هفته‌ی گذشته «همایش ملی اعتدال» با حضور برخی صاحب‌نظران و اندیشمندان در تهران برگزار و با پیام دکتر حسن روحانی رئیس جمهور افتتاح شد و چند تن از صاحب‌نظران دیدگاه‌های خود را اظهار کردند. به همین بهانه در این خصوص مطالبی عنوان می‌شود.

واژه «اعتدال»، «میانه‌روی» و «امت وسط» چه در معنای لغوی و چه در معنای اصطلاحی، ریشه در فرهنگ قرآن دارد و بزرگان اسلام همواره بر آن تأکید داشته و دارند، به گونه‌ای که مولی الموحدین علی(ع) کسانی را که از راه اعتدال خارج می‌شوند، جاهل خوانده و می‌فرمایند: « لاتری الجاهل الّا مفرطاً او مفرِّطاً (نهج‌البلاغه، حکمت 70) عقل نیز که پیغمبر باطن است، بر اعتدال در همه ابعاد زندگی دلالت دارد و ورود این تعبیر قرآنی به ادبیات سیاسی در کشور، انشاءالله پایانی مبارک بر شیوه‌های نا مبارکی باشد که با طعنه‌های تندروی، زخم‌های عمیقی بر پیکره اسلام در طول تاریخ ایجاد نموده و در مقطع کنونی در بعضی از کشورهای اسلامی تشدید نیز شده است.

ملت شریف ایران که سابقه‌ای طولانی در تمدن و فرهنگ دارد، در رویکرد اخیر خود در انتخابات اخیر ریاست جمهوری به رغم حجم وسیع تبلیغات مخالف، با انتخاب شیوه‌ی اعتدال در امور اجرایی، نشان داد که به ضرورت این نحوه و شیوه‌ی عمل، بیش از هر زمان دیگر واقف و آگاه بوده است. پایبندی به شیوه اعتدال، تدبیر عقلانی امور، پاسخی در خور و مناسب به امیدی است که جامعه ایرانی در خود می‌پرورد و آینده‌ای روشن همراه با زندگی آرام را انتظار می‌کشد. گرچه اعتدال و میانه‌روی در فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی جایگاه رفیعی دارد، اما توجه و تأکید بر این امر مهم، آن را به منزله‌ی نیاز اجتماعی، مطالبه‌ای ملی کرده است.

اگر چه این روزها اعتدال، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات سیاسی کشور پیدا کرده است و هرکس در هر مسؤولیتی از آن می‌گوید، اما مفهوم اعتدال را نمی‌توان و نباید در چهارچوب تنگ سیاست ورزی در عرصه عمومی، تعریف کرد. اعتدال صرفاً در ساحت سیاست محدود و محصور نمی‌شود. بلکه باید یک فضیلت اخلاقی و ضرورت اجتماعی قلمداد شود، چرا که رشد و توسعه، به دور از غوغاهای اغواگرانه، شعارهای مردم فریب، رفتارهای عجولانه و افراط‌گرایی ممکن می‌گردد. اعتدال، مشی عقلانی و اخلاقی زیستن را در تار و پود مناسبات سیاسی و اجتماعی می‌گستراند و جامعه را صبورانه، بر پایه‌ی همدلی‌ها به پیش می‌برد. بنیان‌های فرهنگی، دینی و اخلاقی با رویه‌های غیر اعتدالی و افراط‌گرایی‌های نامعقول سست می‌گردد و جامعه را به انواع بن بست‌های نگران کننده می‌کشاند.

افراط‌گرایی، چهره رحمانی و انسانی اسلام را مخدوش می‌کند و پیام آسمانی‌اش را در گیرودار تندروی‌های بی منطق، محدود به عملکردهایی می‌نماید که گاه هیچ سنخیتی با اسلام ندارد. امروزه عرصه‌ی سیاست ورزی، اجتماع، فرهنگ، روابط و مناسبات میان مردم و حاکمان و حتی بین ملت‌ها و دولت‌ها، بیش از هر زمان دیگری به روش اعتدالی محتاج است. مصلحت جویی عملی و عقلانی، مدارا و بردباری، به رسمیت شناختن حق اندیشیدن و زندگی برای همگان و توازن میان برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها با ظرفیت‌ها و امکانات موجود، پایه و اساس اعتدال گرایی است.

با فراهم آمدن مقدمات و لوازم این رویکرد منطقی، محیطی پاک و آرام و بدور از هیجانات زودگذر فریبنده فراهم می‌شود که حل و فصل مسایل و مشکلات آسان‌تر می‌گردد. در کنه و ریشه‌ی واژه اعتدال، عدل نهفته است که امروزه به عنوان «عدالت» آن هم از نوع «اجتماعی» ادعای همه حاکمان و حاکمیت‌ها، حتی استبداد و استعمار است که می‌بینیم چگونه از کج‌فهمی و جهل گروه‌های افراطی، برای دوام و بقای قدرت خویش، استفاده می‌کنند. گروه‌هایی که به نام دین و مذهب آمدند و گویا هدفی جز دین گریزی و مذهب ستیزی ندارند تا بتوانند به آرزوی دیرینه ملحدان و مشرکان در اسلام هراسی ملت‌ها، جامه عمل بپوشانند.

دعوت به اعتدال، دعوت به روش‌های خردمندانه و انسانی است که توان و ظرفیت‌های موجود را در برداشتن قدم‌های آینده‌ساز محاسبه می‌کند و باری را فوق طاقت، بر دوش جامعه و زندگی نمی‌گذارد که «لیس للانسان اّلا ما سعی».

از این‌رو، لازم است اندیشمندان علوم انسانی به بررسی هر چه بیشتر در مفهوم شناسی، علل، عوامل و اسباب، نتایج و پیامدهای اعتدال بپردازند. با تبیین علمی و واکاوی مجدانه، تلاش نمایند مقدمات و تمهیدات نظری و عملی بسط و گسترش منش، شیوه و رفتار اعتدالی را فراهم کنند و به چگونگی اجرایی شدن اعتدال در عرصه‌های مختلف فرهنگ، دینداری، اقتصاد، سیاست و اجتماع یاری رسانند. چرا که با شیوه‌ی اعتدال گرایانه، بهتر می‌توان کرامت و عزت انسانی را پاس داشت و راه توسعه و رشد را هموار نمود.

دولتمردان، اندیشمندان اسلامی و کسانی که گفتار، رفتار و نوشتار آنان در جوامع اسلامی شنیده و خوانده می‌شود، تا می‌توانند باید حقایق اسلامی را بگویند و غبار افراط و تفریط را از آیینه اعتدالی اسلام و جامعه اسلامی، مخصوصاً در دوران انقلاب اسلامی بزدایند و از هیاهوها و غوغاسالاری‌های افراط گرایانه نهراسند و بدانند کارهای بزرگ، همت‌های بلند می‌خواهد و برای رهایی مسلمانانی که این روزها گرفتار بلای افراط شده‌اند و فضای جوامع اسلامی را ویروس تندروی آلوده کرده، کاری بزرگتر از نهادینه کردن اعتدال نیست که اگر چنین شود، همان مدینه فاضله‌ای را شاهد خواهیم بود که نگین نبوت حضرت ختمی مرتبت(ص) و ائمه معصومین (علیهم السلام) برای آن قیام کردند و انقلاب اسلامی با تأسی به آن در جهان معاصر سر بر آورد.