اظهاراتی چون کاهش تعهدات ایران در برجام، کاهش هزینه‌های تهران در مبارزه با تروریست و مواد مخدر و نیز پذیرش مهاجران به ویژه اتباع افغان از سوی حسن روحانی و همچنین عباس عراقچی در روزهای اخیر، واکنش‌های بسیاری در پی داشت. از این رو، برخی از بیان این اظهارات از سوی رئیس جمهور و معاون سیاسی ظریف به عنوان یک استراتژای برای تحت فشار قرار دادن اتحادیه اروپا جهت اجرای تعهدات برجامی شان نام بردند. به همین دلیل این پرسش به میان می‌آید که استراتژی اخیر ایران در قبال اتحادیه اروپا تا چه اندازه می‌تواند موثر واقع شود؟! اساسا تصمیمات اخیر می‌تواند اروپا را به اجرای تعهداتش در برجام به ویژه در حوزه‌های بانکی وادار سازد؟

>مروری بر سخنان اخیر روحانی

پس از عدم تمدید معافیت 8 کشور خریدار نفت ایران از سوی آمریکا و همچنین عدم اجرای ساز و کار ویژه مالی اروپا جهت دور زدن تحریم‌های آمریکا، شورای امنیت ملی ایران در روز سالگرد خروج واشنگتن از برجام به عبارتی 18 اردیبهشت ماه از کاهش تعهدات تهران در برجام یعنی توقف فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین اراک خبر داد و سپس این تصمیمات ایران از سوی حسن روحانی خطاب به اروپایی به ویژه سه کشور قدرتمند فرانسه، آلمان و انگلیس اعلام شد. بر این اساس، رئیس جمهور کشورمان چهارشنبه اخیر طی سخنان مهمی در جلسه هیئت دولت اظهارکرد: «یک سال حوصله و صبر کردیم و به تمام تعهدات خودمان پایبند بودیم، تصریح کرد: امروز نمی‌خواهیم از برجام خارج شویم و همه مردم ما و جهان بدانند که امروز، روز پایان برجام نیست، اما روز گام جدید در برجام و در چارچوب برجام است. امروز به سران 5 کشور اعلام کردیم که از دو اقدامی که تاکنون انجام می‌دادیم، صرفنظر خواهیم کرد و این دو اقدام به یک بیان ساده شامل 2 فروش بوده است.هر زمان مواد غنی‌شده ما به 300 کیلوگرم می‌رسید، اضافه بر آن را به کشوری می‌فروختیم و در قبال آن کیک زرد می‌گرفتیم. از امروز این فروش متوقف می‌شود و فروش دوم، فروش آب سنگین بود که هر وقت آب سنگین ما از 130 تن تجاوز می‌کرد، آن مقدار اضافی را به کشوری می‌فروختیم، امروز این فروش را هم متوقف می‌کنیم.» این اظهارات روحانی واکنش اتحادیه اروپا را نسبت به تعیین ضرب الاجل 60 روزه از سوی ایران برای اجرای تعهدات بانکی و نفتی اروپا و کاهش تعهدات تهران در برجام را در پی داشت تا آنجا که فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه ای اعلام کرد که طرف‌های اروپایی برجام قویا از ایران می‌خواهند تا مانند رویه کنونی به برجام کاملا پایبند بماند.

>احتمال خروج اتباع افغان از ایران 

اما کاهش تعهدات ایران در برجام همه سخنان حسن روحانی نبود بلکه تنها بخشی از تصمیمات تهران در قبال وضعیت ایجاد شده از سوی طرف‌های برجام و همچنین تحریم‌های آمریکا بود که رئیس جمهور آن را خطاب به کشورهای عضو در برجام اعلام کرد. روحانی در کنار اعلام خبر توقف فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین اراک همچنین خطاب به اروپایی‌ها اظهار داشت که شما نقش ما را در اینکه سیل مهاجرین را نگذاشتیم از این منطقه به سمت اروپا حرکت کند، می‌دانید. پذیرای میلیون‌ها مهاجر بودیم و هستیم. شما می‌دانید که ما بزرگترین سنگر مبارزه با مواد مخدر بودیم و این ما بودیم که با 4 هزار شهید از نیروهای عزیز و جان برکف مان در مرزهای شرقی نگذاشتیم این همه مواد مخدر عبور کند و به کشورهای شما برسد. انجام این اقدامات، میلیاردها دلار مخارج دارد و با شرایطی که آمریکا به وجود آورده، قادر به پرداخت این مخارج نیستیم، نمی‌شود برجامی باشد و هزینه‌اش را ما پرداخت کنیم.» با این همه حسن روحانی به طور مستقیم از خروج اتباع افغان که بیشترین تعداد پناهجو در ایران را به خود اختصاص داده است، سخنی به میان نیاورد در مقابل عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه ایران آب پاک را روی دست اروپایی‌ها ریخت و در شامگاه چهارشنبه در برنامه گفت و گوی ویژه خبری شبکه 2 سیما عنوان کرد: « در حال حاضر بیش از سه میلیون افغانستانی در ایران هستند که دومیلیون فرصت شغلی را اشغال کرده‌اند و سالانه سه تا پنج میلیارد یورو از ایران خارج می‌کنند.» او با اشاره به این که آوارگان در مجموع هشت میلیارد یورو برای کشورمان هزینه دارند، گفت: « اگر فروش نفت به صفر برسد، جمهوری اسلامی «مجبور است سیاست ویژه‌ای را برای اقتصاد خود در نظر بگیرد و از اتباع افغانستان بخواهد که به کشور خودشان یا به کشورهای دیگر بروند.» 

>اهرم فشار ایران به اروپا

کاهش تعهدات ایران در برجام و طرح برخی از مسائل از سوی مسئولان مبنی بر خروج احتمالی اتباع افغان از ایران و کاهش گام‌های تهران در رابطه با مبارزه با مواد مخدر و تروریست و پذیرش پناهجویان به خوبی نشان می‌دهد که ایران استراتژی خود را از قبل مشخص کرده و اظهارات روحانی و عراقچی یک تصمیم یک یا دو روزه نیست بلکه از آن به عنوان یک استراتژی در مقابل اتحادیه اروپا و تحریم‌های آمریکا مدتهاست تامل شده است. اما با این تفاوت که این سخنان از سوی معاون سیاسی وزارت خارجه آن طور که انتظار می‌رفت درست به مردم به ویژه اتباع افغان منتقل نشده است. به هر روی، بسیاری از تحلیلگران از تصمیمات ایران درباره توقف فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین اراک و همچنین کاهش هزینه‌های احتمالی ایران در رابطه با تروریست و مواد مخدر و نیز پناهجویان افغان به عنوان اهرم فشار روی اتحادیه اروپا جهت عملی ساختن تعهداتشان در توافق هسته ای نام بردند. از این رو، پرسشی که به میان می‌آید این است که استراتژی ایران در زمینه برجام، مواد مخدر، تروریست و مهاجران به عنوان اهرم فشار روی اتحادیه اروپا تا چه اندازه می‌تواند موثر واقع شود و در نهایت ممکن است که این تصمیمات به تحقق کامل تعهدات طرف‌های برجام به ویژه اروپا در قبال ایران بینجامد و یا برعکس نتیجه‌ای عکس در پی خواهد داشت. 

>ضرورت تامل بیشتر 

فریدون مجلسی تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره استراتژی ایران در برابر اروپا به عنوان اهرم فشار و اثرگذاری آن به آفتاب یزد گفت: اظهارات اخیر روحانی و عراقچی در خصوص کاهش تعهدات تهران در برجام و کاهش هزینه‌های ایران در سه مسئله مهاجران، تروریست و موادمخدر نتیجه آنچنانی نخواهد داشت. او افزود: به نظر می‌رسد که باید قدری بیشتر روی این مواضع تامل می‌شد. این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: ایران کشوری نیست که میلیون‌ها افغانی را بعد از 20سال پذیرایی اخراج کند و سابقه خود را پس از سالها خراب کند. به نظر می‌رسد که اظهارات اخیر عراقچی بیشتر جنبه تبلیغاتی داشت. مجلسی اظهار کرد: این سخنان بیشتر به نحوی یادآوری به جهان بود که اگر ایران هم چندمیلیون مهاجر افغان در کشور پذیرفته است این پناهجویان هزینه‌هایی برای ایران در بر داشت و جامعه جهانی باید به نوبه خود در این هزینه‌ها مشارکت کند. به هر روی ایران این حق را دارد که به جهان در این رابطه یادآوری کند اما بیان چنین اظهاراتی در شرایط کنونی این تصور را ایجاد می‌کند ایران درصدد استفاده یکی از ابزارهای خود برای فشارآوردن به اروپاست تا خواسته خود را در برجام عملی کند. او اضافه کرد: اروپا هم با برجام موافق است اما خواسته ایران را در حوزه اقتصادی نمی‌تواند محقق کند. زیرا بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی تحت امر آمریکا هستند و ایالات متحده تهدید کرده که چنانچه بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی به دنبال معامله با ایران باشند مورد تحریم آمریکا قرار خواهند گرفت.