نیروهای نظامی ایران به طور مداوم در حال پیشرفت و تغییر و تحول هستند. سوال این است که دستیابی ایران به فناوری های هوش مصنوعی و رباتیک چه تاثیری بر ادراک از رفتارهای ایران خواهد داشت و چگونه می تواند توازن نظامی در منطقه را تغییر دهد؟ و این مساله برای آمریکا و شرکای آن در خاورمیانه چه مفهومی خواهد داشت؟

به گزارش روز نو : در حالی که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هزینه زیادی را برای دستیابی به تسلیحات گران قیمت، طراحی عام ساخت ایالات متحده صرف می کنند، چندین دهه تحمل تحریم ها و تصمیمات استراتژیک پس از انقلاب برای خودکفایی در زمینه نظامی سبب شده که جمهوری اسلامی بیشتر روی صنایع بومی متمرکز شود. مقایسه مستقیم هزینه های دفاعی کشورهای عربی و ایران دشوار است. خوانشی سطحی از آمارها نشان می دهند که هزینه های سعودی و اماراتی نسبت به تولید ناخالص داخلی به مراتب از ایران بیشتر است، اما نمی توان برمبنای این آمارهای عمومی درباره ایران قضاوت کرد. ایران پس از انقلاب اسلامی استراتژی های نامتقارن از جمله گروه های منطقه ای یا شاید حتی فناوری هسته ای را برای مقابله با دشمنان خود در نظر گرفته است.

این مساله نباید تعجب آور باشد. بسیاری از کشورهای خاورمیانه همواره با تردید برای دستیابی به فناوری تلاش کرده اند، اما ایران از این قاعده مستثنی بوده است. برای نمونه، روحانیون سعودی اوایل قرن بیستم ابتدا در استفاده از تلگراف و بعدتر رادیو، مقاومت نشان می دادند. در دهه 1970، برخی از روحانیون سعودی شکایت کردند که تلویزیون توطئه ای از سوی غرب برای جدا کردن فرزندان مسلمان از خداست. در همان حال، ناصرالدین شاه ایران تنها یک دهه پس از آنکه ساموئل مورس اولین خط دوربرد را در آمریکا نصب کرد، از نصب خطوط تلگراف در تهران حمایت مالی کرد. به رغم جو سیاسی عمدتا سنگین ایران، هم دولت و هم مردم این کشور تقریبا همه نسل های فناوری را با آغوش باز پذیرفته اند. همین پویایی درباره اینترنت هم صادق بود. در حالی که بسیاری از کشورهای عربی حاضر به پذیرش دسترسی به اینترنت نبودند، ایران پس از اسرائیل در سال 1993 و به عنوان موردی مستثنی در خاورمیانه به اینترنت وصل شد.

ایالات متحده همواره عادت داشته که ایران را دست کم بگیرد؛ در حقیقت، این یکی از دلایلی بود که جمهوری اسلامی توانست برای مدتی طولانی غنی سازی و تحقیقات هسته ای خود را مخفی نگه دارد. برنامه هسته ای ایران چه پیش از توافق هسته ای و چه پس از برجام، اساسا نشان دهنده توانایی این کشور در دستیابی به فناوری پیشرفته در نتیجه تلاش های بومی است. به بیان ساده تر، مهندسان و دانشمندان ایرانی در توسعه فن آوری های نظامی پیشرفته مهارت دارند. برای نمونه، ده سال از زمانی که ایران نخستین ماهواره خود را با موفقیت به فضا پرتاب کرد، گذشته و این در حالی است که فناوری پرتاب ماهواره می تواند زمینه را برای ساخت موشک های پیشرفته بالستیک فراهم کند. دولت ایران همچنین به سرمایه گذاری در زمینه فناوری نانو تشویق کرده و المپیادهای فناوری نانو برگزار می کند که دانشجویان برتر می توانند در مقابل یکدیگر به رقابت بپردازند و دولت می تواند آنها را برای استخدام در نظر بگیرد. حوادث اخیر در منطقه از جمله انهدام هواپیمای بدون سرنشین نیروی دریایی ایالات متحده در خلیج فارس و دیگر تحولات در سوریه، یمن و عراق از  توانایی های برجسته ایران در ساخت و عملیات با پهپادها حکایت دارند. ایران اولین هواپیمای بدون سرنشین خود را در سال 1985، یک یا دو دهه پیش از بسیاری از دیگر کشورهای منطقه، عملیاتی کرد. در حالی که توجه دیپلمات ها همچنان به برنامه هسته ای ایران معطوف شده، این کشور مشغول کار روی نسل بعدی فناوری نظامی شامل تسلیحات ماورای صوت، روباتیک و سامانه های خودکار است. هنوز هیچ نشانه ای دال بر مجهز بودن ایران به تسلیحات ماورای صوت وجود ندارد و به نظر نمی رسد که روسیه و چین هم قصد ارائه این فناوری به ایران را داشته باشند؛ اما سامانه های خودکار و فناوری روباتیک مساله دیگری است.

به نظر می رسد که تکنسین های ایرانی حتی اگر به سامانه های تماما خودکار دست نیافته باشند، روی هوش مصنوعی کار می کنند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اخیرا رزمایشی موسوم به «حمله فوجی» برگزار کرده که در آن از هوش مصنوعی برای هماهنگ سازی قایق ها، هواپیماها، تانک ها و هواپیماهای بدون سرنشین استفاده شده است. سپاه پاسداران در جنگ با داعش نیز از تاکتیک های مشابه استفاده کرده بود. همچنین، فرمانده نیروی هوایی ایران ماه ژوئن 2019 از یک پدافند هوایی جدید خبر داد که توانایی شناسایی و ردگیری پهپادهای رادارگریز را دارد و می تواند در برخی عملیات های خود از هوش مصنوعی استفاده کند. این مساله که مقامات ایرانی یک ماه بعد توانستند یک فروند هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی را هدف بگیرند، نشان دهنده این است که پیشرفت های ایران در زمینه فناوری باید مورد توجه قرار بگیرد.

سوالی که اکنون سیاستگذاران در واشنگتن و پایتخت های متحد آن در خلیج فارس با آن مواجه هستند، این است که دستیابی ایران به صنایع رباتیک و فناوری های هوش مصنوعی چه تاثیری بر فرضیات اساسی درباره رفتار ایران خواهد داشت و چطور توازن نظامی منطقه را تغییر می دهد؟ صنایع نظامی ایران شاید هنوز توسعه یافته به شمار نرود و شاید هنوز این کشور سامانه های رباتیک و خودکار مشابه زرادخانه های آمریکایی، چینی و روسی نداشته باشد، اما احتمال اینکه برای مدتی طولانی از پیشروان در این زمینه عقب بماند، اندک است.