شیرینی پخش کردند تا نشان دهند چه اندازه از استعفای ستون دولت خشنود هستند اما غافل از آن بودند که جامعه در دانه دانه شیرینیهایی که تعارف میکردند پی به ریشه مشکلات کشور در حوزههای مختلف بهویژه اقتصادی خواهد برد و خواهد دانست مسبب اصلی مشکلات نه وزرای کاردان بلکه انقلابینماها هستند که اجازه بهبود فضای کشور را به امثال ظریف نمیدهند. شیرینی امروز دستاوری تلختر از زهر برای مخالفان دولت دارد. استعفای ظریف این بار از اینستاگرام منتشر شد و رئیسجمهور را با چالش جدی مواجه کرد. چالش تصمیمگیری درباره تصمیم وزیر خارجه که بسیاری او را ستون اصلی دولت میدانند. تردیدی در این نیست که «برجام» مهمترین موفقیت دولت روحانی است و ارزیابی عملکرد دولت بدون توجه به «برجام» که دستاورد بزرگ تاریخی ایران است امکانپذیر نخواهد بود. از سوی دیگر برقراری تعامل مثبت با جهان در عین حفظ و تقویت منافع ملی مهمترین اقدام محمدجواد ظریف است که قابل کتمان نیست. رئیسجمهور در چند روز اخیر بارها تاکید کرد که نمیتوانیم به دور خود دیوار بکشیم؛ ظریف دیوارهایی را پایین آورد که به دلیل تنگنظری و البته توانایی کم مدعیانی که سالها بر کرسی وزارت خارجه نشسته بودند، ساخته شد. «نمیتوان بدون آنکه خیس شد، شنا کرد»؛ این توصیه آذرماه ظریف به کشورهای اروپایی بود که از آنها میخواست برای امنیت جهانی عقبنشینی نکنند. وزیر امورخارجه هم از خیس شدن هراسی نداشت و با آمریکا و کشورهایی پای میز مذاکره نشست که تا پیش از حضور او در وزارتخارجه استراتژی دقیقی برای کسب منافع ملی از کشورهای مخالف ایران اندیشیده نشده بود و تنها «شعار» اوج تدبیر مدعیان دیپلماتهای دولتهای قبل روحانی بود. ظریف اقدامات زیادی انجام داد و کمتر فردی است که در جامعه منکر تاثیر اقدامات ظریف در حوزههای مختلف بهویژه حوزه اقتصادی شود. درست در زمانی که پرونده ایران با قطعنامههای متعدد شورای امنیت، ذیل فصل هفتم منشور ملل بررسی میشد و ایران از منظر حقوق بینالملل خطری برای صلح و امنیت جهانی محسوب میشد و دقیقاً در زمانی که تحریمهای ضد ایرانی به اوج خود رسیده و منابع ارزی داخلی هم ته کشیده بود، متخصصترین دیپلمات ایرانی سکان وزارت خارجه و مذاکرات هستهای را در دست گرفت و مصدقوار به دفاع از ایران در مجامع مختلف جهانی پرداخت. رویکرد موثر و البته متفاوت ظریف سبب شد تا در منگنه فشارهای داخلی و خارجی قرار گیرد.
رمزگشایی از دلایل استعفا
ظریف در آخرین ساعت روز دوشنبه در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «با عرض تبریک به مناسبت میلاد خجسته حضرت فاطمه زهرا سلاما... علیها، روز مادر و روز زن، از بزرگواری مردم عزیز و دلاور ایران و مسئولان محترم در 67 ماه گذشته بسیار سپاسگزارم. از ناتوانی برای ادامه خدمت و تمام کاستیها و کوتاهیها در دوران خدمت صمیمانه پوزش میخواهم. شاد و سربلند باشید.» البته پیش از این هم خبر از تصمیم ظریف برای استعفا منتشر شده بود اما این بار نوع اعلام استعفای ظریف پیامهای زیادی داشت از جمله اینکه عزم او برای خداحافظی با کرسی وزارت خارجه جزم است. ساعاتی بعد خبر رسید که جمعی از دیپلماتها و مدیران وزارت امور خارجه درصدد استعفا هستند که ظریف در پاسخ به آنها نوشت: «برای بنده خدمت در کنار شما افتخار بود و امیدوارم استعفای بنده تلنگری برای بازگشت وزارت امورخارجه به جایگاه قانونیاش در روابط خارجی باشد.» دو کلمه «جایگاه قانونی» رمزگشای خوبی برای درک چرایی استعفای ظریف است. وزیر امور خارجه نشان داد از برخی تصمیمات خارج از حوزه این وزارتخانه ناراضی است که در تایید این ادعا میتوان به آنچه اشاره کرد که ظریف شامگاه دوشنبه و ساعتی پس از انتشار استعفایش استناد کرد. انتخاب مدعی شد وزیر امور خارجه در پاسخ به پرسش این رسانه چنین نوشته است: «بعد از عکسهای ملاقاتهای امروز دیگر جواد ظریف به عنوان وزیر خارجه در جهان اعتباری ندارد». عکسهایی که ظریف به آن اشاره کرد به حضور بشار اسد رئیسجمهور سوریه در ایران و دیدار او با مقامات کشور است که ظریف در جایگاه وزیر خارجه در آن حضور ندارد. ناهماهنگی حضور اسد در ایران و دیدارهای او یکی از دلایل نارضایتی ظریف است که در موضوع تصاویر دیدارها به آن اشاره کرده است. دیروز علی نجفی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم این ادعا را تایید کرد و گفت: در دیداری که روز گذشته با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه انجام شد، رئیس دستگاه دیپلماسی از برخی ناهماهنگیها ناراحت بود. از سوی دیگر حسام الدین آشنا مشاور رئیسجمهور هم دیروز چنین توئیت کرد: «امان از ناهماهنگیها».
نيازي به دلجويي ندارم
ظهر دیروز بار دیگر ظریف نوشت: «استعفای من صرفا به منظور دفاع از شأن و جايگاه وزارت امور خارجه در روابط خارجي بوده است که آن را در کنار ساير توانمنديها براي امنيت ملي ايران حياتي مي دانم. من ناراحتي و دلخوري شخصي ندارم و نيازي به دلجويي ندارم. به عنوان وزير خارجه وظيفه داشتم بهخاطر منافع ملي و اقتدار کشور در برابر رعايت نشدن جايگاه وزارت خارجه واکنش نشان دهم. بقيه گمانهزنيها صرفا زاييده تخيلات افراد است» اما نمیتوان منکر گلایههای وزیر خارجه شد چنانکه دیروز جمهوری اسلامی نوشت؛ ظریف گلایه داشت که گاهی لطمههای وارده از طریق دوستان، حتی از دشمن هم بر نمیآید که چنین ضربههای کاری و موثری به دستاوردهای نظام در عرصه دیپلماسی جهانی وارد کند و بذر تردید و بیاعتمادی را در جامعه بپاشد.
معنای سکوت رئیسجمهور!
دیروز برخی سایتها مدعی شدند اسحاق جهانگیرى، معاون اول رئیسجمهور با محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه درخصوص استعفای او تلفنى گفتوگو کرده است. اما همه در انتظار واکنش رئیسجمهور به استعفای ظریف بودند همانند همان روز که از وزیر ارتباطات در برابر شکایتها دفاع کرد اما حسن روحانی سکوت را به هر موضعگیری و واکنشی ترجیح داد و تنها در بخشی از سخنرانی روز گذشته خود گفت: «وزارتخانههای امور خارجه و نفت و بانک مرکزی، خط مقدم ما در مبارزه و مقابله با آمریکا هستند و من از آقایان ظریف، زنگنه و همتی به عنوان کسانی که در این خط مقدم مبارزه ایستاده و تحت فشارند، قدردانی میکنم.» رئیسجمهور همچنین در اشاره معنیداری به سفر بشار اسد گفت: آقای بشار اسد گفت سفر من دیپلماتیک نبوده و صرفا برای تشکر از ایران آمدهام. در این میان برخی معتقدند قرار است در محافل خصوصیتر روحانی موضوع استعفای ظریف را پیگیری کند و فعلا ترجیح میدهد در سخنرانی عمومی صحبتی در این باره نداشته باشد.
سهم مخالفان دولت در استعفای ظریف
در بررسی دلایل استعفای ظریف نمیتوان به اقدامات مخالفان اشاره کرد. مخالفانی که در داخل و خارج کشور یک هدف را دنبال میکنند و ائتلافی نانوشته با هم دارند. یک ماه پیش بود که مخالفان دولت در قم تجمعی در اعلام مخالفت با تصویب FATF و پالرمو به راه انداختند و پلاکاردهایی را بالا گرفتند که محتوای آن تهدید رئیسجمهور و وزیر خارجه بود و اینگونه القا کردند که آنها تا قبل از سال نو جایگاهی در پاستور ندارند و بر روی برخی پلاکاردها نوشته شده بود: «شد ملت ما بدنام؛ گور پدر برجام» یا «ای آنکه تو عامل گرانی، تا عید خداکند نمانی» البته این پلاکاردها و تهدیدها جدا از برنامهریزیهای مداوم برای تضعیف ظریف و دستاوردهای اوست. 6 بهمن هم تجمع تعدادی از مخالفان دولت در قم در مخالفت با تصویب FATF و پالرمو بعد از اقامه نماز جمعه با سخنرانی حجتالاسلام مجتبی ذوالنوری عضو کمیسیون امنیت ملی برگزار شد و در این تجمع عدهای با بالا بردن پلاکاردهایی، انتقادات عجیبی را متوجه وزیر امور خارجه و مجمع تشخیص مصلحت نظام کردند. اکنون میزان مخالفتها و کارشکنیهای مخالفان دولت در قم نشان میدهد که ظریف امیدی به اصلاح آنها ندارد و در تصمیم خود برای استعفا مخالفتهای دلواپسان قم را مدنظر داشته است چرا که اگر چنین نبود در دی ماه نمیگفت: «زمانی که نامزد وزارت بودم حمله شد، زمانی که کارشناس بودم، میخواستم سفیر شوم، معاون وزارت خارجه بودم حمله شد، روزنامههایش هست. سابقه ما با برخی دوستان عزیزمان به ۳۰، ۴۰سال میرسد، دوستانمان هم میدانند بنده که ۳۰، ۴۰سال در برابر این حرفها دوام آوردهام بازهم به حول و قوه الهی دوام میآورم».
نه مجلس به استعفای ظریف
نــــایب رئیسمجلس دیــــــروز گفت بعید است رئیسجمهور استعفای وزیر امور خارجه را بپذیرد زیرا جایگزینی در حد ایشان وجود ندارد. علی مطهری افزود: «رئیسجمهور باید مانع دخالتها بشود، از ابتدای دولت دوازدهم عقب نشینی کرده است، مجلس میتواند کمک کند، ولی بیشتر شخص رئیسجمهور است که باید از ابتدا اقتدار بیشتری میداشت و اجازه دخالت نیروهای غیر مسئول در سیاست خارجی را نمیداد. البته الان هم یک مقدار دیر شده است ولی رئیسجمهور مجری قانون اساسی است و باید از حقوق وزارت خارجه دفاع کند. رئیسجمهور نباید فشار را قبول کند». رئیس فراکسیون امید مجلس هم گفت: برخی موازی کاریها لطمات جدی به روند توسعه کشور زده است. دکتر ظریف یک چهره امین، پرتلاش، متخصص و وفادار به آرمانهای انقلاب است محمدرضا عارف افزود: رئیس جمهور به مانند گذشته قرص و محکم از دکتر ظریف حمایت کند. فراکسیونهای سهگانه مجلس به استعفای ظریف واکنش نشان دادند. فاطمه سعیدی سخنگوی فراکسیون امید با اشاره به برگزاری نشست ظهر دیروز این فراکسیون با برخی مسئولان وزارت امور خارجه، از آخرین فعالیتهای این فراکسیون در رابطه با استعفای وزیر امور خارجه خبر داد و گفت: «خروجی این جلسه حمایت فراکسیون امید از وزیر امور خارجه و درخواست برای بازگشت ایشان به رأس وزارت خارجه است. ما به طور جدی این پیغام را به رئیسجمهور نیز منتقل کردیم که خواستار ادامه فعالیت دکتر ظریف هستیم». فراکسیون ولایی جنین دیدگاهی داشت: «فرار کردن از میدان پاسخگویی چه به بهانه اختلاف با رئیسجمهور و چه به بهانه فشار مخالفان، از منظر مردم عزت ایجاد نمیکند. در شرایط سخت فرار کردن از میدان پاسخگویی و تنها گذاشتن روحانی مردانگی سیاسی تلقی نمیشود، ظریف باید بماند» و سخنگوی فراکسیون مستقلین مجلس با اعلام مخالفت این فراکسیون با استعفای وزیر امور خارجه، از ظریف به عنوان سرمایه کشور یاد کرد و گفت که نباید این سرمایهها را به سادگی از دست بدهیم. 135 نماینده مجلس در نامهای به رئیسجمهوری خواستار ادامه حضور و فعالیت محمدجواد ظریف در وزارت امور خارجه شدند. در این بیانیه خطاب به رئیسجمهور آمده است: «ما نمایندگان مجلس شورای اسلامی ضمن تشکر از زحمات بیشائبه دکتر ظریف و تأکید بر ادامه خدمات ایشان در جایگاه ریاست دیپلماسی کشور بر ضرورت انسجام و هماهنگیهای بیشتر در حوزه دیپلماسی و روابط بینالملل تأکید کرده و از جنابعالی میخواهیم با مخالفت جدی با استعفای وزیر امور خارجه نگرانی نمایندگان خانه ملت را از وضعیت پیش آمده خاتمه بخشید» عصر دیروز هم مصطفی کواکبیان، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: نامهای به امضای 150 تن از نمایندگان خطاب به رئیسجمهور در مخالفت با استعفای وزیر امور خارجه نوشته شده است.