه، چپ و راست، كنشگران عرصه سياست در ايران را تشكيل دادن.د البته بعدها درجامعه روحانيت هم دو دستگي به وجود آمد.
گروه‌هايي غير اسلامي حتي در بعد از انقلاب هم در عرصه كنش سياسي در ايران حضور داشتند، ولي زماني كه برگه‌هاي تاريخ را ورق مي‌زنيم، به يك‌باره اين گروه‌ها محو مي‌شوند. چرا زيست اين گروه‌ها در جامعه سياسي ايران به اتمام رسيد؟
متاسفانه وابستگي موجب مي‌شود كه تشكل‌ها دوام چنداني نداشته باشند. جريانات كمونيستي در بين نيروهاي انقلابي وابستگي خاصي به خارج كشور داشتند كه در بلندمدت از بين رفتند و متاسفانه اين جريانات به تنش در اول انقلاب متوسل شدند. حتي برخي از گروه‌هاي مذهبي هم همين راه را ادامه دادند و موجب ايجاد تنش شدند كه جريان فرقان از اين دسته بود. برخي عوامل اين گروه حتي چندين مورد تفسير قرآن نوشته بودند. البته اين گروه در قبل از انقلاب سابقه چنداني نداشتند و تفاسير اين افراد عموما در قبرستان‌ها توزيع مي‌شد. احزاب كمونيست هم كه ريشه اصلي آنها در حزب توده بود، نمي‌توانستند با خواسته‌هاي مردم ايران همسو باشند. مائوئيست‌ها علاقه‌مند بودند كه ايران بعد از انقلاب شبيه به چين باشد. توده‌اي‌ها هم كه اعلام مي‌كردند قبله ايران، مسكو است؛ در صورتي كه بافت اصلي ايران و بيش از ۹۰ درصد مردم كشورمان مسلمان بودند و هستند، در نتيجه اين تفكرات نمي‌توانست در ايران رشد كند. اين گروه‌ها چون خاستگاهي در بين مردم نداشتند و برخي از اين احزاب، اسلحه عليه نظام كشيدند، خودشان زمينه حذف شدن خودشان را فراهم كردند. حتي برخي از گروه‌ها به فعاليت‌هاي چريكي عليه نظام مشغول شدند و كاملا هم طبيعي بود كه انقلابيون اين‌گونه امور را تحمل نمي‌كردند و با آنها برخورد كردند. هر چند مي‌شد كاري كرد كه اين اتفاق رخ ندهد. زماني كه درسپاه بودم، با لباس شخصي وارد ميتينگ سازمان مجاهدين خلق شدم و تحليل من در آن زمان از سخنان مسعود رجوي اين بود كه اين شخص براي نظام هزينه خواهد ساخت و جوانان را به مسلخ مي‌كشد، اما چون انقلابيون هم كم‌تجربه بودند، در جريان عملكرد سازمان منافقين بسياري از نيروهاي ارزشي نظام به شهادت رسيدند و سرمايه‌هاي نظام و انقلاب از بين رفت.
گروه فرقان گويا چندان تشكيلاتي نبود. پس چگونه شد كه اين گروه برخي از انقلابيون را به شهادت رساند؟
بله! گروه كوچكي مانند فرقان هزينه‌هاي زيادي براي انقلابيون ايجاد كرد. يكي از اقدامات اين گروه به شهادت رساندن شهيد مطهري، تئوريسين انقلاب اسلامي بود. اين گروه از قبل اعلام كرده بود كه اجازه نخواهند داد انقلاب چنين مسيري را داشته باشد و قصد دارد در مقابل آن ايستادگي كند. جريان ترور آقاي مطهري خيلي ساده بود. ايشان به راننده خود مي‌گويند كه قصد دارند پياده‌روي كنند و هرمقدار راننده اصرار مي‌كند، ايشان نمي‌پذيرند و به پياده‌روي مي‌روند و به سادگي توسط فرقان ترور مي‌شوند. اگر در اول انقلاب برنامه داشتيم و اجازه نمي‌داديم كه رئيس شوراي انقلاب بدون محافظ به پياده‌روي برود، شهيد مطهري زنده مي‌ماند. رئيس شوراي انقلاب در يك ترور بسيار ساده از دست رفت و همين حركت هم ادامه مي‌يابد و شهيد قاضي، مدني و صدوقي به همين شكل ترور مي‌شوند.
گويا زماني شما محافظ آيت‌ا...هاشمي بوديد.
بله. روز قبل از ترور آقاي‌هاشمي در منزل ايشان در ميدان هفت تير، من تنها فرد مسلح دركنار ايشان بودم و فرداي آن روز فرقان قصد ترور ايشان را داشت. جريان ترور هم به اين شكل بود كه اعضاي فرقان به در منزل آقاي‌هاشمي مراجعه مي‌كنند، درخواست ملاقات مي‌كنند و زماني كه قصد ترور ايشان را دارند، به خاطر اينكه همسر آقاي‌هاشمي ايشان را از مقابل اسلحه كنار كشيدند، آقاي‌هاشمي از ترور جان سالم به در بردند و خانم آقاي‌هاشمي موجبات حفظ ايشان را تا به امروز با آن حركت به وجود آورد. هر چند امروز هم عده‌اي ديگر همان مسير را به گونه‌اي ديگر براي حدف‌هاشمي ادامه مي‌دهند. تلاش براي حذف‌هاشمي در اين ۳۷ سال ادامه داشته، اما خوشبختانه هيچ گروهي نتوانسته ايشان را كنار بگذارد.
حال كه نام آيت‌ا...هاشمي به ميان آمد، شما به عنوان شخصي كه روزگاري وظيفه محافظت از ايشان را برعهده داشتيد، درباره جايگاه آيت‌ا...هاشمي در ميان گروه‌هاي اسلامي و وزن سياسي ايشان در ميان نيروهاي انقلاب توضيح دهيد.
واقعيت اين است كه آيت‌ا...هاشمي در جريان مبارزه در بين گروه‌هاي مذهبي بسيار تاثيرگذار بود و بسياري از اين گروه‌ها از نظر مالي و تئوريك از سوي آيت‌ا...هاشمي تامين مي‌شدند. اگر برخي از اين نيروها در جريان مبارزه عليه رژيم پهلوي به زندان مي‌افتادند، تامين هزينه زندگي خانواده ايشان با آيت‌ا...هاشمي بود.
آيت‌ا...هاشمي قبل از انقلاب از كجا پول مي‌آورد كه اين‌گونه چتر حمايتي خود را بر سر گروه‌ها گسترش مي‌داد؟
آقاي‌هاشمي قبل از انقلاب مجموعه‌اي داشتند كه كارهاي اقتصادي و بازرگاني در آن انجام مي‌دادند. آيت‌ا...هاشمي از ابتدا براي انقلاب و در مسير انقلاب براي اين حركت برنامه داشتند و مانند افراد تازه از راه رسيده نبودند. ايشان بسياري از كشورهاي جهان از اروپا تا ژاپن را گشته‌اند و نمونه‌هاي مختلفي از حكومتداري را از نزديك مطالعه كرده‌اند. به ياد دارم كه حاج آقا نقل مي‌كردند زماني كه مقام معظم رهبري از زندان آزاد شدند، اين خبر در مقابل سازمان ملل در آمريكا به وي داده مي‌شود و ايشان از همان جا كارت تبريك براي مقام معظم رهبري مي‌فرستند. اگر به كتاب اميركبير نگاهي بيندازيم، آيت‌ا...هاشمي در آن كتاب درحال نوعي برنامه‌ريزي براي كشور هستند.
اگر حمايت آيت‌ا...هاشمي از انقلاب نبود، مسير دچار چه تغييراتي مي‌شد؟
آيت‌ا...هاشمي با بسياري ارتباط داشتند، اما اين ارتباط با چند فرد مهم است. ارتباط با شهيد بهشتي، شهيد باهنر، شهيد صدوقي و محمد منتظري بسيار مهم بود. اين افراد بار اصلي انقلاب را به لحاظ ايدئولوژيك و منبع مالي برعهده داشتند و آقاي‌هاشمي در اين مجموعه بسيار هوشمندانه رفتار مي‌كرد؛ به اين معني كه همزمان هم به مبارزه مشغول بود و هم به كار اقتصادي مي‌پرداخت. در داخل زندان هم دست از مبارزه برنمي‌داشت و هم مجموعه مبارزاتي و هم مجموعه اقتصادي خود را از آنجا هدايت مي‌كرد و به محض خروج از زندان، ضمن مديريت مجموعه‌هاي سياسي و اقتصادي خود، دنيا را مي‌گشت تا اطلاعات جديدي به دست بياورد. ضمن اينكه با امام ارتباط نزديك داشتند كه همه اين ادعاها، داراي اسناد است و من هم در اسفند ۵۷ و سال ۵۸ اين اسناد را در ساواك ديدم. ساواك از مجموعه فعاليت‌هاي ايشان پرونده قطوري جمع كرده بود.
چگونه است كه در دهه اول و دوم انقلاب، آيت‌ا...هاشمي به مركز تحركات سياسي تبديل مي‌شود و حتي گروه‌هاي سياسي به موافق و مخالف وي تقسيم مي‌شوند؟
آيت‌ا...هاشمي مورد وثوق امام (ره) بود وخودشان نيز فردی نترس با انديشه و با برنامه هستند كه به كسي وابستگي ندارند. حاج آقا به افكار سياسي خود وابسته بود و به كسي از نظر فكري تمايل نداشت و مقلد امام(ره) بود. يكي از اشتباهات آيت‌ا...هاشمي اين بوده كه حجم بالايي از كار را خود تقبل مي‌كرد و شايد بهتر بود كه بيشتر در حوزه سازماندهي و برنامه‌ريزي وارد مي‌شد. واقعيت اين است كه هر مقدار كار بزرگ‌تر باشد، در آن خطا هم هست، مانند انشا كه وجود اشتباه در آن غيرقابل انكار است. البته برخي حتي قدرت نوشتن انشا هم ندارند و هرگونه مبارزه را تخطئه مي‌كردند. همين انجمن حجتيه قبل از انقلاب اهل مبارزه نبود و به امور ديگري مشغول بود كه بعدها طلبكار شدند.
انجمن حجتيه بعد و قبل از انقلاب به چه اموري مشغول بود؟
قبل از انقلاب آيت‌ا... مصباح‌يزدي موسسه‌اي را در كنار مدرسه حقاني راه انداخته بودند كه موسسه راه حق نام داشت و قبل از انقلاب براي خود من هم نشريات جيبي كوچك اين موسسه ارسال مي‌شد، اما آن موسسه حداقل ۱۰ سال قبل از انقلاب، به هيچ‌وجه وارد حوزه انقلاب نشد. درباره انجمن حجتيه هم اسناد ساواك نشان مي‌دهد كه شاه از اين جريان حمايت مي‌كرد. انجمن حجتيه كاري با سياست و مبارزه نداشت و اصلي‌ترين مبحث آنها، مبارزه با بهاييت و ترويج نگاه مهدويت بود. اعضاي انجمن حجتيه بعدها نزد امام(ره) رفتند و عنوان كردند ما آن‌قدر نيروي كار آزموده و باسواد داريم كه اگر امام رضايت داشته باشند درمراكز حكومتي به كار گرفته شوند كه امام هم به آنها گفت اين سوابق ارزاني خودتان، زيرا اين افراد حضوري در انقلاب نداشتند، دركي از حركت‌هاي مردمي ندارند و نگاه متفاوتي داشتند و امام انجمن حجتيه را طرد كردند. اعضای اين انجمن در زمان جنگ در داخل جبهه مشی خود را تبليغ مي‌كردند و در مقطعي كه خبر اين اقدامات به امام رسيد، امام اعلام كردند اين افراد ديگر حق فعاليت ندارند و آنها هم فعاليت خود را تعطيل كردند. انجمن حجتيه سعي كرد نيروهاي خود را در نهادهاي مختلف فعال كند و نيروهاي آيت‌ا... مصباح هم در جريان دولت‌های نهم و دهم فعال شدند و اكنون هم در جريان پايداري در حال فعاليت هستند و اين جريانات با انديشه امام رابطه خوبي نداشت.
چرا اين جريانات كه با امام مخالف بودند، با آيت‌ا...هاشمي هم رابطه خوبي ندارند؟
تفكر آقاي‌هاشمي به تفكر امام بسيار نزديك بود. امام (ره) بسيار آيت‌ا...هاشمي را دوست داشتند و حتي زماني كه حاج آقا به مناطق جنگي مي‌رفتند، امام قرباني مي‌دادند كه وي سالم برگردد. رابطه امام(ره) با‌هاشمي رابطه پدر و فرزندي بود و آيت‌ا...هاشمي همه‌چيز را در امام(ره) مي‌ديد و به دنبال اين بود كه هيچ‌گاه از مسير امام خارج نشود.
نقش آيت‌ا...هاشمي در قطعنامه۵۹۸ چه بود؟
فرماندهي جنگ در ابتدا به عهده رئيس‌جمهور وقت يعني بني‌صدر بود، اما بنا به دلايلي بعد از كنار زدن بني‌صدر، امام فرماندهي جنگ را به آيت‌ا...هاشمي سپردند. درجنگ فرازونشيب‌هاي زيادي بوده و پيروزي‌هاي ارزشمندي به دست آمد. بسيج نقش مهمي در جنگ داشت و فرماندهان نظامي ما بايد دست بسيج را ببوسند. اين بسيج بود كه فداكارانه‌ترين اقدامات را در زمان جنگ از خود نشان داد. در آن زمان قيمت نفت به‌شدت پايين آمده و هزينه جنگ نيز درحال افزايش بود كه بهترين جوانان ما كه در طول ساليان سال تربيت شده بودند، بسيج را تشكيل دادند. بسيج ارمغان الهي براي كشور بود كه اركان كشور در مقابل جنايات صدام شرمنده نشود. در اواخر جنگ منابع ما كم و جنگ وارد زمان فرسايشي شده بود. در آن مقطع، صدام همه قواي خود را جمع كرد تا بتواند ضربه‌اي به ايران بزند و ما را وادار به پذيرش قطعنامه كند. ليستي كه فرماندهان براي ۳ سال ادامه جنگ به امام داده بودند، سنگين بود. امام قطعنامه را پذيرفت. بعد از جنگ هم بنده مسئوليتي داشتم و موظف به سركشي بودم كه در جاده تير مستقيم تانك به نزديك اتومبيل ما خورد و بنده اسير شدم و حدود دو سال اسير بودم.
نظراتی كه حاوی توهین و مغایر قوانین کشور باشد منتشر نمی شود
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید
