مجله «نشنال اینترست» در گزارشی نوشت: داعش در حال از دست دادن مواضع خود است. با تشدید حملات علیه این گروه تروریستی، این گروه دیگر نمی تواند همچون سال های گذشته در مقیاس بزرگ فعالیت های تروریستی داشته باشد. کاهش توانایی داعش ممکن است سال ها و حتی دهه ها به طول بیانجامد اما در نهایت این اتفاق خواهد افتاد. اگر چه ممکن است داعش از سوی جامعه بین المللی فشار شدیدی را احساس کند، اما عناصر آن نمی خواهند به این سادگی ناپدید شوند. این گروه تا حد زیادی از تروریست های خارجی با روابط محدود با کشورهایی که در آن می جنگند، تشکیل شده است و در صورت نقل مکان، تنها جایگزین مناسب برای آنها عربستان سعودی است. با توجه به ناآرامی های داخلی، بی ثباتی های اقتصادی ناشی از کاهش بهای نفت و سابقه درگیری با همسایگان، آل سعود در آستانه طغیان قرار دارد و برای تروریست ها که به دنبال مکانی برای اقامت هستند، ایده آل ترین جا خواهد بود. در حالی که داعش مواضع خود را از دست می دهد، عربستان سعودی در خطر تبدیل شدن به نقطه صفر برای تروریسم در منطقه است.

 عوامل خطر آفرین داخلی

عربستان سعودی همواره با چالش های جمعیتی و اجتماعی - اقتصادی منحصر به فردی مواجه بوده است. از جمعیت حدود 28 میلیون نفری این کشور، مهاجران نزدیک به یک سوم از کل جمعیت و بیش از سه چهارم از نیروی کار آن را تشکیل می دهند. حدود 70 درصد از جمعیت عربستان زیر 30 سال سن دارند و در آن گروه سنی، نرخ بیکاری نزدیک به 30 درصد است. اتباع و غیر اتباع به طور یکسان تحت اصول وهابیتی قرار دارند که توسط خانواده سلطنتی و مفتی های این کشور دیکته شده است. در حالی که برخی برای نوسازی در این کشور فشار می آورند، محافظه کاران به طور مداوم افزایش سختگیری های مذهبی را خواستار می شوند و همین امر باعث تنش های موجود در خانواده سلطنتی و مردم عربستان به طور کلی شده است.

عربستان سعودی همچنین با ضربه بزرگی که به مهمترین منبع درآمد خود یعنی نفت که 80 درصد درآمد این کشور را تامین می کند، مواجه شده است. این امر باعث شده تا عربستان بالاترین کسری خود را در تاریخ این کشور شاهد باشد. این پادشاهی همچنین به طور سنتی توانسته با اتکای به نفت، شغل های با حقوق بالا را به حامیان کلیدی خود بدهد، اما با کاهش شدید قیمت نفت، عربستان سعودی ممکن است توانایی خود را برای حفظ محبوبیت از طریق ارائه فرصت های شغلی از دست بدهد. ثروت عظیم عربستان سعودی بدون شک از این بی ثباتی ها جان سالم به در خواهد برد، اما بحران نفتی به فهرست رو به افزایش بی ثباتی ها در کشور می افزاید. این شرایط نه تنها گروه های تروریستی را وامی دارد تا به عربستان سعودی به عنوان یک مرکز ایده آل برای ادامه فعالیت بنگرند، بلکه محیطی را ایجاد می کند که در آن جوانان بیکار سعودی ممکن است خودشان هم هیزم در آتش خشونت ها بریزند.

 تاریخچه ناآرامی ها

از زمانی که عربستان سعودی به آمریکا اجازه داد تا در سال 1990 پایگاه های دائمی در خاک این کشور داشته باشد، با یک جناح محافظه کار وهابی روبرو شد که به طور فزاینده ای با داشتن روابط دوستانه با جهان غرب مخالفت می کند. محافظه کاران همواره در این خصوص با دولت مشاجره داشتند («اسامه بن لادن» یکی از این افراد ناراضی بود) و همین موضوع دلیل اکثر حملات تروریستی در این کشور بوده است. عربستان سعودی به تازگی بر روی ناآرامی های احتمالی در داخل مرزها و هم زمان تلاش برای مقابله با تهدیدهای آینده متمرکز شده است اما برای این اقدامات ممکن است دیگر دیر شده باشد.

عربستان سعودی همواره این چنین در مقابل جنگ های خارجی مقاومت نمی کرد و زمانی هم وجود داشت که جوانان خود را تشویق می کرد تا به خارج از کشور بروند و از اخوان المسلمین چه در عراق، افغانستان و یا چچن حمایت کنند. با این حال، دولت عربستان سعودی دید که این استراتژی چگونه نتیجه معکوس داد و تروریست ها زمانی که به عربستان بازگشتند با مهارت هایی که در خارج از کشور آموزش دیده بودند حملاتی را در داخل تدارک دیدند. عربستان سعودی در حال حاضر یکی از بزرگترین منابع تامین تروریست های خارجی در عراق و سوریه است و بیش از دو هزار تبعه آن به داعش پیوسته اند و بیشترین حامیان داعش در توییتر در جهان ساکن عربستان هستند. اقدام اخیر عربستان علیه تروریست های خارجی به احتمال زیاد در واکنش به ترس این کشور برای بازگشت این تروریست ها به خانه و تدارک حملات تروریستی در این کشور صورت گرفته و می تواند یک تایید ضمنی در این خصوص باشد که عربستان سعودی ممکن است به یک مرکز جدید تروریسم تبدیل شود.

 فشار خارجی

علاوه بر فشار داخلی به دلیل نرخ بالای بیکاری، یک جمعیت گسترده از مهاجران و کاهش قیمت نفت، عربستان سعودی با چالش های متعددی از خارج نیز مواجه است. دخالت نظامی عربستان سعودی در یمن به طور پیوسته در حال تخلیه منابع این کشور است. توافق هسته ای ایران شکستی برای عربستان و نشانه ای از ضعف این کشور و پیمانانش محسوب می شود که همیشه تلاش می کردند ایران را به چالش بکشند. در حال حاضر داعش عربستان سعودی را به خاطر داشتن روابط با آمریکا هدف قرار داده و دولت ریاض در واکنش به این اقدام در سال 2015 حدود صد نفر را به ظن ارتباط با داعش بازداشت کرده است. درک این نقاط ضعف و نقایص در دولت عربستان بهترین شرایط را برای یک ناآرامی فراهم کرده است و داعش نیز قطعا این فرصت را از دست نخواهد داد.

اما چرا عربستان به طور خاص می تواند بهترین گزینه تروریست ها باشد؟ تروریست های خارجی در سوریه و عراق از سراسر جهان به این کشورها آمده اند و لیبی نیز اکنون با افزایش تحرکات داعش مواجه است. پس چرا این فشار جابجایی تروریست ها داعش بر روی دوش عربستان می افتد؟

عربستان سعودی این پتانسیل را دارد که مکانی برای وحدت تروریست ها باشد و در عین حال به دلیل داشتن روابط کافی با غرب از سوی جهان نیز سرزنش نخواهد شد. در عین حال شمار زیاد جوانان بیکار در این کشور و در عین حال جمعیت بالای مهاجران، جذب تروریست نیز برای داعش در این کشور آسان تر خواهد بود. دولت عربستان سعودی در حالی که از مشکلات متعدد اقتصادی رنج می برد، همچنان به تامین مالی تروریست ها در سوریه و تامین بودجه مورد نیاز برای جنگ علیه یمن می پردازد. خانواده سلطنتی کاملا در منگنه گرفتار شده است است: از یک طرف خطر انتقادهای محافظه کاران افراط گرا و از طرف دیگر خطر نارضایتی های عمومی وجود دارد. این در حالی است که عربستان سعودی میزبان دو مکان مقدس یعنی شهرهای «مکه» و «مدینه» است که آن را به یک نقطه محوری طبیعی تبدیل می کند. تمامی این عوامل عربستان سعودی را به یک مکان ایده آل برای تروریست ها تبدیل می کند و نشان می دهد که عواقب کاهش توانایی تروریست های داعش و عقب نشینی آنها از عراق و سوریه دامن عربستان را خواهد گرفت.

بعید است که داعش برای همیشه از صفحه روزگار محو شود. بیشتر احتمال دارد به شکلی تغییر یافته و با یک جابجایی و حملاتی در مقیاس کوچکتر و تحت نام های مختلف به کار خود ادامه دهد. اما تروریست های غیر منسجم به دنبال پیدا کردن یک مقر برای احیاء قدرت می گردند و عربستان سعودی این مکان مطلوب را برای آنها فراهم می کند. در حالی که  در حال حاضر با کمرنگ شدن قدرت داعش مواجه هستیم، چالش های جدیدی در راه است که تبعات آن دامن گیر دیگر مناطق خواهد شد.