خبر خروج نیروهای روسیه از سوریه امیدهای تازه‌‌ای را در حل‌وفصل بحران سوریه پس از پنج سال جنگ مهلک داخلی در این کشور به‌وجود آورد. هر چند که دولت روسیه اعلام کرده است که نیروهای خود را از خاک سوریه خارج می‌کند اما واقعیت این است که تنها بخشی از نیروهای روسیه قرار است سوریه را ترک کنند. این بخش از نیروهای روسیه در‌واقع همان نیروهایی هستند که در 6ماه گذشته علیه گروه‌های مخالف بشار اسد وارد عمل شده‌اند.

 بنابراین روسیه قرار نیست  نیروهایی که از گذشته در خاک سوریه  در بندر طرطوس و لاذقیه مستقر بودند خارج کنند.  برنامه‌ریزی مسکو این است که نیروهای استراتژیک روسیه ازجمله در پایگاه نیروی دریایی در بندر کلیدی طرطوس در ساحل دریای مدیترانه همچنین نیروی هوایی و سامانه‌های ضدموشک و ضدهوایی روسیه در پایگاه هوایی لاذقیه در جای خود باقی بمانند چرا که پایگاه‌های روسیه در سواحل مدیترانه به‌خصوص در بندر طرطوس از زمان دولت اتحاد جماهیر شوروی در خاک سوریه قرار دارند و مسکو هرگز حاضر به تخلیه آنها نخواهد بود. چون حضور روسیه در شرق مدیترانه یک سیاست راهبردی برای این کشور محسوب می شود.  

 اما اعلام خبر خروج بخشی از نیروهای روسیه از خاک سوریه نشانه‌ای از نتیجه‌بخش بودن مذاکرات پیچیده و پنهانی روسیه و غرب برای پایان دادن به بحران سوریه و بازگشت آرامش به این کشور است، مذاکراتی که نشان از معامله‌ای بزرگ میان واشنگتن و مسکو در مورد آینده دمشق دارند.

 روسیه ترجیح داده است باتوجه به آتش‌بسی که از ۲۰روز پیش در خاک سوریه میان دولت و گروه‌های مخالف غیرتروریست برقرار شده است، در یک حرکت اعتمادساز به گروه‌های مخالف نشان بدهد که در صورت انعطاف‌پذیری آنها و موافقت این گروه‌ها برای مشارکت در یک دولت انتقالی، حاضر است آنها را به‌عنوان بخشی از دولت آینده دمشق به رسمیت بشناسد.

 آنچه در حال حاضر به نظر می‌رسد این است که این معامله‌ای دو‌طرفه میان روسیه و امریکا است که طی فرآیندی طولانی و براساس مذاکراتی پیچیده و چند لایه به نتیجه رسیده است. تصور این است که امریکا و غرب پذیرفته‌اند که از یک طرف دولت بشار اسد در دوره‌ای یک سال تا یک سال و نیمه در قدرت باقی بماند و از سوی دیگر روسیه نیز پذیرفته است تا در خاک سوریه شرایط برای انتخابات و یک دوره انتقالی با مشارکت گروه‌های مخالف بشار اسد آماده شود.

 

نقشه «ب» و تجزیه سوریه

از سوی دیگر خبر خروج نیروهای روسیه از سوریه نشان می‌دهد که خبرهایی مانند وجود برنامه جایگزین یا نقشه «ب» برای تجزیه سوریه چیزی بیش از گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای نبوده است. دولت روسیه بعید است که هیچ‌گاه به تجزیه سوریه راضی شود. خبرهایی که در مورد قصد روسیه برای تجزیه سوریه به یک بخش شرقی و غربی مطرح می‌شد از زمانی قوت گرفته‌بودند که موضوع فدرالیسم در خاک سوریه از سوی مسکو پذیرفته‌شد. باتوجه به شواهد و قرائنی که امروز می‌توان آنها را از اخبار و گزارش‌های منتشر شده دید، مسکو نه تنها با تجزیه سوریه موافق نیست بلکه به یکپارچگی و تمامیت ارضی آن احترام می‌گذارد و امیدوار است که با موفقیت مذاکرات در ژنو، یک دولت وحدت ملی در دمشق تشکیل شود تا از طریق آن جبهه‌ای واحد از نیروهای سوری برای مبارزه با گروه‌های تروریستی ازجمله جبهه‌النصره و داعش در خاک سوریه تشکیل شود.

باید در روزهای آینده منتظر بود و دید که چه نتیجه‌ای از مذاکرات سوری-سوری که امروز در ژنو برگزار می‌شود حاصل خواهد شد. روسیه با آغاز رسمی خروج نیروهای خود از خاک سوریه به مخالفان نشان داده است که حاضر به انعطاف و کنار آمدن است، حال نوبت به مخالفان بشار اسد رسیده است تا در این مذاکرات با موضع‌گیری مناسب شرایط را برای صلح و تشکیل دولت وحدت ملی در دمشق آماده‌کنند.  وقتی رئیس گفتگو کننده گان مخالف اسد اعلام می کند آماده گفتگو با دولت اسد است این به معنای آن است که آنها متقابلا  آماده اند تا در باره تصمیم روسیه برای خروج تدریجی از سوریه  برای رسیدن به نتیجه نهایی از خود انعطاف نشان دهند.

 

توافق بزرگ روسیه و غرب

برای غرب شرایط در سوریه با دیگر نقاطی که با مسکو درباره آنها اختلاف‌نظر دارد متفاوت است. برای مثال اوکراین به‌عنوان یک نقطه استراتژیک در میان روسیه و اروپای شرقی با بیش از ۴۸میلیون نفر جمعیت، موضوعی نبود که به سادگی غرب بتواند در مورد آن با روسیه توافق کند. اما سوریه برای غربی‌ها نسبتا کم‌اهمیت‌تر است. با این حال توافق در مورد سوریه میان غرب و روسیه نیز به‌راحتی کسب نشده است بلکه به نظر می‌رسد توافقی که باعث خروج نیروهای روسی از سوریه شده است، زمینه‌ای بسیار طولانی‌مدت و پیچیده داشته‌باشد و گفتگوهای بسیاری برای آن انجام شده‌باشد.

 اما مهم‌ترین دلایلی که باعث شد غرب و روسیه در مورد دمشق با هم به توافق برسند، بیش از هر چیز این بود که بحران سوریه امروز دامن غرب و به‌خصوص اتحادیه اروپا را گرفته است. در گذشته کشورهایی مانند انگلیس و فرانسه در حمایت از مخالفان دولت بشار اسد هیچ تعللی در خود نشان نمی‌دادند. آنها بدون آنکه به عواقب این بحران بیاندیشند به‌سادگی تمام قدرت خود را در حمایت از نیروهای مخالف دولت به کار می‌گرفتند، چرا که تصور می‌کردند کار دولت بشار است یک تا سه ماه بعد یا کمی بیشتر تمام خواهد شد. امروز پنج سال از آغاز بحران در سوریه گذشته است و میلیون‌ها مهاجر وارد خاک اتحادیه اروپا شده‌اند. آلمان به تنهایی در طول یک سال گذشته میزبان بیش از ۱/۵میلیون مهاجر بوده است که هر چند در میان آنها مهاجرانی از ملیت‌های مختلف دیده‌می‌شود اما عمدتا شهروندان جنگ‌زده و آوارگان سوری هستند.

به دلیل همین بحران مهاجرت است که مذاکرات علنی و غیرعلنی، در قالبی چندلایه و پیچیده میان غرب و روسیه به‌عنوان نزدیک‌ترین و قدرتمند‌ترین متحد دولت بشار اسد به‌صورت مرتب و چند لایه و پیچیده انجام شده است. البته هنوز مشخص نیست که غرب و روسیه در مورد سوریه دقیقا بر سر چه موضوعاتی توافق کرده‌اند و چه بده بستانی برای رسیدن به این نتیجه انجام شده است. باید صبور بود تا کم‌کم جزییات طرح و برنامه‌ای که غرب و روسیه برای آینده دمشق بر سر آن توافق کرده‌اند مشخص شود.

از سوی دیگر یکی دیگر از دلایلی که باعث شد روسیه برای خارج کردن نیروهای خود از سوریه اعلام آمادگی کند، هزینه گزافی است که این جنگ برای روسیه در بر داشته است. این جنگ به لحاظ اقتصادی و مالی بار زیادی را بر دوش روسیه قرار داده است. هر چند که از یک‌سو میدان سوریه میدانی برای آزمایش و رزمایش به‌روزترین و تازه‌ترین سلاح‌های ارتش روسیه در یک میدان نبرد واقعی بود، اما از سوی دیگر باتوجه به کاهش قیمت جهانی نفت همچنین تحریم‌های اقتصادی که دولت‌های غربی به‌دلیل بحران اوکراین به روسیه تحمیل کرده‌اند، روسیه توانایی اقتصادی و مالی کمی برای ادامه این جنگ در خاک سوریه داشت. در نتیجه آغاز مذاکرات در ژنو یک فرصت برای روسیه ایجاد کرد تا با داشتن دست بالا و مبتکرانه خاک سوریه را ترک کند و از هزینه‌های این جنگ برای خود بکاهد.