در دولت یازدهم اتفاقات بد بین ایران و عربستان پشت سرهم 

رخ می‌داد. در کنار اوج رقابت های دو کشور بر سر سوریه و بحرین و یمن و... موضوع تعدی به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده ، اوضاع را حسابی پیچیده کرد.مدت زمانی ازاین ماجرا و انعکاسش در بین مردم و رسانه های ایران نگذشته بود که عید قربان سال 94 یعنی دوسال پیش همین وقت ها - فاجعه منا پیش آمد . فاجعه ای که در آن ۴۶۴ نفر از ایرانیان در حج جان خود را از دست دادند . این موضوع و عدم پاسخگویی مقامات سعودی کار را از پیش بدتر و مردم ایران را عصبی تر از همیشه کرد . اعدام شیخ نمر نیز آتش زیر خاکستر را شعله ور ساخت تا عده ای از تندروهای اصولگرای ایرانی به سفارت عربستان حمله کنند، حمله‌ای که جو منفی جامعه جهانی علیه عربستان را به ضررایران برگرداند و آسیب‌هایی به کشورمان زد. 

به گزارش روز نو : همین حمله بهانه ای بود برای قطع رابطه سریالی چند کشور عربی با ما. بعد از آن هم عربستان در همه مجامع از جلسات شورای کشورهای خلیج فارس گرفته تا کشورهای اسلامی ، بیانیه و قطعنامه علیه ایران صادر می‌کرد. برای مدتی دور، دور عربستانی ها برای اعمال فشار علیه ایران بود . با این حال تغییرات منطقه ای ،شکست عربستان در یمن، سوریه و همینطور تحولات حکومتی در داخل عربستان ، این کشور را باردیگر در موضع ضعف قرار داد. دراین بین رابطه تنش زای سعودی ها با قطر که منجربه تحریم قطر شد نیز مزید برعلت شد. 

مثلا عربستان در حالی که یکی از شروط خود را برای پایان تحریم این کشور (قطر) ، قطع رابطه قطر با ایران عنوان کرد ،این کشور (قطر) حتی ارتباطش با ایران را به حد سفیر ارتقا داد . 

عربستان که پیشتر اقداماتی از جمله قرارداد تسلیحاتی نان و آب داری با آمریکا داشته و شمشیر را از رو بسته بود به یکباره ناچار به چرخش هایی در عملکرد خود شد. 

به عنوان مثال این کشور بعد از سال ها با 

مقام های عراقی دیدار و گفتگو کرد. تا جایی که حتی عده‌ای موضوع میانجیگری عراق را بین ایران و عربستان مطرح کردند. عراق هم که هرگز نمی‌خواست کشورهای عربی را

از دست بدهد و فقط روی ایران سرمایه گذاری کند علاقه مندی اش به بهبود رابطه ایران و عربستان را نشان داد . 

تلنگر جدی 

اما زمانی تلنگر جدی رابطه ایران و عربستان خورد که یک مصافحه غیر منتظره و از دید بسیاری غیر قابل باور بین عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان و ظریف وزیر خارجه ایران رخ داد. دیداری که در حاشیه اجلاس سازمان همکاری‌های اسلامی در استانبول اتفاق افتاد و در آن، عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان، در مقابل چشمان وزرای خارجه ترکیه، اردن و فلسطین، ظریف را در آغوش کشید. خیلی ها 

ترکیه میزبان را باعث و بانی برقراری این مصافحه دانسته اند. ظاهرا از هر دو طرف نیز برای این دیدار اعلام آمادگی شده بود. ظریف بعد از این ملاقات به دوستی دیرینه‌اش با جبیر اشاره کرد و گفت این حرکت ناشی از یک احترام متقابل بود . همین احترام متقابل (!)از دید بسیاری استارت رابطه دوکشور بود . 

حج و یک بهانه 

اندکی بعدتر با آغاز مجدد سفر زائران به مکه 

شاهد اظهارات دوستانه مقامات عربستانی نسبت به ایران بودیم. مثلا در جدیدترین اظهارنظر؛ امیر مکه ،ایرانیان را برادران دینی خود دانسته و گفته :" ایرانیان برادران ما در اسلام هستند و ما از آمدن‌شان به این سرزمین مقدس استقبال کردیم.

خالد الفیصل در ادامه با اشاره به این‌که "حجاج ایرانی طی مراسم حج با هیچ مشکلی مواجه نمی‌شوند" گفت: حجاج ایرانی مناسک حج را به راحتی و در امنیت انجام خواهند داد و امیدوارم که از آن‌ها به نیکی یاد کنیم و آن‌ها نیز به نیکی از ما یاد کنند. حتی گفته می شود که با ایرانیان با احترام بیشتری از قبل برخورد شده است . 

آمدن هیئت عربستانی به ایران 

اکنون نیز در جریان همین روند قراراست یک هیئت دیپلماتیک سعودی به ایران بیاید. آن هم بعد از همه این سال‌ها.

این هیئت به منظور بررسی آسیب های سفارتخانه و کنسولگری این کشور در تهران و مشهد به ایران سفر می‌کنند.

این در حالی است که پیش از این قرار بود که هیئت دیپلماتیک سعودی دو ماه قبل به ایران سفر کنند اما این سفر به دلیل اختلافات میان دو کشور در مورد دستور کار هیئت سعودی و جلسات آنها با مسئولان ایرانی به تعویق افتاد.

وقتی باج دهی بی اثر شد 

اینکه دوباره عربستانی ها تصمیم بر این دیدار گرفتند. جرقه‌هایی از بهبود رابطه دوکشور یا لااقل فروکش کردن آتش دشمنی ایران و عربستان است. نکته ای که علی بیگدلی کارشناس مسائل بین الملل نیز آن را تایید 

می کند و با بیان اینکه همواره در جریان رهبری دنیای عرب و خاورمیانه رقابت بوده است، به آفتاب یزد می‌گوید:" این رهبری در زمانی به مصر رسید و در زمانی هم به دلیل نفوذ دینی عربستان به این کشور، حتی در برهه‌ای نیز عراق به دنبال این قدرت بود اما همیشه در سر این رقابت، کشور غیر عربی ایران قرار داشت و همین موضوع، رقابت بین عربستان و ایران را بیشتر و بیشتر کرد و به اختلافات دامن زد." وی با اشتباه خواندن قرارداد تسلیحاتی عربستان با آمریکا گفت:" این باج دهی ثمری نداشت و برای همین مقدمات اصلاح روابط کلید خورده است. اکنون هردوطرف ایران و عربستان می دانند هیچ کدام از این دو دولت به تنهایی نمی‌توانند قدرت را در ید گرفته و به مقاصدشان برسند. برای همین ظرف این چندهفته عربستان کارهای درستی انجام داده و کانون‌های دیپلماسی ما نیز باید این مسیر بهبود روابط را طی کنند."

بیگدلی اما درباره اینکه آیا صرفا افزایش مسیرهای دیپلماتیک، راه حل مشکل خواهد بود، گفت:"باید در آینده بتوانیم اختلافاتمان را حل کنیم. ما با عربستان اختلافات بسیار زیادی داریم." 

اشتراکات اختلاف انگیز 

مهدی مطهرنیا دیگر کارشناس مسائل 

بین الملل نیز با بیان اینکه حضور هیئت عربستانی درایران به معنای سیگنال های مثبت در روابط دو طرف است، می‌گوید: "روابط ایران و عربستان تحت تاثیر شاخصه‌های مختلفی قرار دارد، مثلا این نکته را نباید فراموش کرد که ما در عین حال که اشتراکات اعتقادی با این کشور داریم اختلافات ما نیز در همان پیوندهای مشترک پدیدار می‌شود."

این کارشناس ادامه داد: گفتمان‌ها و 

موضع گیری‌هایی که دوطرف از خودشان نشان می‌دهند می‌تواند این لایه اعتقادی عمیق را به فرصتی گرانسنگ تبدیل کند و یا در 

عین حال همین لایه را زمینه‌ساز تبدیل فرصتها به تهدیدها کند. از این روست که نوع صحبت‌ها و رفتارهای دیپلماتیک در تهران و ریاض تاثیر ویژه‌ای در مسیر هر دو کشور خواهد گذاشت. "

اما پرسش اینجاست که تا کجا می توان به این بهبود رابطه امیدوار بود و این مسیر را ادامه داد؟ پرسشی که مطهرنیا درباره آن اظهار

می دارد:"ایران و عربستان در طول تاریخ بارها به یکدیگر نزدیک شدند و همین نزدیک شدن‌ها باعث دور شدن دو کشور در فراز و نشیب بعدی شده است !"

به بهبود پایدار امیدوار باشیم؟

ولی آیا این گفته بدین معناست که نباید به بهبود پایدار امیدوار بود و زیاد روی دوستی تهران و ریاض حساب باز کرد؟ نکته ای که مطهرنیا با اشاره به تناقض موجود رفتاری در عربستان بدان پاسخ می‌د‌هد:" نوع کنشگری عربستان توام با تناقض رفتاری این کشور است، کشوری که در عین حال از بهبود رابطه حرف می‌زند ولی با امضای قرارداد تسلیحاتی با واشنگتن و یا تهدید قطربه دلیل رابطه با ایران رفتارهای منفی از خود نشان می‌دهد. وزیر خارجه عربستان یکبار با گزاره‌های تهدیدآمیز به کشورمان حمله ور می‌شود و یکبار دیگر هم با لبخند خود را در آغوش ظریف می‌اندازد. یکبار حج می شود فصل جدایی دو کشور و یکبار حج بهانه ای می شود برای ارتباط دو کشور . به هر حال عربستان در رابطه با ایران گاهی رابطه‌های منفی حداقلی وگاهی منفی حداکثری داشته است. در زمان آیت‌اله هاشمی این رابطه آن چنان منفی نبود حداقل بود .هاشمی با درایت خود و یک رابطه دیپلماتیک و ارتباط سازمانی با ملک عبدالله توانست تا حدودی اصطکاک‌های زیاد بین دو طرف را کاهش دهد. اما در دوره‌ای نیز شاهد روابط سخت بین تهران و ریاض بودیم که در دولت نهم و دهم به اوج رسید و پژواک آن در دولت یازدهم از همیشه بیشتر بود."

مطهرنیا تاکید کرد :" از همین روست که باید گفت در عین حال که سیگنال‌های مثبت کنونی را شاهد هستیم نباید توقعات فزاینده از این نوع رفتارها در آینده ایران و عربستان داشت. ارتباط عربستان و ایران باید بسیار اصولی و در چارچوب هماهنگی‌های دیپلماتیک معنادار بر سر موضوعات مهم منطقه‌ای و بین المللی باشد."

تحول میمون؟

به هر حال آنچه اکنون رخ داده حرکت به مسیر جدیدی در رابطه بین ایران و عربستان است . که البته به قول علی بیگدلی نباید نقش کشورهای میانجی از جمله عمان و کویت و استانبول و حتی عراق را هم درآن راستا نادیده گرفت . از سویی مناسک حج به عنوان باند پهناور رابطه کشورهای اسلامی است. شاید با سوار شدن مسیر دیپلماتیک بر این باند است که اکنون مسیرهای تعامل جدیدی گشوده شده است. البته نباید این را هم فراموش کرد که گاهی همین باند پهناور باعث اصلی بروز قطع رابطه‌ها شده است درست

مثل حادثه منا . 

به هر حال ظاهرا همانطور که مطهرنیا نیز بدان اشاره کرد، نوسانات روابط بین دو کشور یعنی دوست بودن در عین دشمن شدن و دشمن بودن در عین دوست شدن باعث شده، تا نه به گرمی روابط دو کشور چشم داشت و نه به سردی این روابط. اما به هرروی ایران بارها نشان داده به دور از هر پیش بینی و نیت خوانی همیشه دستش به سوی گفتمان دیپلماتیک بازاست و چه بسا دیدار آتی هیئت دیپلماتیک عربستان با ایران سرآغاز تحولی میمون بین تهران و ریاض باشد .

آفتاب يزد