اقتصاد سیاسی تعاریف فنی تری دارداما به اختصار هرکالا یاعامل اقتصادی‌اي که بتواند درحوزه سیاست داخلی یاخارجی تاثیرگذار باشد برخوردار از نوعی اقتصاد سیاسی است.کالاها و عوامل اقتصادي از حیث نوع تولید و توزیع می تواند در موقعیت اشخاص، جریان‌ها و جناح‌های سیاسی تاثیر داشته باشد.برخی کالاها و تولیدات مثل نفت و نیز شیوه توزیع درآمدهای نفتی بر ساختار طبقاتی و رفتار سیاسی مردم ایران تاثیر داشته است.در10 سال گذشته به ترتیب گوجه فرنگی وسیب‌زمینی به عرصه سیاست ایران ورود کرده اند.احمدی نژاد درواکنش به اعتراض‌های مربوط به افزایش قیمت گوجه‌فرنگی به مردم توصیه کرد تا ازمیدان تره بار محل سکونت وی در نارمک تهران خرید کنند. او همچنین در انتخابات ریاست جمهوری در زمان ریاست دولت خودش متهم بود که با توزیع سیب زمینی روی رفتار رای دهند‌گان تاثیر گذاشته است. سیب زمینی اکنون و در دولت روحانی نیز واجد نقشی سیاسی و برخوردار از اقتصاد سیاسی شده است.گروه های مخالف دولت در روزهای اخیر با طرح بحث امحاي سیب زمینی در تلاشند تا موقعیت دولت فعلی را به چالش بکشند.

موضوع سیب زمینی ها پس از ماجراهای مربوط به گوجه فرنگی که تا مدت ها تبدیل به مثلی در کوچه و بازار بود حالا شاید یکی از مهم ترین رویدادهای سیاسی اقتصادی کشور شده است. اما ماجرا زمانی وجه های جالب تر می‌گیرد و بر جذابیت ن افزوده می شود که بدانیم ماجرای سیب زمینی‌ها بر اثر استعفای یک نماینده تندرو  وارد روال تازه ای شده است.

 استعفا وسیب زمینی

مهدی کوچک‌زاده،  نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی درباره علل استعفایش مدعی شد:  رئیس تعاونی استان فارس اعلام کرده برای تنظیم بازار سیب‌زمینی ۱۷۰۰ تن سیب‌زمینی را امحای یا دفن می‌کند. اینکه دلیل استعفای این نماینده خاص مجلس آیا حقیقتا همین موضوع بوده است یا خیر ، مقوله ای است که مجال بررسی آن در این گزارش نیست، اما سوال این است  آیا اطلاعات این نماینده مجلس درست بوده است یا بهانه‌ای تازه برای حمله به دولت یازدهم محسوب می شود.

در این میان رسانه های منتقد دولت با جهت دهی خاص سعی کردند به گونه ای نشان بدهند که ماجرای امحاي سیب‌زمینی‌ها اتفاق تازه ای بوده است و در این میان بسیج دانشجویی نیز دست به کار شده و بیانیه‌ای در این زمینه تهیه کرده است. بسیج دانشجویی 12 دانشکده کشاورزی با صدور بیانیه‌ای درباره امحای 1700 تن سیب زمینی تاکید کرد: امحای 1700 تن سیب زمینی تنها به دلیل نفع شخص عده‌ای فرصت‌طلب در داخل انجام می‌شود.در بخشی از  این بیانیه آمده: نابود کردن 1700 تن سیب زمینی تنها یک چیز را در ذهن تداعی می‌کند که این مسئله تنها به دلیل نفع شخصی و نه ملی عده‌ای فرصت طلب در داخل انجام می‌شود که سعی در حفظ قیمت آن کرده‌اند و این جای بحث است که اقتصاد اسلامی بر پایه انسانیت و اقتصاد لیبرال بر پایه منفعت شخصی بنا شده است و دولتمردان باید بیندیشند که در کدام سوی جریانند.

البته جدا از جهت دهی های خاص در پس این بیانیه آیا دانشجویان دانشگاه کشاورزی نباید آگاهی می داشتند که اتفاقی شبیه آنچه روی داده است پیش از این نیز سابقه داشته است.  مسئله سیب زمینی‌ها اما در ایران در حال ورود به فاز جدیدی است. در حالی که بسیاری از کارشناسان اقتصادی اذعان دارند که مسئله امحاي  این کالای خوراکی بسیاری از مواقع به عدم نگهداری صحیح آن بستگی دارد انگشت اتهام جناح های خاص  سیاسی به سمت دولت چرخیده است.

  ماجرایی که بارها تکرار شده است

 مسئله امحای سیب زمینی ها پیش از این نیز در شکل ديگری اتفاق افتاده است. درسال 1384 بار دیگر ما شاهد امحاي يک ميليون و ٣٩٦ هزارکيلو سيب زميني و در سال ١٣٨٧ رقمي در حدود يک ميليون و ٧٤ هزار و ٥٠٤ کيلو از اين محصول بوده‌ايم و البته نمايندگاني که امروز به دنبال استعفا هستند در سال‌هاي گذشته در پي معدوم‌سازي اين محصولات کشاورزي ابراز مخالفت نکرده بودند.ماجرای امحاي سیب‌زمینی‌ها اتفاق تازه ای نیست و پیش از این نیز بارها تکرار شده است اما این بار گویا حساسیت آن پس از تصویب برجام در مجلس دلایل دیگری دارد.در همان زمان نیز دليل عدم ارسال سيب‌زميني‌هاي مذکور به استان هاي ديگر، فسادپذيري و فاسدشدن بسياري از آنها عنوان شده بوده است ودر اتفاق اخیر نیز تا جايي که امکان داشت توزيع سيب زميني رايگان بين مردم و اقشار آسيب پذير در استان فارس، يعني استاني که معدوم‌سازي اين محصول را انجام داده صورت گرفته است. 

نکته قابل تامل این است که سیب زمینی چون گندم در ردیف کالاهایی محسوب می شود که برای شرایط خاص در کشور ذخیره می شود و در بسیاری از مواقع نیز عدم نگهداری صحیح و وضعیت نامناسب سيلوها می تواند منجر به امحاي آنان شود. در دو محورد ذکر شده در سال‌های 84 و 87 نیز این اتفاق  در مقداری بسیار بالاتر اتفاق افتاده است اما  گویا در آن زمان نماینده ای به دنبال بهانه سیب زمینی نبوده است و بسیج دانشجویی نیز چندان اعتنایی به این ماجرا نداشته است. 

 شنیدنی ها از زبان مسئولان و کارشناسان

اعتراضات کوچک زاده ،اما حاشیه های بسیاری برای دولت به وجود آورد و جریان خاصی از رسانه ها به جهت دهی افکار عموی پرداختند. غلامرضا نوری، نماینده مردم بستان آباد و عضو کميسيون کشاورزی در مجلس شورای اسلامی در خصوص دفن سيب زمينی‌ها و همچنين برای پاسخی به حرکت آقای کوچک‌زاده اظهار داشت:‌ طرف صحبت آقای کوچک زاده در اخطارشان به ظاهر دولت بود، اما مدنظر وی کشاورزان بودند این در حالی است که باید سوال کرد آیا مردمی که آقای کوچک‌زاده از آنان صحبت می‌کندکشاورزان و سیب زمینی کاران را نیز شامل می شود؟آیا از حال و روز کشاورزان و وضعیت فروش محصولات‌شان خبر دارند؟ نباید فراموش کرد هزاران تن سیب زمینی بین نهادهای حمایتی توزیع شده است و تنها مقدار اندکی از سیب زمینی ها که کیفیت پایینی داشته معدوم شده است و این اتفاق در سال های گذشته نیز رخ داده است و می تواند بازار را تحریک کند، آیا این‌گونه باید این اقدام تخطئه شود.  جعفرزاده با تاکيد بر اينکه طبق اسناد موجود، مسئولان براي توزيع سيب زميني خريداري شده از کشاورزان بين خانوارهاي تحت پوشش کميته امداد استان و سازمان بهزيستي اقدام کرده اند، افزود: «محصول امحاشده فاسد شده و امکان توزيع آن ديگر وجود نداشت و درباره امحاي سيب زميني هاي مذکور دستور دادستان، امام جمعه، مديريت جهاد کشاورزي، وزارت جهاد کشاورزي، رياست دادگستري و فرماندار استان وجود داشته است». در اسناد صورتجلسه هاي امحاي سيب زميني هاي امسال ، مهر دفتر امام جمعه و کميته امداد داراب نیز هست، همچنين کميسيون امحا با نماينده دستگاه قضایي يا سازمان بازرسي استان و نمايندگان فرماندار، شبکه بهداشت، جهاد کشاورزي و سازمان تعاون روستايي استان، به همراه مسئول حراست سازمان تعاون روستايي استان بر اين کار نظارت کرده اند.      ابوالقاسم سوزنچی نيز در اين خصوص اظهار کرد: این حجم سیب زمینی که حذف شده قانونی بوده و درواقع دولت به وظیفه خود در این زمینه عمل کرده است.

 بذر می شده یا نمی شده ؟

در اين بين سوالاتی از اين دست مطرح بود که چرا از آنها به عنوان بذر استفاده نشده است؟ در اين باره ابوالقاسم سوزنچی، عضو شورای مرکزی خانه کشاورزی اظهار داشت: این سیب زمینی‌ها برای تعادل و جلوگیری از افت قیمت این محصول در بازار به صورت تضمینی  خریداری شده بود، بنابراین توزیع دوباره آن دربازار منطقی نبود. ۱5 درصد از این سیب زمینی‌ها خرید تضمینی شده قابلیت مصرف داشتند و به صورت رایگان به کمیته امداد تحویل شد و مابقی آن دفن شد. به‌علاوه اينکه این سیب زمینی ها بذری نبوده و قابلیت استفاده به عنوان بذر برای تولید آتی را نداشتد.  در خصوص مسائل مربوط به کشاورزی و سياست‌های برخورد با بازار مربوط به محصولات اين بخش بايد مسئولی پاسخگو باشد که از برداشت و نحوه نگهداری اين محصولات آگاهی لازم را داشته باشد. سوزنچی در اين خصوص یاد آورشد که سیب‌زمینی‌های بهاره ماندگاری کمی دارند، به همين منظور این سیب زمینی‌ها نیز در مدت زمان کمی شرایط مصرف خود را از دست دادند. تا زمانی که راهکار صادرات سیب زمینی فراهم نشود و تولید مازاد باشد، راهکار دیگری به غیر از دفن وجود ندارد.  قیمت فعلی فروش هرکیلوگرم سیب زمینی درب انبار ۴۰۰ تا ۵۵۰ تومان است، درحالی این محصول به قیمت کمی از کشاورزان خریداری می‌شود که صنایع تبدیلی سیب زمینی، کاهشی در قیمت های خود نداشته اند و کماکان قیمت محصولات خود را بر اساس قیمت سیب‌زمینی ۲ هزار تومانی محاسبه می‌کنند. اگر کشاورزان الگوی کشت را رعایت کنند شاهد نابرابری عرضه وتقاضا نخواهیم بود و از طرفی دولت با توجه به شرایط به وجود آمده بر اساس قانون خرید تضمینی، باید قیمت محصول را به کشاورزان پرداخت کنند. محمد تقی توکلی، نایب رئیس اول کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی راجع به اين مسئله اعلام کرد: این مقدار محصول سیب‌زمینی ممکن است به علت گرما و قرار داشتن در فضای باز خراب و فاسد شده باشند. اگر برای خوراک دام مورد استفاده قرار می‌گرفت طبیعتا ضرر و زیان بسیاری دام ها را تهدید می‌کرد زیرا وجود آفت در محصول باعث تلف شدن دام می‌شود و آفت و آلودگی سلامت و بهداشت دام را تهدید می‌کند.  نبودن محل مناسب نگهداری محصول باعث فساد و خرابی آن می‌شود و چون قابل ارائه به بازار داخلی و همچنین صادرات نبوده باید این حجم از محصول سیب‌زمینی دفن می شد. متاسفانه وقتی در بازار محصولات کشاورزی این مشکلات پیش می‌آید ضرر و زیانی زیادی کشاورزان را تهدید می‌کند.  در برخی از مناطق شمالی کشور که محصولاتی از قبیل مرکبات، سیب‌درختی و کیوی به عمل می آید بازاری برای آنها وجود ندارد در نتیجه این محصولات با افت قیمت روبه‌رو می‌شوند. در خصوص صادرات آن نيز محصول باید کیفیت خوب، بسته بندی مناسب و استانداردهای لازم را داشته باشد تا بتوانیم آن را صادر کنیم. وقتی تولید محصولی مازاد است و بازار کشش و توانایی مطلوب و لازم را ندارد متاسفانه قیمت ها تغییر پیدا می کند، این موارد برای ما در صنعت کشاورزی مشکل ساز است. وقتی محصولی مثل میوه که خیلی زود فاسد می شود و محیط باز، سرد یا گرم باعث تغییرات کیفیتی آن می‌شود درنتيجه اين فساد زودهنگام دفن آن راه حلی است که در حال حاضر اجرا می شود. بهجت حقیقی، مدیر تعاون روستایی فارس نیز با تشریح عملکرد تعاون روستایی فارس در ۶ ماه گذشته به بهترین اقدام این سازمان اشاره کرد و گفت:‌ در این مدت سازمان تعاون روستایی در حوزه بازرگانی به منظور تنظیم بازار سیب‌زمینی اقدام به خرید و امحای بیش از ۱۷۰۰ تن سیب‌زمینی در فارس کرده است. در این اقدام سازمان تعاون روستایی سیب زمینی‌های برداشت شده از شهرهای فسا و داراب را که دارای پایین‌ترین حد کیفیت بودند را از کشاورزان به قرار هر کیلو ۳۶۰ تومان خریداری کرده و مجموع آن‌ها را معدوم کرده است که البته به دلیل ناکارا بودن و غیرقابل‌مصرف بودن سيب‌زميني و سياست،  امحا‌شده‌اند.

  سیاست و سیب زمینی

 نتیجه بررسي‌هاي «قانون» نشان می دهد اتفاق روی داده در رابطه با سیب زمینی ها و امحای‌آنان اتفاق تازه ای در عرصه کشاورزی و بازرگانی و اقتصاد نبوده است اما گویا سیب زمینی ها به سوژه های تازه‌ای برای جدال سیاسی تبدیل شده اند و از پرتاب گوجه فرنگی در فضای حقیقی به سیب زمینی در فضای رسانه ای و تبلیغاتی رسیده است. جدال بر سر سیب زمینی و حاشیه های مربوط به آن حالا وارد روندی تازه شده است. اصل حساسیت رسانه ها به چنین وقایعی در عرصه اقتصاد و کشاورزی البته چیز بدی نیست مشروط به اینکه گروه‌های سیاسی به سایر مسائل مشابه مثل وضعیت ناگوار کشاورزان و تولید کنندگان حساس بمانند.