دستفروشي واقعيتي كه بايد آن را تعريف كرد
روزنو :نعمت احمدي
دستفروشي پديده جديدي نيست، از آغاز زندگي اجتماعي خصوصا زيست شهري، عدهاي كه سرمايه كمتري داشتند به جاي كسب و كار در محلي ثابت كه نياز به سرمايه دارد، دوره گردي را براي فروش اجناس انتخاب كردند تا هميشه چنين وضعي بر بازار خرده فروشي حاكم بوده است، در روستاها اين پيله ورها بودند كه اجناس مورد نياز اهالي روستا را بر دوش يا بر پشت الاغ و قاطر دوره ميگرداندند. با ورود وسايل نقليه جديد در ابتدا دوچرخه و سپس موتور وسيلهاي شدند تا فروشندگان دوره گرد اجناس مورد نياز روستاها را از شهر تامين و توليدات روستاييان را به شهرها بفروشند. خاطرات دوران كودكي من انباشته از حضور پيله ورهاي دورگرد است كه مايحتاج روستايمان را در گوشهاي از آبادي از پشت الاغ و سپس دوچرخه و موتورسيكلت پياده و در معرض فروش قرار ميدادند و غروب هم هرآنچه كه زنان روستايي از پشم و كرباس و قالي و گليم توليد كرده بودند را به شهرها ميبردند. نخستين چراغ زنبوري و نخستين راديو و چراغ پريموس و ديگر مسنوعات آن روزگار به وسيله همين فروشندگان دوره گرد به روستاها وارد شد. در شهرها هم از قدم الايام دوره گردي و فروش اجناس به وسيله فروشندگان جزو دوره گردی مرسوم بوده است. معروفترين فروشنده دوره گرد ميرزا رضاي كرماني است. صورتجلسه بازجویي يا به گفته ناظم الاسلام كرماني مولف تاريخ بيداري ايرانيان صورت تقريرات ميرزامحمد رضا موجود است. وي درمعرفي خود ميگويد: «... من خودم در اوائل كار از تعديات محمد اسمعيل خان وكيل الملك كه ملك مرا گرفت و به ملا ابوجعفرداد از كرمان به يزد رفته مدتي طلبه بودم و تحصيل ميكردم بعد به تهران آمدم. پس از چندي به شغل - دستفروشي - مشغول بودم، پنج شش سال قبل از آن گرفتاري اول قريب به هزار و صد تومان شال و خز، نايب السطلنه از من خريد، مدتها از براي پولش دويدم آخر رفتم بناي فضاحي گذاردم، قريب سيصد تومان از پولم كم كرد بعد از كتك و پشت گردني زياد كه خوردم پولم را گرفتم – تاريخ بيداري ايرانيان – ناظم الاسلام كرماني – به اهتمام علي اكبر سعيدي سيرجاني ص ۱۱۸ چاپ موسسه انتشارات آگاه». ملاحظه ميكنيد يك دستفروش دوره گرد در سالهاي پاياني سلطنت طولاني ناصرالدين شاه توانسته بود از دستفروشي مبلغ يك هزار و سيصد تومان جنس به يك نفر بفروشد. وقتي قدرت اين ميزان سرمايه را درك ميكنيم كه ببينيم اوضاع اقتصادي ايران و وضع معيشت مردم چگونه بود باز هم به بازجویي ميرزا رضاي دستفروش دوره گرد ميپردازم:... مگر اين مردم و اين اهالي ايران نيستند؟ قدري پايتان را از خاك ايران بيرون بگذاريد، در عراق عرب و بلاد قفقاز و عشق آباد و اوايل خاك روسيه، هزار هزار رعيت ايراني ببينيد كه نامناسبترین كسب و شغلها را از ناچاري پيش گرفتهاند.... درسالهاي بعد هم اين حرفه كماكان در دو بخش، روستايي و شهري به حيات خود ادامه داده و با رونق بازار كسب و كار و تاسيس كارخانجات و تغيير روش زندگي و ورود پول نفت در اقتصاد كشور، هر زمان كه رونق اقتصادي بر زندگي مردم حاكم بود، پديده دستفروشي در لايههاي پاييني جامعه بين كساني كه در واقع از كار افتاده بودند كماكان ادامه پيدا ميكرد. عدم ثبات اقتصادي، نبود شغل ثابت و مهمتر از آن ورود كالاهاي نامرغوب چيني و تركيهاي اينبار سراغ نيروي فعال كارگري رفت. نگاهي به تركيب جمعيتي دستفروشان بيندازيم، اكثريت قريب به اتفاق آنان نيروي زبده كار هستند كه به علت نداشتن شغل ثابت به اجبار به اين حرفه روی آوردهاند. از طرفي ضعف بنيه اقتصادي جامعه و عدم توازن بين درآمد و هزينههاي خانوار، تغييري در تركيب و شكل كالاهاي مورد نياز خانوارها صورت گرفته است، اجناسي كه توسط دستفروشان عرضه ميشود در واقع كالاهاي يك بار مصرفي هستند كه از سر ناچاري توسط مردم خريداري ميشود؛ اجناس به اصطلاح بنجل چيني و ترك و ديگر كشورها با تاسف از مسيرهاي قاچاق وارد كشور ميشود. ورود اين اجناس باعث توقف توليد داخلي و نيز عدم دريافت ماليات و عوارض توسط دولت ميشود. وقتي از آمار ۲۰ ميليارد دلار كالاهاي قاچاق صحبت ميشود عمده اين كالاها همين بساط دستفروشيها هستند كه متاسفانه در شرايط موجود خانوادهها مجبور به خريد آنها هستند. پديده دستفروشي مختص تهران و ديگر شهرهاي بزرگ نيست واقعيتی است كه حتي تا روستاها هم كشيده شده است علاوه برآن دستفروشي مختص ايران هم نيست همه كشورها با اين پديده روبهرو هستند. در كشورهاي توسعه يافته هم دستفروشي داريم ولي سامانيافته هستند مناطقي مخصوص دستفروشان است. ظاهرا در ايران قصد دارند با اين پديده برخورد شود بايد ساعتي را در جمعيت دستفروش گذراند تا متوجه شويم دستفروشي يك معضل اجتماعي شده است.
