از مدل چینی در حوزه اینترنت و فیلترینگ الگوبرداری کنید

ضرب المثل های شیرین پارسی حرف های زیادی برای گفتن دارند از جمله ضرب المثل "بین همه پیامبرها جرجیس را انتخاب کرده" که همگان داستان آن را می دانند و اشاره به این موضوع دارد که کسی چیزی را پیدا کند که مناسب حال او باشد. شاید این ضرب المثل مصداق شماره اخیر نشریه "یالثارات الحسین" باشد که در صفحه "فضای مجازی" ضمن حملات تند به "محمود واعظی" وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در مطلبی تحت عنوان "اینجا، اینترنت، فرصت ها پی در پی می سوزند" با انتشار عکسی از "شی جین پینگ" رییس جمهوری چین ضمن ستایش مدل چینی در زمینه کنترل فضای مجازی دولت روحانی را به تقلید و پیگیری این مدل فراخوانده است. نزدیک به 600 میلیون کاربر چینی.

یالثارات با طرح این ادعا که مسئولان تلگرام پس از عذرخواهی از ایران ترتیب اثری در بستن صفحات غیر اخلاقی نداده اند ضمن تحسین مدل چینی در حوزه فضای مجازی می نویسد:"طی هفته گذشته دومین نشست کنفرانس جهانی اینترنت برگزار شد. رییس جمهوری چین در جریان کنفرانس جهانی اینترنت در این باره گفت که جامعه جهانی باید به حق کشورها در انتخاب مسیر خود در توسعه سایبری و قوانین آن احترام بگذارد. رییس جمهوری چین در ادامه اظهاراتش عنوان کرد است:"هیچ کشوری نباید در امور داخلی کشور دیگر دخالت کرده یا از برخی حمایت کند.این اقدام امنیت ملی سایر کشورها را تضعیف می کند. وی هم چنین گفته است که از یک طرف ما باید به آزادی بیان احترام بگذاریم و از طرف دیگر لازم است تا براساس قوانین مرتبط فضای سایبری مناسبی فراهم کنیم".

یالثارات ضمن انکار سانسور اینترنت در چین می افزاید:"پیش از این رییس اداره فضای سایبری چین در گفت گو با خبرنگاران درباره وضعیت اینترنت در کشور گفت چین اینترنت را سانسور نکرده بلکه به آن نظم داده است. این که گفته شود اینترنت به هر نحو نباید ناقض قوانین داخلی کشورها و تضعیف کننده حاکمیت داخلی باشد یک حقیقت است".

اما خوبست کمی درباره مدل چینی در حوزه اینترنت که یالثارات از آن حمایت می کند بدانیم. در چین حزب حاکم جمهوری خلق (تنها حزب قانونی که انحصار قدرت و منابع را در اختیار دارد) کترل کامل بر حوزه اینترنت دارد. فیلترینگ سایت های اینترنتی تنها به مسائل مرتبط با دموکراسی محدود نمی شود بلکه حوزه هایی چون اعتراضات میدان تیان آن من در سال 1989 میلادی، مائوئیسم و انتقاد از آن، مسائل قومیتی مرتبط با جنیش های استقلال خواهانه، فساد اداری و دولتی، سرکوب گری پلیس، واژه آنارشیسم، شایعات بی اساس، مسائل با محتوای مذهبی (هر مذهب و باور دینی) و در نهایت موارد غیر اخلاقی را در بر می گیرد. در نتیجه برخلاف آنچه دست اندرکاران یالثارات درصدد القای آن به خواننده هستند سانسور اینترنت در چین نه صرفا مرتبط با سایت های با مضامین غیر اخلاقی و مستهجن که عمدتا با تمرکز بر مسائل و موارد سیاسی و مذهبی هستند.

گزارشگران بدون مرز نهادی مستقل که وضعیت مطبوعات و رسانه های جهان را بررسی می کند و سالانه گزارش هایی را در این باره منتشر کرده است وضعیت مطبوعات در چین را "بسیار وخیم" اعلام کرده است. در گزارش سال های اخیر این نهاد سانسور اینترنت در چین را "فراگیر" و عمدتا در زمینه مسائل سیاسی و امنیتی معرفی کرده است. عمده تلاش دولت چین از سانسور در اینترنت آن است که شهروندان آن کشور به خصوص نسل حوان از شکست های گذشته و فعلی حزب کمونیست چین که ممکن است سبب شعله ور شدن احساسات علیه کل سیستم شود جلوگیری کنند.

کنترل همه جانبه دولت بر حوزه اینترنت و فضای مجازی تا جایی پیش رفته است که در ژانویه سال 2011 میلادی، گزارشی منتشر شده بود که نشان می داد "لی چانگ چون" رییس بخش تبلیغات هیئت مرکزی حزب کمونیست چین بخشنامه ای را صادر کرده بود که رسانه های چینی طبق آن موظف بودند تا تنش های اجتماعی بر سر مسائلی چون قیمت زمین اصلاحات سیاسی و حوادث و وقایع بزرگ که اطمینانی از منابع آن ندارند را بی اهمیت جلوه دهند. طبق این بخشنامه آمده بود:"هشدار داده می شود که رسانه ها پیش از انتشار مطالب باید اطمینان کسب کنند که از حزب و دولت هیچ گونه انتقادی بعمل نیاید و هیچ اشاره ای به اصلاحات سیاسی نشود".

سانسور در چین به دوره ای طولانی تر از دوران کنونی باز می گردد. در زمان حیات مائو در طول انقلاب فرهنگی دولت کمونیستی هرگونه اثری که رگه مذهبی و یا سنت باستانی چین در آن بود را نابود می کرد. تیم های گارد سرخ فرهنگ باستانی چینی را "ارتجاعی" قلمداد می کردند و در مقابل گروه هایی به آثار باستانی حمله می کردند. اگرچه شاید امروز در مقایسه با زمانی که مائو زنده بود ازادی فرهنگی در چین کمی بیش تر شده باشد با این حال، سرکوب ها ادامه دارد و سانسور در حوزه فرهنگی به خصوص در زمینه فیلم و سینما و مطبوعات به قوت خود باقی است.

مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران دانشگاه هاروارد در سال 2002 میلادی نشان می دهد که دست کم 18 هزار سایت در چین فیلتر شده اند و این تعداد رو به رشد است. از جمله سایت های ممنوعه در چین می توان به یوتیوب (از مارس سال 2009) میلادی، فیس بوک (از جولای سال 2009 میلادی) و خدمات گوگل از جمله محدودیت دسترسی به گوگل پلاس، گوگل مپ (نقشه) و یا اسناد و کتاب های اینترنتی اشاره کرد.

سانسور و ایجاد محدودیت در چین محدود به رسانه های مکتوب نمی شود. طبق گزارش های متعدد رسانه های بین المللی کانال های تلویزیونی هنگ کنگ و شبکه های غربی از جمله سی ان ان و بخش جهانی بی بی سی و شبکه خبری بلومبرگ نیز برنامه های شان در برخی مواقع از سوی دولت چین "حذف" می شوند. اگرچه دسترسی به شبکه هایی چون سی ان ان در کنسولگری های پکن و هتل ها امکان پذیر است و اکثریت شهروندان چینی قادر به تماشای برنامه های آن شبکه ها نیستند با این حال، دولت چین همین اندازه از دسترسی مخاطبان محدود به شبکه های غیر چینی را نیز نمی تواند تحمل کند.

از جمله مواردی که دولت چین در سال های اخیر به سانسور گسترده در حوزه رسانه و مجازی مبادرت ورزیده می توان به موارد مهمی به صورت تیتروار اشاره کرد که تنها بخشی از کنترل همه جانبه دولت در آن حوزه به شمار می رود:"تظاهرات تیان آن من (1989)، اخبار مرتبط با دالایی لاما رهبر معنوی تبتی ها، مرگ ژائو ژیانگ(نخست وزیر پیشین چین که یکی ازاصلاح طلبان پیشرو در آن کشور بود و در سال 1989 میلادی هنگامی از قدرت سرنگون شد که در تلاش بود تا راهی برای تفاهم با دانشجویان ناراضی بیابید دانشجویانی که در تظاهرات میدان "تیان آن من" شرکت داشتند)، ناآرامی های تبت (2008) و تحولات منفی در مورد بازی های المپیک پکن. در مورد آخری در طول برگزاری بازی های المپیک تابستانی پکن تمام شبکه های تلویزیونی چینی پخش زنده برنامه های خود را با تاخیری 10 ثانیه ای ادامه دادند که علت آن نیز سیاسی و به سبب حذف تصاویر مربوط با تظاهرکنندگان تبتی بود. از جمله موارد آشکار سانسور تلویزیونی در چین موردی بود که در ژانویه سال 2009 میلادی روی داد که در جریان آن در فاصله مراسم تحلیف باراک اوباما رییس جمهوری امریکا، تلویزیون دولتی چین به طور ناگهانی پخش سخنرانی او را قطع کرد چرا که وی در حال صحبت از چگونگی مواجهه نسل های پیشین با فاشیسم و همین طور "کمونیسم" بود. هم چنین پخش انیمیشن های خارجی برای حمایت از انیمیشن های تولید داخل چین نیز در فاصله 5 تا 8 بعدازظهر از تمام رسانه های چینی ممنوع شده است.

هم چنین، در حوزه تلفن و ارتباطات نیز محدودیت های دولت چین برای شهروندان قابل توجه است. بنابر به گزارش نهاد گزارشگران بدون مرز بیش از 2.800 مرکز نظارت بر سرویس پیامک ها در چین وجود دارند. از سال 2010 ملادی به این سو کاربران تلفن همراه در شانگهای و پکن پیامک های دریافت کرده مبنی بر این که در صورت وجود محتوای "غیرر قانونی" و ناسالم" در پیامک آنان از استفاده از این خدمات بی بهره خواهند شد. شدت کنترل دولتی بر سیستم پیام رسانی به حدی است که در سال 2003 میلادی در زمان آغاز موج سندرم تنفسی حاد (سارس) که چندین تن در چین به آن مبتلا شده بودند تعداد قابل توجهی از شهروندان چینی به لیل ارسال پیامک در این باره بازداشت شدند.

سانسور دولتی در چین دامنه اش به بازی های ویدئویی نیز گسترش یافته است. طبق دستورالعملی که وزارت فرهنگ آن کشور در سال 2004 میلادی تنظیم کرده است واردات بازی هایی که با مضامین ذیل باشند ممنوع هستند:"ناقض اصول قانون اساسی، تهدیدی برای وحدت ملی، استقلال و تمامیت ارضی، افشای اسرار دولتی، تهدید علیه امنیت کشور، آسیب رساندن به شکوه و عظمت کشور، برهم زننده نظم اجتماعی، تجاوز به حقوق مشروع دیگران".

دفاع دلواپسان از الگوهایی چون کره شمالی و چین در حوزه های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی نشان از ذهنیتی اقتدارگرا دارد که حضور دیگری و باز شدن فضای تنفس شهروندان در جامعه را نمی پذیرد الگوهایی شکست خورده که سالهاست تاریخ انقضای شان به پایان رسیده است الگوی توسعه اقتصادی آن هم به شیوه متمرکز و همراه با حذف بخش خصوصی در عین بسته نگهداشتن فضای سیاسی و فرهنگی. الگویی که که نه تنها تربیون های تبلیغاتی و رسانه های دلواپسان که سیاستمداران و نمایندگان مجلس نزدیک به این طیف نیز به طور گسترده از آن حمایت می کنند.

دلواپسان در حالی به دولت تدبیر و امید توصیه می کنند که سخت گیری بیش تری در حوزه اینترنت و فضای مجازی اعمال کند که سخنان رییس جمهوری و وعده او به ملت در جهت عکس این خواسته است. برای مثال، تیرماه 1392 خورشیدی، حسن روحانی در دوران پیش از انتخابات دوره یازدهم ریاست جمهوری در مصاحبه ای با هفته نامه "چلچراغ" در نقد فیلترینگ گفت که فیلترینگ گسترده جز این که دیوار بی اعتمادی میان ملت و دولت را بیش تر کند و به اقتصاد ما ضربه بزند خاصیت دیگری ندارد و مانع توسعه کاربری های مثبت اینترنت در ایران می شود". روحانی در ادامه افزوده بودکه من به طور کلی مخالفت با شیوه های خشن برخورد با استفاده کنندگان از ماهواره را اعلام کرده ام و معتقدم در عصر انقلاب دیجیتال نمی توان زندگی و حکومت کرد".

روحانی هم چنین در گفت و گو با شبکه خبری ان بی سی امریکا گفته بود:" دیدگاه دولت این است که مردم باید به تمام اطلاعات جهان دسترسی داشته باشند. نظارت ما در این مورد باید بر حفظ هویت ملی و اخلاقیات ما مبتنی باشد. دولت به دنبال اجرای حقوق شهروندی است و به زودی منشوری به عنوان منشور شهروندی منتشر می‌شود. ما می‌خواهیم مردم در چارچوب زندگی خصوصی آزاد باشد. در دنیایی امروز دسترسی به اطلاعات، حق گفت و گو وحق تبادل اندیشه حق ملت ایران است".

به امید آن که این حق به طور کامل استیفا شود و کلام آخر این که بیان دفاع علنی دلواپسان از مدل چینی می تواند زنگ خطری برای رای دهندگان باشد که در انتخابات مجلس با هوشیاری بیش تری به نامزدهای منتخب رای دهند چرا که انداختن رای به نفع نمایندگان دلواپسی که اشکارا از مدل چینی (مدلی که ید طولایی در بازداشت روزنامه نگاران منتقد، وبلاگ نویسان و فعالان رسانه ای دارد) می تواند چشم انداز حقوق شهروندی در حوزه فضای مجازی را در معرض خطر قرار دهد.