سال ۲۰۱۶ سالی پر فراز و نشیب بود که مهم‌ترین اتفاق سیاسی آن انتخابات ایالات متحده آمریکا، تک ابرقدرت بازمانده از جنگ سرد بود.  اما در این سال بسیاری از بحران‌های جهانی که میراث سال‌های گذشته‌بود ادامه یافت.

به گزارش روز نو؛  بحران سوریه، پنجمین سال خود را پشت سر گذاشت، جنگ ائتلاف تحت رهبری عربستان با یمن به دومین سال خود وارد شد، بحث خطر تغییرات آب و هوایی همچنان میان مخالفان ادامه یافت، هر چند که یک تفاهم جهانی برای کمک به حل خطرات آن در پاریس به دست آمد.
 
 خداحافظی با تحریم‌های ظالمانه
 
 در همان روزهای اول اولین ماه سال ۲۰۱۶، برجام با بیانیه‌ای که توسط فدریکا موگرینی و محمدجواد ظریف اجرایی شد، شروط ایران برای اجرای برجام یعنی بسته شدن پرونده پی‌ام‌دی (ابعاد نظامی احتمالی) در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، لغو تمام قطعنامه‌های پیشین علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد با صدور یک قطعنامه جدید در این شورا، لغو همه تحریم‌های بین‌المللی و یک جانبه مرتبط با پرونده هسته‌ای ایران در برابر کاهش تعداد سانتریفیوژها، کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم، تعیین سقف برای میزان اورانیوم غنی‌سازی شده که در ایران نگهداری می‌شود، تغییر ساختار راکتور آب سنگین اراک، همگی و همزمان با هم اجرایی شدند.
 
 ۶ ماه پیش از این ۲۵ تیر ماه سال ۱۳۹۴ (۱۶ ژوئیه ۲۰۱۵) ایران و ۱+۵ به توافق نهایی رسیده‌بودند، اما اجرای پیش‌شرط‌ها و اجرایی شدن برجام به روز ۲۶ دی ماه سال ۱۳۹۵ یعنی شانزدهمین روز از سال ۲۰۱۶ میلادی رسید تا آغاز سال ۲۰۱۶ یک خبر خوش برای ایرانیان داشته‌باشد.
 
 برجام هم که چند هفته دیگر یک سالگی اجرایش را جشن می‌گیرد از گزند در امان نماند، اقدامات ایذایی کنگره آمریکا بحث نقض برجام را به یکی از اصلی‌ترین مباحث رسانه‌ای در ایران بدل کرد.  اولین اقدام کنگره تصویب قانونی برای ممنوعیت سفر بدون ویزای اتباع ۲۸ کشور جهان را که توافقنامه لغو ویزا برای سفر به آمریکا دارند، در صورت سفر به ایران ممنوع کرد.  مقامات ایران تصویب چنین قانونی را مخالف روح برجام و اقدامی در جهت سخت‌تر کردن مبادلات تجاری با ایران دانستند که بر اساس برجام باید تسهیل می‌شد.
 
 اقدامات کنگره آمریکا به همین حد محدود نبود، آخرین آنها همین ماه گذشته بود که مجلس نمایندگان و کنگره آمریکا با اکثریت قاطع آرا تمدید قانون تحریم‌های ایران مشهور به آیسا (ISA) یا قانون داماتو را برای ۱۰ سال تمدید کردند.  هر چند باراک اوباما این قانون را امضا نکرد، اما این قانون رسماً بدون امضای اوباما اجرایی شد.  وزارت خارجه آمریکا و باراک اوباما اجرای بخشی از تحریم‌های این قانون را بنا بر اختیاراتی که قانون در اختیارشان می‌گذارد مطابق برجام متوقف کرده‌اند، اما معلوم نیست که دولت جدید ایالات متحده آمریکا هم همین روند را در پیش بگیرد.
 
 قطع روابط دیپلماتیک با عربستان سعودی
 
 اما قبل از اجرای برجام اتفاق دیگری سیاست خارجی ایران را دچار غافل‌گیری در منطقه کرده‌بود، اقدام عربستان به اعدام شیخ نمر، از رهبران اقلیت شیعه عربستان درست یک روز پس از آغاز سال جدید میلادی، باعث واکنش تند شیعیان منطقه از جمله دولت ایران شد.  یک روز پس از آن در حمله عده‌ای به سفارت عربستان در تهران، عربستان به صورت یکجانبه تمامی روابط دیپلماتیکش را با ایران قطع کرد.  دومین روز از سال ۲۰۱۶ دولت عربستان سعودی اقدام به اعدام شیخ نمر کرد و روز سوم ژانویه روابط دیپلماتیک ایران و عربستان قطع شد.
 
 پس از عربستان تعدادی از کشورهای کوچک دیگر از جمله بحرین، کومور، جیبوتی و سودان نیز اقدام به قطع روابط دیپلماتیک با تهران کردند.  اماراتی‌ها که احساس می‌کردند ضربه سنگینی از قطع کامل روابط می‌خورند، تنها به کاهش سطح روابط از سفیر به کاردار اکتفا کردند.
 
 قطع روابط دیپلماتیک ایران و عربستان پیامدهای دیگری هم در طول سال گذشته داشت، انتقاد از ایران در بیانیه پایانی اجلاس سران سازمان همکاری‌های اسلامی در حضور حسن روحانی، عدم انعطاف عربستان و شروط غیرقابل اجابت برای حجاج ایرانی و لغو سفر حج تمتع سال جاری و اتهامات مکرر و بی‌اساس دولتمردان عربستان در تریبون‌های مختلف نتیجه اختلافاتی بود که بعد از حمله به سفارت عربستان در تهران و حمله به کنسول‌گری این کشور در مشهد رخ داد.  محاکمه عاملان و آمران این حمله در دستگاه قضایی کشور طی سال گذشته برگزار شد.
 
 جانیان علیه بشریت
 
سال ۲۰۱۶ به لحاظ حقوق بشر جهانی ۳ نکته مثبت در کارنامه‌اش داشت.  دو جنایتکار علیه بشریت در دیوان کیفری بین‌المللی و یکی در دادگاه ویژه اتحادیه آفریقا محاکمه شدند.  دیوان کیفری بین‌المللی ۲۱ مارس ۲۰۱۶ (۲ فروردین ۱۳۹۵) حکم ژان پیر بمبا معاون پیشین رییس جمهوری دموکراتیک کنگو را به اتهام جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت، اعلام کرد.  این مقام پیشین آفریقایی به ۱۸ سال حبس محکوم شد.
 
 ۳ روز بعد از این حکم، روز پنجم فروردین (۲۴ مارس) حکم محکومیت اسلوبودان میلوشوویچ، رییس جمهور صربستان نیز اعلام شد.  میلوشوویچ به ۴۰ سال حبس به دلیل جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی محکوم شد.  او پس از تجزیه یوگوسلاوی سابق و تشکیل جمهوری‌های صربستان و مونتنگرو، کرواسی، بوسنی و هرزگووین، در جنگ با بوسنی و هرزگووین و کرواسی اقدام به جنایات فجیعی کرده‌بود.
 
 خردادماه سال ۱۳۹۵ (۳۰ آوریل) دادگاه ویژه سنگال با حمایت اتحادیه آفریقا، حسین حبری، رییس جمهور دست‌نشانده آمریکا را ، که متهم به کشتار ۴۰ هزار نفر و دستور به بردگی گرفتن جنسی هزاران نفر بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۰ در چاد بود، به حبس ابد محکوم کرد.  این اولین بار در تاریخ مدرن سیاست بود که یک دادگاه ملی در یک کشور دیگر، یک مقام پیشین کشور دیگر را به دلیل جنایت علیه بشریت محکوم می‌کند.
 
 کودتا در ترکیه
 
 نیمه شب ۲۵ تیرماه، ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ بود که ناگهان خبر رسید فرودگاه آتاتورک استانبول بر روی مسافران بسته‌شده‌است.  در ایران بسیاری نگران خانواده‌ها و اقوام خود بودند که از درون فرودگاه خبر از شنیدن صدای انفجارها و تیراندازی‌ها را می‌شنوند.  هر چند انفجاری در فرودگاه رخ نداد، با این حال شکستن دیوار صوتی توسط جت‌های جنگنده بر فراز آسمان فرودگاه آتاتورک و شهر استانبول، صدایی مانند انفجارهای بزرگ ایجاد می‌کرد.
 
 کم کم رسانه‌ها خبر از کودتا در ترکیه دادند.  یگان‌هایی از ارتش ترکیه با استفاده از نیروی هوایی و نیروی زمینی قصد سرنگونی دولت اردوغان را در ترکیه داشتند.  اردوغان به دلیل سیاست‌های حمایتی‌اش از نیروهای تروریستی از جمله داعش در خاک سوریه، ناتوانی در حفظ آتش‌بس با کردها و کشیده شدن دامن عملیات‌های تروریستی به خاک ترکیه و مرکز استانبول به شدت از سوی افکار عمومی تحت فشار بود.  البته طرح اردوغان و حزبش برای تغییر نظام از پارلمانی به ریاستی و افزایش اختیارات رییس جمهور اردوغان بزرگ‌ترین مشکل اوپزیسیون ترکیه با او بود.
 
 کودتاگران انتظار داشتند با حمایت افکار عمومی بتوانند به راحتی دولت اردوغان را سرنگون کنند.  اما کودتا نافرجام ماند.  اردوغان به همراه خانواده‌اش در مرخصی در جزیره‌ای در دریای مرمره بود و توانست از توطئه سوقصد جان سالم به در برد.  او از طریق شبکه تلویزیونی خصوصی سی‌ان‌ان ترک که هنوز توسط کودتاگران اشغال نشده‌بود، از طریق پیام‌رسان موبایل روی تصویر اخبار آمد و از مردم خواست تا برای مقابله با کودتاگران از خانه‌های‌شان خارج شوند.
 
 پلیس امنیتی ترکیه و مردم به سرعت تلاش کردند تا اوضاع را کنترل کنند.  صبح فردا، از کودتا با عنوان کودتای نافرجام یاد شد.  هر چند شهروندان طرفدار دولت تا یک هفته در خیابان‌ها ماندند.  از آن روز به بعد دولت اردوغان به صورت بی‌وقفه اقدام به تصفیه ارگان‌های دولتی از مخالفان خودش کرده‌است.  هزاران نفر زندانی شده‌اند و بیش از یکصد هزار کارمند دولتی، قضایی و نظامی از مقام خود برکنار شده‌اند.  اردوغان، عبدالله گولن و شبکه پیروانش در ترکیه را عامل این کودتای نافرجام می‌داند.
 
 توافق بزرگ آب و هوایی
 
 چند روز پیش از آغاز سال ۲۰۱۶ در بیست و یکمین نشست کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد، ۱۹۵ کشور جهان توانستند به یک توافق تاریخی برای کنترل تغییرات آب و هوایی و کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای گل‌خانه‌ای رسیدند.  سال ۲۰۱۶ سال اجرایی شدن این توافق بود.  بر خلاف توافق قبلی، یعنی پیمان کیوتو که شکست خورده‌بود، این بار به نظر می‌رسید که اراده کافی در میان کشورها برای موفقیت این توافق وجود داشت.
 
 مهم‌ترین اتفاق زمانی افتاد که ۱۳ شهریور ماه (۳ سپتامبر) دولت‌های چین و آمریکا که به تنهایی عامل انتشار ۴۰ درصد از گازهای گل‌خانه‌ای در جو بودند، همزمان این معاهده را امضا کردند.  تا امروز ۱۹۴ عضو کنفرانس تغییرات آب و هوایی این پیمان را امضا کرده‌اند و ۱۲۰ کشور آن را در مجالس ملی کشورهای خود تصویب کرده‌اند.
 
 ۴ نوامبر ۲۰۱۶ برابر با ۱۴ آبان ماه سال جاری، با رسیدن امضاها به سطح پیش‌بینی شده، این معاهده رسماً اجرایی شد.  بر اساس این توافقنامه همه کشورهای عضو تلاش می‌کنند با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی تلاش کنند دمای متوسط جهان را کمتر از ۲ درجه بیشتر از میانگین دمای جهان پیشاصنعتی نگه دارند.
 
 حملات تروریستی در اروپا و آمریکایی
 
 دو ماه پیش از آغاز سال ۲۰۱۶، حملات تروریستی افراد مسلح در پاریس، از سوی عناصر وابسته به گروه داعش اروپا را غافل‌گیر کرده‌بود.  هر چند سال ۲۰۱۶ حملاتی به بزرگی حملات نوامبر پاریس اتفاق نیافتاد اما چندین اقدام تروریستی توسط افرادی که از گروه‌های اسلام‌گرای تندروی تکفیری مانند داعش الهام گرفته‌بودند، ترکیه، فرانسه، آلمان، ایالات متحده و بلژیک را هدف گرفت.
 
 ۱۲ ژانویه یک بمب‌گذار انتحاری در نزدیکی مناطق توریستی استانبول خود را منفجر کرد و جان ۱۰ توریست را گرفت و ۱۵ نفر را زخمی کرد.  ۲۲ مارس، بروکسل پایتخت بلژیک بود که مورد حمله قرار گرفت، دو بمبگذاری همزمان در فرودگاه و ایستگاه مترو دست کم باعث مرگ ۳۵ نفر و زخمی شدن ۳۰۰ نفر دیگر شد.  داعش مسوولیت این حمله را بر عهده گرفت.
 
 شب ۲۳ خرداد، ۱۲ ژوئن، عمر متین، جوان ۲۹ ساله آمریکایی در حمله به یک کلوب شبانه همجنس‌گرایان ۴۹ نفر را کشت و ۵۳ نفر را زخمی کرد.  این جوان که اصالت افغان داشت بعد از تیراندازی و کشتار در کلوب، با پلیس تماس گرفت و گفت که این حمله را به دلیل حمایت از داعش و در بیعت با ابوبکر البغدادی رهبر خودخوانده این گروه انجام داده‌است.
 
 یک ماه بعد محمد بوهلال، ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۶ با یک کامیون ۱۹ تنی، به پیاده‌راه فرشتگان (پغوموناد دزانژله) در نیس فرانسه حمله کرد.  در روز جشن باستیل این پیاده راه کنار دریا بسیار شلوغ بود و کامیون محمد بوهلال صدها نفر را زیر گرفت.  بر اثر این حمله ۸۶ نفر کشته و ۴۳۴ نفر زخمی شدند. داعش مسوولیت این حمله را نیز پذیرفت.
 
 حمله‌ای مشابه با کامیون، همین هفته پیش در برلین آلمان تکرار شد.  این بار در حمله به یک بازارچه کریسمس، ۱۲ نفر کشته و ۵۶ نفر زخمی شدند.  انیس امری، فردی که مظنون انجام این حمله بود چهار روز بعد در تیراندازی پلیس در میلان ایتالیا کشته‌شد.  داعش مسوولیت این حمله را نیز پذیرفت.
 
 این تنها اروپا و آمریکا نبودند که شاهد حملات داعش بودند.  بیشترین حملات تروریستی داعش در عراق و سوریه اتفاق افتاد که بخش‌هایی از خاک خود را در اشغال این گروه تروریستی و تحت حاکمیت خلافت خودخوانده آن می‌بینند.  لیبی، نیجریه، یمن، عربستان سعودی، افغانستان و پاکستان هم از حملات تروریستی نیروهای داعش در امان نماندند.
 
 سقوط برزیلی
 
 دیلما روسف، رییس جمهور برزیل، احساس نمی‌کرد تا این حد در خطر باشد.  او داشت کشورش را برای برگزاری المپیک ۲۰۱۶ آماده می‌کرد.  دولت سوسیالیستی که لولا داسیلوا برای خانم روسف به ارث گذاشته‌بود به دلیل مشکلات اقتصادی تحت فشار بود، با این حال تا زمانی که پیگیری رسوایی‌های سیاسی در خانه لولا داسیلوا را نزده‌بود، روسف فکر نمی‌کرد که به سادگی سرنگون شود.
 
 تحقیقات در مورد فساد در قراردادهای نفتی پتروبراس، به لولا داسیلوا رییس جمهور پیشین رسیده‌بود که خانم روسف دستور عفو و مصونیت داسیلوا را صادر کرد.  همین دستور پایه‌ای شد برای اعتراضات نسبت به خانم روسف.  مخالفان روسف، او را به لاپوشانی متهم کردند و گفتند که آمار رشد اقتصادی و تورم و بیکاری را در آستانه انتخابات دستکاری کرده‌است تا بتواند دوباره رأی بیاورد.  میشل تمر، معاون اول رییس جمهور و از حزب رقیب محافظه‌کار سردمدار اوپوزیسیون در پارلمان شد و توانست خانم روسف را ابتدا تعلیق و سپس برکنار کند.
 
 میشل تمر، در طول روزهای برگزاری المپیک تابستانی سال ۲۰۱۶ رییس جمهور موقت برزیل بود.  در این اوضاع هنوز برزیل با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و هیچ بعید نیست میشل تمر هم در اوضاع به هم ریخته سیاسی و اقتصادی این کشور دوام نیاورد.
 
 ترامپی شدن آمریکا
 
 
 
۲۱ روز دیگر، دونالد جی ترامپ، رییس جمهور غیرقابل پیش‌بینی آمریکا وارد کاخ سفید خواهد شد تا ریاست جمهوری خود را بر بزرگ‌ترین قدرت جهان آغاز کند.
 
 ترامپ بدون کمترین تجربه‌ای در سیاست، طی یک سال و نیم رقابت‌های درون حزبی و سراسری انتخاباتی توانست تمام رقبای خود را شکست دهد و به ریاست جمهوری آمریکا برسد.  او ۱۶ رقیب در حزب جمهوری‌خواه داشت که همه آنها به جز دکتر بن کارسن که مانند ترامپ هیچ تجربه سیاسی نداشت و الآن نامزد وزارت مسکن و توسعه شهری ترامپ شده‌است، سابقه سناتوری یا فرمانداری داشتند.
 
 اما رأی دهندگان جمهوری‌خواه با اکثریت بسیار بالایی به ترامپ رأی دادند، تا جایی که هیچ یک از سناتورها و فرماندارهایی که با او رقابت می‌کردند موفق نشدند به نامزدی حزب جمهوری خواه برسند.
 
 دونالد ترامپ با شعارهایی مانند کشیدن دیوار در مرز آمریکا و مکزیک برای کنترل مهاجرت غیرقانونی، اخراج مهاجران، بستن درهای کشور بر روی مسلمانان، پس گرفتن امضای آمریکا از پیمان تغییرات آب و هوایی، ملغی کردن برجام و پیمان تجاری نفتا (توافق تجارت آزاد آمریکای شمالی)، پایان دادن به مذاکرات معاهده تجاری تی‌پی‌پی (موافقت تجارت آزاد دو سوی اقیانوس آرام) و بسیار شعارهای عجیب دیگر توانست رأی دهندگان را پشت سر خود جمع کند.
 
 بزرگ‌ترین ویژگی ترامپ برای کسانی که به او رأی دادند، متفاوت بودن او بود.  تفاوتی که باعث می‌شد او را از دیگر نمایندگان نظام سیاسی مستقر در واشنگتن متمایز کند و به گفته خودش به جنگ این نظام حاکم رفتند.
 
 ترامپ از ابتدای رقابت‌های انتخاباتی تا امروز بارها و بارها ادعاهای عجیب کرده، شعارهای غیرعملی داده، افکار عمومی را تهییج کرده، حرف‌های نژادپرستانه و ضد زن زده، اما نهایتاً به عنوان رییس جمهور آمریکا انتخاب شده.  او بسیاری از حرف‌های خود را عوض کرده و شعارهایش را تغییر داده‌است. دنیا منتظر این است که ۲۱ روز دیگر وقتی ترامپ بر مسند هدایت بزرگ‌ترین قدرت جهان می‌نشیند، چه اثری بر روابط بین‌الملل برود.
 
 برکزیت
 
 وقتی که دیوید کامرون سال ۲۰۱۵ وعده انتخاباتی حزبش را برگزاری همه‌پرسی ماندن یا خروج از اتحادیه اروپا انتخاب کرد، اصلاً فکر نمی‌کرد که بر خلاف تمام تلاش‌هایش برای تبلیغ رأی ماندن در اتحادیه اروپا، خروج از اتحادیه رأی بیاورد.
 
 برکزیت، عنوان رأی مردم بریتانیا برای خروج از اتحادیه شد.  پیش از این نگرانی اتحادیه خروج کشورهایی مانند یونان، ایرلند جنوبی، اسپانیا و کشورهای دیگری بود که مردم آن از سیاست‌های ریاضتی اتحادیه ناراضی هستند و اقتصادهای ضعیف و آسیب‌پذیری دارند.
 
 اما این بار یک کشور قدرتمند بود که اتحادیه را کنار گذاشت.  دیوید کامرون که تمام حیثیت سیاسی‌اش را سر ماندن در اتحادیه قمار کرده‌بود، مجبور به استعفا و کناره‌گیری از سیاست شد تا وزیر کشور او، ترزا می به نخست‌وزیری برسد و فرآیند خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را آغاز کند.  البته این فرآیند که هنوز هم شروع نشده دست کم دو سال طول می‌کشد.
 
 اما وقتی دونالد ترامپ انزوا طلب و پوپولیست در ایالات متحده آمریکا به قدرت رسید، سردمداران اتحادیه اروپا نگرانی‌های تازه‌ای پیدا کردند، این بار به جای یونان و ایرلند جنوبی، کشورهای بزرگی مثل فرانسه و هلند هستند که نگرانی در مورد به قدرت رسیدن راستگراهای افراطی در آنها و تکرار تجربه برکزیت دارند.
 
 پایان ۶ دهه قهر هاوانا و واشنگتن
 
 دست دادن اوباما با رائول کاسترو در مراسم یادبود نلسون ماندلا و گفتگوهای این دو مقام در حاشیه نشست سالانه سران مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیش‌زمینه‌ای بود برای عادی‌سازی روابط میان آمریکا و کوبا که بیش از ۵۰ سال با یکدیگر هیچ رابطه سیاسی و دیپلماتیک نداشتند.
 
 سفارت‌های آمریکا و کوبا در هاوانا و واشنگتن‌دی‌سی بازگشایی شد و برای اولین بار پرچم دو کشور در خاک دیگری در حضور وزرای خارجه به اهتزاز در آمد.
 
 در ماه‌های پایانی سال ۲۰۱۶، کوبا شاهد مرگ فیدل کاسترو رهبر انقلاب این کشور در ۹۰ سالگی بود.  هر چند که فیدل کاسترو سال‌ها بود که از اموراجرایی کشور کناره‌گیری کرده‌بود و اداره حکومت را به برادرش سپرده‌بود، اما او به عنوان نماد انقلابی شناخته می‌شد که سال ۱۹۵۹ حکومت دست‌نشانده باتیستا را در کنار چه‌گوارا سرنگون کردند و سردی ۵۷ ساله روابط با ایالات متحده آمریکا را رقم زد.

*اميد ايرانيان