روز جمعه هفتم تیر
از وین به نقل از منابع شرکت‌کننده در نشست کمیسیون مشترک برجام ، اروپایی‌ها اعلام کرده‌اند که اینستکس عملیاتی شده و در حال پردازش اولین تراکنش با ایران است.
سه کشور اروپایی عضو برجام گفته‌اند اینستکس عملیاتی شده و چین هم به‌عنوان طرف سوم برای پیوستن به این سازوکار ابراز علاقه کرده است.از سویی روسیه نیز از عملیاتی شدن سازو کار اینستکس استقبال کرده است . خبر عملیاتی شدن اینستکس بعد از ماه‌ها وعده وعیدی بود که اروپایی‌ها و البته فدریکا موگرینی رئیس اتحادیه قاره سبز به ایران می داد و اما خبری از آن نمی شد
به گزارش روز نو :و همین موضوع تبدیل به یک از چالش‌ها و گله‌های ایران شده بود. اینکه چرا اروپا علی رغم موضع گیری‌های سیاسی اش در مورد حفظ برجام بعد از خروج ترامپ از آن، در عمل این میل را نشان نمی‌دهد و اقدامی که بتواند منافع ایران را در ماندن در برجام حفظ کند انجام نداده است .
تداوم تحریم‌ها علیه ایران از سوی آمریکا و عملی نشدن وعده‌های اروپایی در به ثمر نشاندن سازو کار مالی بین اروپا و ایران باعث شد تا حسن روحانی رئیس جمهور ایران در هجدهم اردیبهشت ماه ، اعلام ضرب الاجل دوماهه ای به اروپایی‌ها بدهد تا وعده‌هایشان را عملی کرده و برا ی حفظ برجام اقدامی در خور از خود نشان دهند.
اکنون اما اینستکس عملیاتی شده است، با این اتفاق مقامات مختلفی نیز نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند. ثبت رسمی کانال مالی به منظور تبادلات بازرگانی میان اروپا با ایران موضوعی نیست که به مذاق آمریکایی‌ها خوش آمده باشد و از همین روست که سخنگوی سفارت آمریکا در برلین با انتقاد از راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران، اظهار کرد که واشنگتن شرکت‌هایی که به داد و ستد با ایران بپردازند را تحریم‌ می‌کند.
اما برعکس اروپایی‌ها به استقبال آن رفته‌اند، اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد نسبت به تجارت با ایران ابراز علاقه کردند.آن‌ها ضمن تاکید بر اهمیت حفظ توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهان، اعلام کردند که با همکاری فرانسه، آلمان، انگلیس، کمیسیون و سرویس اقدامات خارجه اروپا سعی دارند تا راه‌هایی برای تسهیل تجارت مشروع و تبادلات مالی با ایران - که اصلی‌ترین آن‌ها اینستکس است - برقرار کنند.
این کشورها لزوم رخ دادن چنین رویدادی را احترام و پایبندی ایران به بندها و شرایط توافق هسته‌ای دانستند. از سویی آن طور که ایسنا می نویسد هلگا اشمید معاون مسئول سیاست خارجه اروپا نیز گفت : نشست کمیسیون مشترک برجام به نتیجه رسید. گفت‌وگوهای سازنده‌ای داشتیم. اجرای کامل و موثر توافق هسته‌ای ایران توسط تمامی طرفین همچنان یک عنصر کلیدی باقی می‌ماند.
اشمید در توئیت دیگری نوشت: اینستکس حالا عملیاتی شده است. اولین تراکنش‌ها در حال انجام شدن است و کشورهای دیگر عضو اتحادیه اروپا نیز به این مکانیسم خواهند پیوست. پروژه‌های فوردو و اراک نیز به خوبی در حال پیشروی هستند.
در بیانیه‌ای که از سوی هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام منتشر شد براین موضوع تاکید ویژه شد که اولین تراکنش‌های اینستکس در حال پردازش است . از سویی نیز «پر فیشر» رئیس پیشین کامرتس بانک، ریاست کانال ویژه مالی اروپا با ایران را بر عهده گرفت.
اما علی رغم همه این اخبار ، اظهارات مقامات داخلی مثل سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه کشورمان اظهاراتی دو پهلو و معنادار است که نه خوش بینی و شادمانی اروپایی‌ها را در آن می شود دید و نه عصبانیت و ناراحتی آمریکایی‌ها را. از سویی این اظهارات دقیقا مشخص نمی کند آیا راه اندازی اینستکس باعث توقف عملیاتی شدن ضرب الاجل ایران به اروپا می شود و یا خیر.
سیدعباس عراقچی رئیس هیئت ایرانی در نشست روز جمعه کمیسیون مشترک برجام در وین از سویی این نشست را مثبت و سازنده عنوان و می‌گوید که این نشست نسبت به جلسات گذشته یک گام به جلو محسوب می‌شود. ولی از طرفی هم اظهار می کند که هنوز تا خواسته‌های ایران فاصله قابل توجه وجود دارد.
عراقچی می گوید : با این حال بنده این قدم‌های رو به جلو را بررسی کامل و آنها را به تهران منتقل می‌کنم.اینستکس الان عملیاتی شده و دو سه تا مورد کاری هم الان در حال انجام شدن است و ظرف روزهای آینده تبادل مالی انجام می‌شود. کشورهای دیگر هم قبول کردند که به عنوان سهامدار به این کانال بپیوندند.
وی اما ادامه می دهد: نشست روز جمعه کمیسیون مشترک، انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند و فاصله ملموسی با سطح خواسته‌های ایران دارد. در عین حال این جلسه آنقدر ارزش دارد که ما روی آن فکر کنیم. من نتایج را به تهران می‌برم و آنها تصمیم می‌گیرند که چه اقدامی انجام دهند؛ تصمیم به «کاهش تعهدات» را متوقف کنند یا خیر. من در جایگاهی نیستم که بگویم ایران این کار را می‌کند یا نه، اما از نظر من جلسه امروز برای توقف تصمیم ایران به «کاهش تعهدات» کافی نیست.
ولی آیا این اظهارات، می تواند به معنای عملیاتی شدن ضرب الاجل ایران حتی با وجود اینستکس باشد؟ به غیر از عراقچی، حشمت الله فلاحت پیشه رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی نیز در اینباره اظهار نظری رمز گونه کرده است که مشخص نمی شود منظور او از این اظهارنظری توئیتی درخواست برای تعلیق ضرب الاجل ایران بعد از عملیاتی شدن اینستکس محسوب می شود یا چیز دیگری؟ او در توئیترش می‌نویسد: باید به اینستکس فرصت داد؛ ساز و کاری که اثر سیاسی آن برای گذر از دام افراطیون مهم‌تر از گشایش‌های اقتصادی آن است.
 
> رهایی از دام افراطی گری
به سراغ این نماینده مجلس می رویم؛ حشمت الله
فلاحت پیشه رئیس سابق کمیسیون امنیت
ملی مجلس در باره مقصودش از توئیت خود که باید به اینستکس فرصت داد، به آفتاب یزد اینگونه توضیح می‌دهد: «در حال حاضر با توجه به اینکه کشورهای مختلف به اینستکس پیوستند بیشتر یک دیپلماسی و اقدام سیاسی تا سازو کار اقتصادی شکل گرفته است. بنابراین معتقدم برای پرهیز و گذر از دام افراطی گری که هم اکنون وجود دارد باید به اینستکس فرصت داد، در حال حاضر ما در اوج افراطی گری به سر می بریم، اما همین که کشورهای مختلفی اعلام آمادگی کرده اند تا با اینستکس همراهی کنند و سعی کردند که بخشی از خواسته‌های ایران را ببیند یک پیام سیاسی خوب است.»
وی ادامه می دهد: «هرچند که هنوز این اقدامات، خواسته‌های اقتصادی ایران را تامین نکرده است اما این حرکت، تلاش آمریکایی‌ها را در شرایط فعلی بی اثر می کند ، آمریکایی‌ها سعی کردند بر اثر سلسله اتفاقاتی که در منطقه افتاد علیه ایران اجماع شکل دهند، اما عملیاتی شدن اینستکس
نشان می دهد که اروپا و جامعه جهانی
می خواهد با ایران کار کند و در مقابل حداقل‌های اقتصادی این اتفاق رقم خورد. به ویژه آنکه کشورهای دیگری مانند چین و روسیه و ... که آمریکا آن‌ها را تهدید به تحریم کرده است، هم عملا از اینستکس استقبال کردند و این موضوع می تواند صحنه سیاسی تحریم علیه ایران را به شدت تضعیف کند .»وی ادامه می‌دهد: «از همین رو باید به اینستکس فرصتی داد.»
 
> ضرب الاجل ایران به حالت تعلیق درمی‌آید؟
اما آیا این فرصت به اینستکس به معنای آن است که باید مراحل غنی سازی اورانیوم متوقف شده یا ضرب الاجل ایران به اروپا به حالت تعلیق درآید، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی تلاش کرد تا به جای پاسخ مثبت یا منفی مشخص به این سوال به عنوان یکی از مقامات مسئول ،
به ما بگوید: «تا جایی که نقض برجام و نقضNPT نیست، باید برنامه هسته ای کشور را پیش برد. به طور طبیعی در ایران یکسری از جریانات سعی می کنند که نتیجه ای که بعد از ضرب الاجل شکل گرفته است را به عنوان پایان دیپلماسی در نظر بگیرند و یک فضای انتحاری را ایجاد می کنند، وقتی که می گویم به اینستکس
باید فرصت داد برای رهایی از کمین افراطی گری
است. رهایی از افراطی گری است که در شرایط کنونی سرنوشت تحولات را رقم بزند . باید مراقب بود چه کسانی که در داخل ایران کارشان تحرکات افراطی است و چه کسانی که مانند نئوکان‌ها در آمریکا به دنبال شرایط تند هستند باشیم.»
اما وقتی فلاحت پیشه بر تداوم فعالیت‌های هسته ای کنونی بعد از عملیاتی شدن اینستکس تاکید می کند به او می گوییم ، ایران اعلام ضرب الاجل 60 روزه و اجرای گام اول و دوم اقداماتش در کاهش تعهدات برجامی را هم در چارچوب برجام می داند، بنابراین، اینکه اکنون وی به عنوان رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی می گوید بعد از اینستکس هم باید فعالیت‌های هسته ایران در چارچوب برجام تداوم بیاید،
می تواند به معنای عدم لغو ضرب الاجل ایران و آغاز گام دوم کاهش تعهدات برجامی باشد؟ فلاحت پیشه در جواب می‌گوید: «همان طور که گفتم در چارچوب برجام ما می توانیم برنامه هسته ای خودمان را پیش ببریم ، برای این موضوع هم مذاکرات فنی را با اعضای دائمی برجام انجام دهیم اما این که ضرب الاجل به معنای عدم پذیرش اینستکس و ورود کشور به یک فضای تقابل و انتحار باشد قبول ندارم. آنچه که در وین دیدم عزم جدی سیاسی برای حفظ برجام بود و از لحاظ اقتصادی کماکان کم توانی اروپا مشهود است.»
فلاحت پیشه در باره اینکه باید غنی سازی اورانیوم به همین منوال که بعد از ضرب الاجل تداوم دارد ادامه داشته باشد و در تاریخ هفدهم تیر گام دوم کاهش تعهدات ایران برداشته شود یا نه؟ می‌گوید: «اعتقادم براین است ایران باید از لحاظ فنی از هرگونه کاری که منجر به شکست سازوکار وین - عملیاتی شدن اینستکس -باشد پرهیز کند.»
 
> از لحاظ اقتصادی راضی نیستیم اما...
رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی اما پیشتر به آفتاب یزد گفته بود که اینستکس دیگر ایران را راضی نخواهد کرد و باید ابتدا اروپا از آمریکا بخواهد به تحریم‌های ایران پایان دهد ولی اکنون که اینستکس عملیاتی شده است؛ نظرش چیست فلاحت پیشه در این‌باره می‌گوید: «آن صحبت قبلی من خواست ایران است ، ایران هنوز هم از لحاظ اقتصادی راضی نیست، ولی اینستکس می تواند شروع خوبی باشد و بازهم تاکید می کنم که باید به اینستکس فرصت داد و در فرصت بعدی می‌توانیم برسر ورود سایر معاملات به اینستکس مانند معامله نفت مذاکره کنیم.»
ازاین نماینده مجلس این سوال را می کنیم که آیا اینستکس نیازهای ایران را بر طرف می کند که پاسخ می‌دهد: «من معتقدم که نیازهای اقتصادی ایران برطرف نمی شود اما از لحاظ سیاسی حتما آمریکایی‌ها ازآن چیزی که در اینستکس صورت گرفته است ناراضی هستند چون این موضوع اجماع آمریکایی‌ها علیه ایران را تا حد زیاد با دشواری روبه رو کرده است.»
 
> ضرب الا جل دوبخشی
اما درجست وجوی اینکه بالاخره ایران بعد از عملیاتی شدن اینستکس ضرب الاجل خود را به حالت تعلیق درمی‌آورد یانه از فریدون مجلسی دیپلمات سابق نیز سوال می کنیم، وی پاسخگوی این پرسش ماست که آیا ایران
می تواند هم پایبند به ضرب الاجلش بماند و آن
را تعلیق نکند و هم اینستکس و روندش ادامه یابد؟ او به آفتاب یزد می گوید: «ضرب الاجل ایران دوبخش دارد، یک بخش آن برخلاف برجام نیست و آن این که در حال حاضر سایر کشورها اعلام کرده اند که آب سنگین و مواد اورانیوم غنی شده مجازی که تولید می‌کنیم را نمی خرند، در حالی که طبق مفاد برجام باید آن را بخرند، ایران می تواند تولید این موارد را ادامه بدهد و انباشته کند و به کشورهای اروپایی بگوید تعهدتان را انجام دهید و آن‌ها را بخرید وگرنه از حد مجاز بالاتر می رود ما متعهد نیستیم که تولید بکنیم و
طرف اروپایی نخرد ، بنابراین ادامه اقدامات هسته ای
ایران تا اینجا قابل توجیه است یا باید آب
سنگین و اورانیوم را بخرند یا میزان آن خود به خود بالاتر می رود . اما اگر قرار باشد کشورمان اقداماتی انجام دهد که در برجام منع شده باشد این اقدامات چه کم باشد چه زیاد، بهانه‌ای خواهد شد برای رفتار ضدایرانی اروپایی‌ها.»
مجلسی در مورد عملیاتی شدن اینستکس هم می‌گوید: «در مورد اینستکس آنچه که تاکنون اتفاق افتاده برای مواد دارویی و غذایی است
که اتفاق خوبی است . ایران مدت‌هاست که به جز دارو مواد زیادی از غرب نمی خرد ، به هر حال بعد از تحریم آمریکا عملا غرب هم ما را تحریم کرد . اما به هر حال عملیاتی شدن اینستکس فرصتی است تا بتواند لحن‌ها را آرام کند.»
از این کارشناس بین المللی می پرسیم آیا باید ضرب الاجل ایران که قرار است شانزدهم تا هجدهم تیرماه به اتمام برسد با شرایط فعلی به حالت تعلیق دربیاید یا نه می‌گوید: «ایران ضرب الاجل را آنطورکه می گویید، تعلیق نخواهد کرد. بلکه خواهند گفت چون اروپا اینستکس را عملیاتی کرد نیازی نمی بینیم که در حال حاضر ضرب الاجل را عملیاتی کنیم. اما تاکید می کنم گام دوم کاهش تعهدات بر جام ایر ان در حد ذخیره سازی آب سنگین و اورانیومی باشد که مجاز به تولید آن هستیم فرق دارد و عبور آن از حد مجاز تقصیر ما نیست بلکه امر فورس ماژوری است که اروپا باید بیاید و آن‌ها را از ما بخرد ولی فراتر ازاین موضوع به معنای خارج شدن برجام است.»
 
> لحن آرام‌تر
این دیپلمات سابق درباره فایده ای که اینستکس برای ایران خواهد داشت نیز می‌گوید: «به هر حال نیازهای دارویی ایران برطرف خواهد شد و غرب ستیزی که در ایران قداست پیدا کرده است اندکی آرام می‌گیرد و این امر مثبتی است. بعد از اینستکس هم مطمئنا معاملات جنبی نیز شروع خواهد شد و اعتباری در صندوق به وجود می آید
تا ایران بتواند چیزهای دیگری بخرد. با مشتری یابی
توسط شرکت‌های متوسط و کوچکی که نیازی نیست تا نگران تحریم‌های آمریکا باشند اوضاع می تواند بهترنیز بشود، آن‌ها می توانند وسیله ای باشند برای توسعه صادرات برخی مواد دیگر حتی نفت ایران. »
 
> آنچه ایران می خواهد
از قرار معلوم ایران و مسئولین آن معتقدند که عملیاتی شدن اینستکس اگر چه خیلی دیر اما شروع شده است ولی هنوز کمتر از انتظارات آن‌هاست، از سویی کشورمان در شرایط فعلی بیش از هرچیز دیگر خواستار فروش نفت به سایر کشورهاست و اگر اینستکس نتواند این انتظارات را برآورده کند عملا اینستکس نتیجه چندان مطلوبی برای ایران نخواهد داشت. بنابراین ایران می‌خواهد کشورهای اروپایی به طور جدی بحث فروش نفت را در دستور کار خود داشته باشند .این در حالی است که برایان هوک رئیس «گروه اقدام ایران» دروزارت خارجه آمریکا نیز در اظهاراتی تاکید کرده است که «هیچ شرکتی اجازه خرید نفت از ایران را با توجه به تحریم‌های آمریکا ندارد و در این باره نیز ایالات متحده با کسی شوخی نمی کند و شرکت‌ها بین تعاملات با آمریکا و ایران باید یکی را انتخاب کنند.» حال با این شرایط باید دید آیا اینستکس می تواند مسیری برای همکاری شرکت‌ها با ایران به ویژه بعد از این تهدید صریح برایان هوک باز کند؟