ترامپ به نحوی در بیان رویکردش به اختلاف نظرش با جان بولتون درباره ایران اشاره کرد تا آنجا که این تفاوت رویکرد منجر به دلخوری بولتون و عدم حضورش در ضیافت شام ترامپ و نخست وزیر ژاپن گردید. از سویی رئیس‌جمهور کشورمان نیز طی سخنانی روز گذشته خطاب به آمریکا گفت «اگر با پایبندی به تعهداتشان به میز مذاکره بازگردند راه به روی آنها بسته نیست» که خود می‌تواند بیانگر تحولات مهمی باشد. بر این اساس، آفتاب یزد درباره موارد مذکور با فیاض زاهد کارشناس مسائل بین الملل و استاد دانشگاه به گفت وگو پرداخته است که در ادامه آن را می‌خوانید.

ترامپ در دیدار با نخست وزیر ژاپن اعلام کرد که از تلاش نخست‌وزیر ژاپن برای ایجاد گفتگو بین ایران و آمریکا استقبال می‌کنم و فقط می‌خواهم بشنوم ایران به سلاح اتمی نه گفته است، این تغییر لحن ترامپ بیانگر چیست و تا چه اندازه تحت تاثیر مواضع نخست وزیر ژاپن و تلاش‌ها‌ی دیپلماتیک ظریف است؟

ظریف وقتی که در هند بود، نخست وزیر ژاپن از او خواست که سفری تعیین نشده ای به توکیو داشته باشد. به نظر می‌آمد که در آن مقطع ژاپنی‌ها‌ همزمان با پیشنهاد به وزیرخارجه برای سفر به توکیو، در جریان سفرترامپ به ژاپن هم بودند. در سفر وزیر خارجه ایران به توکیو پیام‌ها‌یی رد و بدل شد. بنابراین تصور می‌رود که اظهارات دونالد ترامپ یا به عبارتی تغییر لحن رئیس جمهور آمریکا نتیجه گفت و گوهایی بوده که در پشت پرده میان ظریف و مقامات ژاپنی شکل گرفته است. استفاده از واژه‌ها‌ و تعابیری که نشانگر حفظ احترام وپرستیژ برای نظام جمهوری اسلامی است و حذف11 بند از شروط 12 گانه به عنوان پیش شرط برای انجام هر گونه گفت‌وگو و تغییر آن به عدم دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای خود بیانگر این تغییر لحن است. مسئله‌ای که باید در همین چارچوب مورد بررسی قرار بگیرد پاسخ توئیتی ظریف به اظهارات ترامپ است. او در توئیتش در پاسخ به اظهارات ترامپ اذعان کرد که مقام معظم رهبری طی فتوایی در 4 سال گذشته دستیابی به سلاح هسته‌ای را حرام دانستند؛ این مسئله خود به تلطیف فضا کمک کرده است. 

طی هفته‌های اخیر شاهد اعلام میانجیگری از سوی برخی از کشورها میان ایران و آمریکا بودیم در این میان، ژاپن به عنوان یکی از کشورهای قدرتمند جهان تا چه اندازه می‌تواند در نقش میانجی موثر واقع شود؟ اساسا علت تلاش نخست وزیر ژاپن برای رفع تنش میان ایران و آمریکا چیست؟

دولت ژاپن در زمان جنگ کمک‌ها‌ی بسیار زیادی به ایران کرد و ما به بسیاری از امکانات به ویژه در بخش لجستیکی و مالی نیازمند بودیم. در آن دوران از مساعدت دولت ژاپن برخوردار شدیم. علاوه بر این، ژاپن خباثت‌های برخی دولت‌های به ظاهر درست را ندارد و از سویی مانند برخی از کشورهای منطقه به دنبال بازی کردن با کارت ایران نیست و بدون هیچ چشمداشتی و با تکیه بر مناسبات مثبتش با ایران در تلاش برای رفع تنش است. از سویی با توجه به روابط دو سویه و مثبت آمریکا با ژاپن، توکیو می‌تواند نقش یک دولت دوست و تسهیل کننده را فراهم کنند. برخی از گزارش‌ها‌ نیز از دیدار شینزو آبه با مقامات ارشد کشورمان در سفرش به تهران حکایت دارد که این خود در تحولات آتی بسیار تعیین کننده است. البته ایران هم راه را برای شنیدن پیام‌ها‌ باز گذاشته است. اگرچه وزارت خارجه عنوان کرد که مفهوم برخی از اظهارات به معنی بازگشت به گفت وگوها نیست. اما با این همه به نظر می‌رسد که مهم ترین شروط ایران برای گفت وگو، 

همان بازگشت آمریکا به برنامه جامع اقدام مشترک باشد. 

ترامپ در سفر خود به توکیو به نحوی در سخنانش فاصله رویکردش را با جان بولتون نشان داد تا آنجا که جان بولتون در ضیافت شام ترامپ و نخست وزیر ژاپن شرکت نکرد، آیا این مسئله حکایت از اختلاف میان ترامپ و جان بولتون دارد و این اختلاف تا چه اندازه در پرونده ایران موثراست؟

در کوتاه مدت تاثیری ندارد اما در بلند مدت تاثیرگذار است. زیرا ترامپ به دنبال این مهم است که با اهرم بولتون بر روی ایران فشار وارد کند تا خود نقش پلیس خوب را بازی کند و از ایران امتیاز کسب کند. اکنون وجود جان بولتون برای پیشبرد اهداف ترامپ ضروری و حیاتی است. اما از آنجایی که ترامپ به دنبال جنگ جدی و گسترده و هزینه‌بر نیست و از سویی توانایی جان بولتون در حل مسئله ونزوئلا و کره شمالی با تردید روبرو شده است، رئیس جمهور آمریکا آنچه را که در ژاپن انجام می‌دهد یک کنش تاکتیکی است تا به ایران بگوید هیچ وقت از گزینه‌ها‌ی نزدیک به بولتون و تیم افراطی کاخ سفید استفاده نخواهد کرد اما بازهم به واکنش ایران بستگی دارد. اگر ایران از پیام استقبال کند طبیعتا نقش بولتون کمرنگ تر خواهد شد. اگر واکنش ایران تند و محاسبه نشده باشد موضع بولتون در کاخ سفید تقویت خواهد شد. اما در دراز مدت بولتون جزء نخستین افرادی خواهد بود که از تیم همراه دونالد ترامپ جدا 

خواهد شد. به هر روی بعید به نظر می‌رسد که جان بولتون، پایان دوران اول ریاست جمهوری ترامپ را شاهد باشد.

با توجه به اینکه ترامپ در دیدارش با نخست وزیر ژاپن اعلام کرد که ایران فقط نباید به بمب دسترسی داشته باشد آیا این مسئله به مفهوم عقب نشینی آمریکا از شروط 12 گانه پمپئو برای ایران است؟

دولت آمریکا 12 شرط گذاشته بود و اعلام کرد تا زمانی که ایرانی‌ها‌ به این 12 شرط عمل نکنند زمینه ای برای گفت و گو وجود ندارد. به‌نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها‌ از این 12 شرط عدول کرده اند و از سویی اظهارات ایران برای بازگشت آمریکا به برجام را باید مثبت تلقی کرد. آنچه که در این میان حائز اهمیت است فارغ از اینکه طرفین به چه نتیجه ای دست یابند تمایل طرفین به گفت وگوست و حتی این تمایل برای گفت‌وگو ممکن است با حمایت کشورهای دیگر مانند امارات، عمان، قطر و حتی عربستان سعودی 

روبرو شود. البته رفع تنش میان ایران- آمریکا با خواسته‌ها‌ی عربستان سعودی و اسرائیل متفاوت است. به هر روی، استفاده هوشمندانه از چنین ظرفیتی می‌تواند بازی را کاملا بازگرداند و ایران را در وضعیت ملاقات با مک فارلین و سفرش به ایران قراردهد. اعراب بر این اعتقادند که علیرغم لفاظی‌ها‌ی آمریکا، اگر واشنگتن در برابر این انتخاب قرار بگیرد که بین اعراب و ایران قرار بگیرد، ایالات متحده بدون تردید ایران را انتخاب می‌کند. اما با توجه به رفتارها و کنش‌ها‌ی رئیس جمهور آمریکا نمی‌توان به او چندان اعتماد کرد به همین دلیل باید با تضمین‌ها‌ی لازم به این پدیده نگریست. چراکه ترامپ به تدریج به ماه نوامبر و انتخابات 2020 نزدیک می‌شود و برای این که به وضعیت باثباتی در انتخابات دست‌یابد به چنین اقداماتی به ویژه در رابطه با ایران 

دست می‌زند. از سویی ترامپ درباره کره شمالی و ونزوئلا به دستاورد مشخصی نرسیده است. شاید پرونده ایران کارت جدیدی برای او باشد تا بتواند از آن برای برد در انتخابات 2020 بهره ببرد. به‌طور مثال او ممکن است بخواهد با حفظ کلیت برنامه جامع اقدام مشترک به یک برجام پلاس برسد و تنها نام خود را دراین پرونده به جای اوباما حک کند. به همین دلیل به نظر می‌رسد که موضوع برای ترامپ حیثیتی بوده و برای ایران هم حائزاهمیت است، بنابراین اگر فضا مناسب باشد دو طرف می‌توانند به این ابعاد ماجرا نگاه کنند. 

روحانی دیروز طی سخنانی اعلام کرد که هر وقت با پایبندی به میز مذاکره‌ بازگشتند، راه به روی آنها بسته نیست. این سخنان رئیس جمهور چه پیامی برای آمریکا دربردارد؟

اظهارات رئیس جمهورمثبت است. زیرا به جامعه جهانی اعلام می‌کند که ایران خواهان تنش و گسترش منازعه و تمایل به سمت جنگ و برخورد سخت نیست. از سویی دیگر اگرچه جامعه جهانی انتقاداتی هم متوجه ما می‌داند اما دولت آمریکا را مسئول وضعیت موجود می‌داند. زیرا ترامپ خود به صورت یکجانبه از برجام خارج شد و اکنون تمایل آنها برای گفت وگو به معنی پذیرش یک خطای راهبردی و جدی است. اظهارات روحانی هر چند دیپلماتیک، سنجیده و محاسبه شده است اما بیش از هر چیز گویای این واقعیت است که در عالم سیاست هیچ دری به روی طرفین 

بسته نمی‌شود.

منبع: آفتاب یزد