بی گمان شنیدن خبرش برای خیلی‌ها بهت آور بود و عجیب. خبر مرگ کسی که بسیاری از ایرانیان او را به عنوان فردی منصف، معتدل و البته صادق می‌شناختند، کسی که سعی داشت در انجام وظیفه، سیاست را دخالت ندهد. از همین رو بارها در گزارش‌های هسته‌ای‌اش پیرامون ایران به واگویی بی اغراض حقایق می‌پرداخت این شد که بعد از توافق برجام، 15 بار اقدامات ایران رادر پایبندی به توافق هسته‌ای تایید کرد.
به گزارش روز نو :ولی سرنوشت خواست تا در واپسین ساعات تیرماه به وقت ایران، پرچم آژانس بین‌المللی اتمی بر فراز ساختمان اصلی این سازمان به حالت نیمه‌افراشته درآید. این اتفاق تنها می‌توانست یک دلیل داشته باشد. اینکه آن فرد منصف صادق، یعنی یوکیا آمونو رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درگذشته است؛ آن هم در سن ۷۲ سالگی.
هرچند که پیش از این جسته و گریخته اعلام شده بود، آمانو به دلیل بیماری، خواهان کناره‌گیری از سمتش در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است اما کسی تصور نمی‌کرد این بیماری به گونه‌ای باشد که استعفا نداده او را به کام مرگ بکشاند. این در حالی بود که دوره چهار ساله سوم او در این مقام تا سال ۲۰۲۱ باید ادامه پیدا می‌کرد. کسی نه از جزئیات بیماری او سخنی به میان آورد، نه از چرایی دقیق مرگش.
پنجمین مدیر آژانس بین‌المللی دیگر نیست. مشکوک، غیر منتظره و بی سر و صدا.
 
>دعوای آمانو و اسرائیل و آمریکا
مرگ شوک آور آمانو اما بی تردید همراه با سناریو سازی‌ها و فرضیاتی نیز همراه شده است. فرضیاتی شبیه به چیزی مثل احتمال وجود ترور بیولوژیکی وی از سوی کسانی که اقدامات او را به ویژه در مورد ایران برنمی‌تابیدند. گزارش‌های متعدد آمانو در پسابرجام و تاکیدات مکرر او براین موضوع که ایران به توافق هسته‌ای پایبند بوده، برای خیلی از کشورها به ویژه آمریکای عصرترامپ و البته اسرائیل خوش نمی‌آمد. آمانو دراین یکی دوسال عملا در برابر ترامپ و نتانیاهو می‌ایستاد و تلاش می‌کرد تا اسباب سیاسی کاری‌های آن‌ها نشود.
دونالد ترامپ از مدت‌ها قبل به دنبال راهی برای مشروعیت بخشیدن به خروجش از برجام می‌گشت. با توجه به اینکه اودرهمراهی کشورهای اروپایی و صد البته چین و روسیه برای این اقدام ناکام بود، باید به دنبال مسیری و راهی دیگر در جهت منطقی نشان دادن خروج از توافق هسته‌ای می‌گشت و چه راهی بهتر ازاین که بتواند آمانو را به این امر راضی کند تا وی در گزارش‌هایش به نقض برجام از سوی ایران اشاره کند. همین امر کافی بود تا بهانه‌ای قانع‌کننده از سوی آمریکا برای خروجش از برجام پیدا شود، اما هیچ یک از مذاکرات پنهانی و آشکار مقامات آمریکایی با آمانو دراین امر که او گزارش‌های ضد ایرانی منتشر کند به نتیجه نرسید و ترامپ نیز مجبور شد تا بدون دلیل قانع کننده و تنها، از برجام خارج شود. موضوعی که اعتبار آمریکا را زیر سوال برد. شاید از همان زمان بود که آمریکا آمانو را به عنوان یک مانع در ساز و کار آژانس احساس می‌کرد که باید به نحوی از حضور او در آژانس خلاص شد.
آمانو در برابر بسیاری از ادعاهای دیگری که از سوی آمریکا و اسرائیل مطرح بود نیز ایستادگی کرد. یکی از معروفترین آن‌ها شو تلویزیونی نتانیاهو و رونمایی از مجموعه سی دی‌ها و اسنادی بود که مدعی بود در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. ادعایی که هرگز به اثبات نرسید. اما فردای همان روز دونالد ترامپ به آن‌ها استناد کرد و خواستار توجه ویژه سازمان انرژی اتمی به اظهارات نتانیاهو شد. توجهی که هرگز از سوی آمانو صورت نگرفت و او بازهم با استناد به یافته‌های خود آژانس، اقدام ایران در عمل به تعهدات برجامی‌اش را تایید کرد.
ادعای دوم نتانیاهو درخود سازمان ملل رخ داد؛ اظهاراتی در باره فعالیت‌های خلاف برجامی ایران در تورقوز آباد، که تنها به مضحکه‌ای جهانی تبدیل شد. محلی که نخست وزیر رژیم صهیونیستی به عنوان محلی برای فعالیت‌های هسته‌ای ایران بدان اشاره می‌کرد یک قالیشویی از آب درآمد. گرفتن عکس یادگاری و فکاهی مردم با این مکان تنها دستاورد نتانیاهو از اظهارات به اصطلاح افشاگرانه وی در مقر سازمان ملل در ارتباط با تخلفات ایران در برجام بود وبازهم آمانو درباره این گفته‌های نتانیاهو هیچ وقعی ننهاد.
 
>یک فرضیه
البته مقاومت‌های بیشتری از سوی آمانو در برابر آمریکا و اسرائیل دراینباره صورت گرفت. مقاومت‌هایی که باعث شده اکنون برخی گمانه‌زنی‌ها از دست داشتن آمریکا یا اسرائیل در حذف فیزیکی آمانو بگویند.
نورنیوز نوشته است: مرگ او چند روز پیشتر به‌وقوع پیوسته بود اما آمریکا و اسرائیل از اعلام خبر آن ممانعت کرده بودند.
منابع خبری اعلام کردند که از مدتها پیش دولت آمریکا و رژیم صهیونیستی دوره جدیدی از فشار سنگین را به آمانو برای گشودن پرونده‌ای دروغین علیه ایران در موضوع هسته‌ای آغاز کرده بودند.
بر اساس اطلاعات موجود دولت ترامپ و رژیم صهیونیستی به‌نحو پیگیرانه‌ای از آمانو می‌خواستند که به‌خلاف گزارش‌های فنی و حقوقی متعددی که پایبندی ایران به برجام را نشان می‌دهد، اعلام کند که ایران برجام را نقض کرده است تا بدین صورت پروژه فشار ــ مذاکره ترامپ علیه ایران تقویت شود.
با این حال آمانو در این مقطع در برابر فشارهای آنان ایستادگی کرده و به همین علت به‌وسیله صهیونیستها از میان برداشته شده است.
سایت خبری نورنیوز نوشته است: منابع مطلع می‌گویند که شواهد قابل توجهی وجود دارد که او به همین دلیل چند روز پیش "با اقدام صهیونیستها" جان خود را از دست داده است.
 
>از عرفات تا جاسوس‌های انگلیسی
اما آیا همه این‌ها دلیل خوبی بر این است که آمریکا و اسرائیل در مرگ آمانو دست داشتند؟
محمد علی بصیری کارشناس مسائل بین‌المللی با بیان اینکه در تاریخ روابط بین‌الملل ترورهای بیولوژیک امری معمول است، به آفتاب یزد می‌گوید: مرگ یاسر عرفات در فلسطین یا هوگو چاوز در ونزوئلا از جمله معروف ترین مواردی است که گفته می‌شود توسط ترورهای بیولوژیک آمریکا و اسرائیل می‌توانسته صورت گرفته باشد. در مورد فرضیه دخالت در مرگ آمانو نیز که اکنون مطرح شده نمی‌توان این موضوع را به کلی منتفی دانست. به هرروی آمانو اگر چه گزینه آمریکا به شمار می‌آمده است، اما به خاطر آنکه در مواضعش چرخش‌هایی به‌وجود آمد و او در برابر فشارهای خصمانه‌ای که این دو بر سر پرونده هسته‌ای ایران در برابر برجام داشته‌اند، مقاومت می‌کرد، مورد غضب قرارگرفت.
وی ادامه می‌دهد: او به سمت به اصطلاح کارشناسی‌های خصمانه آمریکایی‌ها علیه ایران گام برنداشت، از همین رو شاید اسرائیل یا آمریکا نقشه‌ای علیه او طرح ریزی کرده باشند تا پیامی برای سایر افراد در سازمان‌های بین‌المللی باشد که درمقابل خواست‌هایی که می‌تواند جنبه امنیتی حیاتی برای آمریکا داشته باشد، نایستد.
بصیری می‌گوید: معروف است که در سیاست هر چیزی ممکن است اما اثبات مسئله‌ای مانند مرگ بیولوژیک آمانو نیاز به تایید مراجع بی طرف دارد. صرف طرح این که آمانو ترور شده و چند خبرگزاری در داخل به آن دامن بزنند، اصل حقیقت را نمی‌تواند بازگو کند. مراجع بی طرف باید با اسناد و مدارک از نظر پزشکی و کارشناسی و حقوقی این موضوع را اثبات کنند آن موقع می‌توان راجع به آن سخن گفت اما در رسانه‌ها تنها می‌توان به عنوان یک گزینه احتمالی سخن گفت.
 
>ترور بیولوژیک از سوی روس‌ها به اثبات رسید
وی در پاسخ به این سوال که آیا هیچ کدام ازمرگ‌های یاسرعرفات یا چاوز را مراجع بی طرف توانستند به گردن آمریکا یا اسرائیل بیندازند، گفت: یاسرعرفات بعد از آنکه کالبد شکافی شد این مطلب مورد تایید قرار گرفت که او توسط اورانیوم ضعیف مسموم شده است و از طرفی چاوز را هم تایید کردند که مواد رادیواکتیو به بدن او وارد شده و این مسئله از فرض بالاتر رفت؛ موضوعی که بیانگر این تروربیولوژیک بوده است.
بصیری می‌گوید: یکی از مواردی که اخیرا درباره ترور بیولوژیک اثبات شده است اقدامی است که روس‌ها علیه جاسوسان انگلیس استفاده کردند؛ مسئله‌ای که باعث تنش شدید و رسمی بین MI6و کا گ‌ب شد. اثبات شد که روس‌ها در جنگ اطلاعاتی و ضد اطلاعاتی، جاسوس‌های انگلیس را ترور کرده‌اند. اساسا در کل دنیا قدرت‌ها از این روش استفاده می‌کنند و این اتهام‌ها در مورد آمریکا و اسرائیل بیشتر از بقیه مطرح می‌شود و برخی از آن‌ها هم به‌صورت غیر مستقیم تایید شده است.
بصیری تاکید می‌کند: اما در مورد آمانو باید تحقیقاتی صورت بگیرد.
این کارشناس بین‌الملل می‌گوید: از اینجا به بعد همه‌چیز بستگی به خانواده آمانو دارد تا در این ارتباط در خواست کالبد شکافی شود و از طرف مقامات بخواهند تا تحقیق شود. اگر از طرف خانواده آمانو این موضوع مسکوت گذاشته شود اساسا نمی‌توان آن را دنبال کرد.
 
>ارزش ترور داشت؟
محسن جلیلوند کارشناس مسائل بین‌الملل نیز با تشکیک احتمالی در موضوع ترور بیولوژیک یا حذف فیزیکی آمانو به آفتاب یزد می‌گوید: باید دید یک مقام در آن اندازه قدرت تاثیرگذار دارد که بخواهیم بحث ترور بیولوژیک او را مطرح کنیم. شاید بتوان درمورد مرگ کسانی مانند چاوز این موضوع را بیشتر باور کرد به هر حال او صاحب قدرتی در ونزوئلا بود اما اساسا آمانو هم دراین اندازه بود؟
وی ادامه می‌دهد: تصور ما از پست‌های بین‌الملل نباید اینقدر بالا باشد که او را به عنوان یک فرد همه‌کاره و دارای رانت جهانی تصور کنیم. فراموش نکنیم در هر صورت آمریکا در آژانس دست بالا را دارد و رئیس آژانس در آن حد برای آمریکا خطرناک نیست که این کشور بخواهد دست به ترور بیولوژیک او بزند. رئیس یک سازمان بین‌المللی که به هرجهت خود تحت تاثیر آمریکاست، نمی‌تواند به قتل برسد.
جلیلوند درباره اقدامات و ایستادگی‌های آمانو در برابر آمریکا و اسرائیل می‌گوید: آمانو اقداماتش در چارچوب پادمان بود. قبل از آمانو هم اقدامات روسای آژانس در چارچوب این پادمان بوده است. آمانو هم به وظایف خودش عمل می‌کرده است.آژانس نمی‌تواند از تجهیزات نظامی بازدید کند یا کارهای جیمزباندی مدنظر اسراییل را انجام دهد. آژانس باید بر اساس پادمان عمل کند و پادمان هم چیزی است که ایران امضا کرده است. اگر بنا بود به خاطر گزارش‌ها و دفاعیات آمانو از ایران اورا ترور کنند باید گفت البرادعی بیشتر از آمانو حامی کشورمان بود،پس چرا آن موقع دست به ترور بیولوژیکی البرادعی نزدند. بنابراین تا زمانی که رسما قتل آمانو اعلام نشده نباید این مسائل پیرامون مرگ وی را جدی گرفت.